Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Dân ca các DTTS trước thử thách sinh tồn: Khó trao truyền (Bài 1)

Thúy Hồng - Văn Hoa - 17:44, 24/10/2021

Trong kho tàng âm nhạc dân tộc, những làn điệu dân ca mượt mà, sâu lắng như: Sình ca, Soọng cô, hát páo dung... đã làm nên bản sắc riêng, độc đáo của mỗi DTTS. Nhưng trước sự phát triển của đời sống xã hội, quá trình hội nhập và giao thoa văn hóa, loại hình dân ca của các DTTS đang đứng trước những thử thách nghiệt ngã của sự tồn vong.

Loại hình dân ca  của các DTTS hầu hết đều có âm hưởng, lời ca mượt mà, sâu lắng, thể hiện bản sắc riêng của mỗi dân tộc. Một đặc tính phổ biến của các làn điệu dân ca chủ yếu là hát giao duyên, hát đối, thiếu nhạc cụ, ít có "đất diễn"; đội ngũ truyền dạy đa phần tuổi cao, sức yếu; việc sưu tầm, nghiên cứu còn manh mún, tự phát,… nên gặp nhiều khó khăn trong công tác tuyển chọn, đào tạo lớp kế cận để có thể tiếp tục bảo tồn, phát triển loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

Một buổi luyện tập của các thành viên CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Quân, xã Thắng Quân, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang)
Một buổi luyện tập của các thành viên CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Quân, xã Thắng Quân, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang)

Đội ngũ người hát dân ca ngày càng "già hóa" 

Trong một dịp được tham dự Lễ kỷ niệm 5 năm ngày ra mắt Câu lạc bộ (CLB) Soọng cô Mỹ Khê, xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên (Vĩnh Phúc), tôi đã rất ấn tượng bởi, chỉ là một Lễ kỷ niệm của một CLB dân ca nhỏ cấp thôn, mà có tới hàng chục các CLB dân ca khác trong tỉnh Vĩnh Phúc và các tỉnh khác như Tuyên Quang, Thái Nguyên… đến tham dự. 

Tuy nhiên, một điều không thể không suy nghĩ, đó là, hầu hết hội viên CLB Soọng cô Mỹ Khê đều trên 50 tuổi. Ngay cả nhóm khách đến từ các CLB tham dự cũng đều là những người lớn tuổi.

Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù, Trưởng Ban liên lạc (BLL) các CLB dân ca Sán Dìu Việt Nam, người đã có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm các bài hát và sáng tác Soọng cô (lời mới), bộc bạch: Hiện nay cộng đồng người Sán Dìu cũng đã quan tâm hơn đến giữ gìn bản sắc văn hóa, nhưng nếu bà con không nỗ lực, và  không có sự quan tâm, hỗ trợ đầu tư của Nhà nước để bảo tồn di sản Soọng cô, thì cứ theo đà này, chắc chắn 10 năm nữa, sẽ có hơn một nửa số hội viên và CLB giải tán, khoảng 15 - 20 năm nữa, sẽ không còn ai biết hát Soọng cô.

Nỗi lo lắng của ông Năm là hoàn toàn có cơ sở. Theo thống kê ở 5 tỉnh có người Sán Dìu sinh sống, hiện nay có khoảng 70 CLB dân ca, trên 4.000 hội viên. Tuy nhiên, hơn 90% hội viên các CLB đã trên 50 tuổi, còn những người từ 40 tuổi trở xuống biết hát Soọng cô chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Em Trần Xuân Hải, 22 tuổi, dân tộc Sán Dìu tại xã Đạo Trù, huyện Tam Đảo (Vĩnh Phúc) cho biết: Mặc dù là người Sán Dìu, nhưng em không biết hát Soọng cô, bởi làn điệu này rất khó hát, không có nhạc cụ, nên dễ gây nhàm chán cho giới trẻ. Muốn học hát phải có thời gian và phải thực sự yêu thích thì mới hát được.

Không chỉ có làn điệu Soọng cô của người Sán Dìu, mà làn điệu Sình ca của người Cao Lan cũng đứng trước nguy cơ mai một, đặc biệt với những làn điệu dân ca cổ, tiêu biểu như: Hát ban ngày (chục cọô), còn được gọi là hát giao duyên hay hát ghẹo; hát ban đêm (cnắng coộ); hát đám cưới (chắu cọô), còn gọi là tửu ca; hát đổi danh (zoóng hòô cọô)…

Ông Tô Quang Đức, Chủ nhiệm CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Cải, xã Đồng Quý, huyện Sơn Dương (Tuyên Quang) cho biết: Xã Đồng Quý có 8 thôn, mỗi thôn có 1 CLB với 15 - 20 thành viên. Tuy nhiên, chỉ có 50% các thành viên biết hát. Hội viên trẻ nhất cũng đã trên 50 tuổi.

Khi hỏi về nguyên nhân giới trẻ hiện nay không hào hứng với làn điệu dân ca của dân tộc, ông Đức trầm ngâm: Sình ca là một thể loại hát giao duyên, không có nhạc cụ, mà hát theo nhịp điệu theo thể thơ "thất ngôn tứ tuyệt", thường được trình diễn dưới nhiều hình thức, bối cảnh và không gian khác nhau. Để hát Sình ca thì cũng không phải quá khó, nhưng cần phải có thời gian tập mới có thể hát được.

Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù dạy hát Soọng cô cho các cháu nhỏ. (Ảnh chụp trước ngày 27/4/2021)
Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù dạy hát Soọng cô cho các cháu nhỏ.

Đâu là nguyên nhân

Theo ông Ngô Văn Khoa, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Phúc, hiện nay, nhiều bạn trẻ không biết hát những làn điệu dân ca truyền thống, mà nguyên nhân chính là do giới trẻ chưa thực sự cảm nhận được ý nghĩa, nét tinh tế, cái đẹp trong những làn điệu dân ca. Trong khi đó, muốn bảo tồn làn điệu dân ca, thì phải trả về đúng nơi đã sinh ra nó, có nghĩa là chính cộng đồng dân tộc, đặc biệt là giới trẻ phải tự ý thức và có tình yêu đủ lớn để gìn giữ tài sản vốn quý của cha ông.

Tuy nhiên, cái khó khi học hát Soọng cô và Sình ca là truyền miệng và khó biểu đạt ra tiếng phổ thông. Với Soọng cô, người học cũng phải biết nói tiếng Sán Dìu mới hát được. Hiện nay, nhiều bạn trẻ không biết nói tiếng nói của dân tộc mình, vì vậy việc truyền dạy vô cùng khó khăn. 

Trong hát Soọng cô phải biết cách lấy hơi, ngân dài, ngắn nên dù có biết tiếng thì nghe cũng rất khó hiểu, ngay cả người biết nghe, biết nói tiếng mẹ đẻ cũng khó mà hiểu được. Đặc biệt, các bài dân ca chủ yếu được ghi chép theo chữ Nôm Cao Lan, Nôm Sán Dìu và khi dịch các bài hát ra chữ Quốc ngữ, thì cũng phụ thuộc vào khả năng của người dịch. Người dịch cũng cần có khả năng về thơ ca, hiểu biết sâu về văn hóa dân tộc, thì người học có thể hiểu và cảm nhận được cái hay của làn điệu dân ca đó.

Bên cạnh, đội ngũ truyền dạy tuổi cao, sức yếu, đội ngũ kế cận thiếu mặn mà, thì hầu hết các CLB dân ca hiện nay, chủ yếu là sinh hoạt theo kiểu tự phát, hoạt động manh mún, thiếu kinh phí cho hoạt động sưu tầm, giảng dạy.

Ông Trần Đức Thắng, Trưởng phòng Quản lý Di sản Văn hóa (Sở Văn hóa Tuyên Quang) cho biết: Hiện nay, các địa phương đã thành lập được rất nhiều CLB để bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc mình. Tuy nhiên, chưa có nguồn kinh phí nào hỗ trợ cho các CLB hoạt động. Kinh phí hoạt động của các CLB hiện nay, chủ yếu đều do kêu gọi xã hội hóa và các thành viên đóng góp. Việc thiếu kinh phí sẽ ảnh hưởng đến việc tạo được không gian, sân khấu biểu diễn… 

Khó trao truyền, không có kinh phí hoạt động... thực tế này đang là những trăn trở đặt ra trong công tác bảo tồn loại hình nghệ thuật dân ca hiện nay của cộng đồng sở hữu di sản và chính quyền sở tại.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.