Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Lắng nghe tiếng khèn Mông

Nguyễn Ngọc Thanh - 10:00, 04/05/2021

Tiếng khèn của người Mông không chỉ được sử dụng tại gia đình vào những ngày đặc biệt mà nó còn cất lên trong những dịp hội hè, trong những buổi giao lưu thắm tình bè bạn. Trong đời sống văn hoá, tâm linh, tiếng khèn, cây khèn đi theo suốt cuộc đời của mỗi người Mông, hiện diện trong lúc vui nhất, lúc buồn nhất của mỗi gia đình.

Cây khèn trở thành biểu tượng trong văn hóa của người Mông, là “vật thiêng” được bảo quản cẩn thận
Cây khèn trở thành biểu tượng trong văn hóa của người Mông, là “vật thiêng” được bảo quản cẩn thận

Bản giao hoà của lòng người

Trước kia, khèn của người Mông hầu như chỉ được sử dụng tại gia đình thì giờ đây, tiếng khèn được sử dụng trong nhiều hoàn cảnh, nhiều sự kiện trong đời sống, sinh hoạt của người Mông. Như ở Sa Pa, thanh niên người Mông xuống chợ phiên mang theo cây khèn, thích cô gái nào, chàng trai mang khèn thổi và múa vòng quanh, cô gái yêu thích chàng trai, sẽ đáp lại bằng cách xòe ô múa theo điệu khèn của chàng, điệu múa dập dìu theo tiếng khèn.

Ở Si Ma Cai, điệu múa khèn còn là động tác múa võ thể hiện ý chí, sức mạnh của nam giới người Mông. Khi múa khèn lúc ngậm miệng khèn thổi, lúc giơ khèn múa ra phía trước giống như đang tấn công, lúc lại rụt khèn về ép vào nách như đang phòng thủ, người múa khèn thực hiện các động tác rất điêu luyện, mang tính nghệ thuật; lúc nhẹ nhàng, lúc uyển chuyển vừa thổi khèn vừa múa cổ vũ tinh thần cho người thực hiện cũng như cho những người đứng bên ngoài xem và cổ vũ.

Nghệ thuật múa khèn hay nói cách khác là các kỹ thuật, động tác múa khèn của người Mông đa dạng và có nhiều bài, nhiều hình thức thể hiện. Khèn được chơi một mình, cũng có thể nhiều người cùng múa khèn, thổi cùng một bài, một điệu, nhịp giống nhau. Trong đó, người chơi khèn vừa thổi vừa múa khèn là động tác khó nhất. Nhưng không vì khó mà các chàng trai người Mông không tập luyện, mà ngược lại họ tập luyện chăm chỉ, thường xuyên.

Khi các chàng được 12 tuổi đã được bố, ông nội những thợ khèn lão luyện ở trong làng dạy cho kỹ năng, kỹ thuật thổi và múa các bài khèn. Trước tiên, thầy dạy cách lấy hơi, uốn lưỡi thổi khèn, học thuộc các bài khèn rồi mới học đến múa khèn, kết hợp thổi và múa khèn. Nam giới người Mông tự hào về truyền thống múa khèn của mình.

Tiết tấu tiếng khèn có giai điệu của âm nhạc, khiến người nghe hiểu và cảm nhận được âm thanh thay tiếng lòng người muốn nói. Đến lúc cao trào các động tác múa khèn nâng tầm thành nghệ thuật với kỹ thuật miệng vẫn ngậm đầu khèn, tay luồn cây khèn ra mạn sườn, ra sau lưng, động tác vừa thuần thục, uyển chuyển và dứt khoát làm thỏa mãn người xem. Những tiếng vỗ tay tán thưởng, trên mặt cô gái tươi như hoa nở nụ cười bắt đầu mở ô vào theo nhịp của tiếng khèn dẫn dắt, cứ thế người múa, người nhảy hết bài khèn gọi bạn, bài khèn tỏ tình, bài múa ô…, chàng trai ôm khèn múa lộn vài vòng, lúc ngồi xuống hai chân sàng qua sàng lại miệng vẫn ngậm khèn, tiếng khèn vẫn vang lên, lúc luồn khèn qua hai chân động tác thật khó nhưng chàng trai vẫn đều thoăn thoắt luồn khèn từ chân này sang chân bên kia.

Biểu tượng trong văn hoá

Ở các huyện như Mường Khương, Bắc Hà, Si Ma Cai, vào dịp đầu năm người Mông thường tổ chức lễ hội Gầu tào. Trung tâm lễ hội là cột cây nêu, dưới gốc nêu được treo khèn. Khèn được chủ tào thực hiện thổi nghi lễ khai hội và kết hội, cây khèn thổi đi vòng quanh gốc cây nêu dẫn dắt đoàn người tham gia lễ hội với mục đích cầu phúc, cầu mệnh…

Đến khi lìa xa trần thế, người Mông kết hợp sử dụng tiếng khèn, tiếng trống tiễn đưa linh hồn người chết về thế giới của tổ tiên như, bài khèn mời cơm sáng, cơm trưa, cơm tối, bài khèn lên ngựa, bài khèn đưa người chết ra bãi…

Khèn của người Mông được làm bằng ống cây trúc và bầu khèn bằng gỗ thông. Cấu tạo khèn gồm 6 ống trúc ghép xuyên qua bầu khèn bằng gỗ hình bắp chuối, các ống trúc được ghép thành từng đôi, sắp xếp từ nhỏ đến to, từ dài đến ngắn theo âm thanh cao thấp. Ở mỗi đầu ống trúc có khoét lỗ và cắm lưỡi gà bằng lá đồng mỏng phát ra âm thanh khi thổi. Tiếng khèn trầm, bổng, thanh thoát là do hơi người thổi và sự điều chỉnh của lá đồng ở trong mỗi ống khèn.

Khi có đoàn khách đến viếng, gia đình bố trí thợ thổi khèn đón đoàn và đồ lễ phúng viếng từ ngoài cửa vào trong nhà, đoàn viếng bố trí thợ khèn và đoàn nhạc trống vào phúng viếng giao lễ vật cho linh hồn người chết. Ngoài tiếng khèn, trống còn làm vui cho linh hồn cũng như con cháu còn sống của người đã chết, đêm xuống thời gian kéo dài những người thợ khèn, trống bắt đầu thổi, múa khèn các bài khèn mang tính chất vui vẻ. Ví như người Mông ở xã Dền Thàng, huyện Bát Xát, độc đáo với điệu múa khèn và ngậm bát rượu, động tác cực kỳ khó và hấp dẫn khiến con cháu có mặt trong buổi lễ tỉnh hẳn ngủ.

Người Mông ở huyện Si Ma Cai, trong tang lễ có điệu khèn vượt biển, múa khèn trên miệng chảo thắng cố và lộn khèn trên không trung, múa khèn trên cọc…Trong các buổi tang lễ như vậy, thầy khèn sẽ trao truyền cho con cháu những bài khèn, bài trống, những lúc thợ khèn, trống chính nghỉ những người học vào thay thế.

Có thể thấy người Mông sử dụng cây khèn trong các nghi lễ liên quan đến vòng đời người. Với những ý nghĩa, giá trị cùng với các động tác kỹ thuật điêu luyện đã nâng tầm trở thành nghệ thuật khèn độc đáo và đặc trưng của người Mông.

 Cây khèn và trống kết hợp trở thành biểu tượng trong văn hóa của người Mông, trở thành “vật thiêng” được bảo quản cẩn thận. Chính vì thế, ở các bản làng người Mông đều có thợ biết chế tác khèn Mông, khèn được mang bán ở các buổi chợ phiên và trở thành một sản phẩm hàng hóa đặc biệt, người Mông mua để sử dụng, khách du lịch thì làm đồ lưu niệm…

Với những giá trị, nét độc đáo riêng có, nghệ thuật múa khèn của người Mông ở Lào Cai đã vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2015. 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.