Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Dân ca các DTTS trước thử thách sinh tồn: Khó trao truyền (Bài 1)

Thúy Hồng - Văn Hoa - 17:44, 24/10/2021

Trong kho tàng âm nhạc dân tộc, những làn điệu dân ca mượt mà, sâu lắng như: Sình ca, Soọng cô, hát páo dung... đã làm nên bản sắc riêng, độc đáo của mỗi DTTS. Nhưng trước sự phát triển của đời sống xã hội, quá trình hội nhập và giao thoa văn hóa, loại hình dân ca của các DTTS đang đứng trước những thử thách nghiệt ngã của sự tồn vong.

Loại hình dân ca  của các DTTS hầu hết đều có âm hưởng, lời ca mượt mà, sâu lắng, thể hiện bản sắc riêng của mỗi dân tộc. Một đặc tính phổ biến của các làn điệu dân ca chủ yếu là hát giao duyên, hát đối, thiếu nhạc cụ, ít có "đất diễn"; đội ngũ truyền dạy đa phần tuổi cao, sức yếu; việc sưu tầm, nghiên cứu còn manh mún, tự phát,… nên gặp nhiều khó khăn trong công tác tuyển chọn, đào tạo lớp kế cận để có thể tiếp tục bảo tồn, phát triển loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

Một buổi luyện tập của các thành viên CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Quân, xã Thắng Quân, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang)
Một buổi luyện tập của các thành viên CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Quân, xã Thắng Quân, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang)

Đội ngũ người hát dân ca ngày càng "già hóa" 

Trong một dịp được tham dự Lễ kỷ niệm 5 năm ngày ra mắt Câu lạc bộ (CLB) Soọng cô Mỹ Khê, xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên (Vĩnh Phúc), tôi đã rất ấn tượng bởi, chỉ là một Lễ kỷ niệm của một CLB dân ca nhỏ cấp thôn, mà có tới hàng chục các CLB dân ca khác trong tỉnh Vĩnh Phúc và các tỉnh khác như Tuyên Quang, Thái Nguyên… đến tham dự. 

Tuy nhiên, một điều không thể không suy nghĩ, đó là, hầu hết hội viên CLB Soọng cô Mỹ Khê đều trên 50 tuổi. Ngay cả nhóm khách đến từ các CLB tham dự cũng đều là những người lớn tuổi.

Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù, Trưởng Ban liên lạc (BLL) các CLB dân ca Sán Dìu Việt Nam, người đã có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm các bài hát và sáng tác Soọng cô (lời mới), bộc bạch: Hiện nay cộng đồng người Sán Dìu cũng đã quan tâm hơn đến giữ gìn bản sắc văn hóa, nhưng nếu bà con không nỗ lực, và  không có sự quan tâm, hỗ trợ đầu tư của Nhà nước để bảo tồn di sản Soọng cô, thì cứ theo đà này, chắc chắn 10 năm nữa, sẽ có hơn một nửa số hội viên và CLB giải tán, khoảng 15 - 20 năm nữa, sẽ không còn ai biết hát Soọng cô.

Nỗi lo lắng của ông Năm là hoàn toàn có cơ sở. Theo thống kê ở 5 tỉnh có người Sán Dìu sinh sống, hiện nay có khoảng 70 CLB dân ca, trên 4.000 hội viên. Tuy nhiên, hơn 90% hội viên các CLB đã trên 50 tuổi, còn những người từ 40 tuổi trở xuống biết hát Soọng cô chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Em Trần Xuân Hải, 22 tuổi, dân tộc Sán Dìu tại xã Đạo Trù, huyện Tam Đảo (Vĩnh Phúc) cho biết: Mặc dù là người Sán Dìu, nhưng em không biết hát Soọng cô, bởi làn điệu này rất khó hát, không có nhạc cụ, nên dễ gây nhàm chán cho giới trẻ. Muốn học hát phải có thời gian và phải thực sự yêu thích thì mới hát được.

Không chỉ có làn điệu Soọng cô của người Sán Dìu, mà làn điệu Sình ca của người Cao Lan cũng đứng trước nguy cơ mai một, đặc biệt với những làn điệu dân ca cổ, tiêu biểu như: Hát ban ngày (chục cọô), còn được gọi là hát giao duyên hay hát ghẹo; hát ban đêm (cnắng coộ); hát đám cưới (chắu cọô), còn gọi là tửu ca; hát đổi danh (zoóng hòô cọô)…

Ông Tô Quang Đức, Chủ nhiệm CLB Sình ca Cao Lan thôn Đồng Cải, xã Đồng Quý, huyện Sơn Dương (Tuyên Quang) cho biết: Xã Đồng Quý có 8 thôn, mỗi thôn có 1 CLB với 15 - 20 thành viên. Tuy nhiên, chỉ có 50% các thành viên biết hát. Hội viên trẻ nhất cũng đã trên 50 tuổi.

Khi hỏi về nguyên nhân giới trẻ hiện nay không hào hứng với làn điệu dân ca của dân tộc, ông Đức trầm ngâm: Sình ca là một thể loại hát giao duyên, không có nhạc cụ, mà hát theo nhịp điệu theo thể thơ "thất ngôn tứ tuyệt", thường được trình diễn dưới nhiều hình thức, bối cảnh và không gian khác nhau. Để hát Sình ca thì cũng không phải quá khó, nhưng cần phải có thời gian tập mới có thể hát được.

Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù dạy hát Soọng cô cho các cháu nhỏ. (Ảnh chụp trước ngày 27/4/2021)
Nghệ nhân ưu tú Lê Đại Năm, Chủ nhiệm CLB Chợ Tình Đạo Trù dạy hát Soọng cô cho các cháu nhỏ.

Đâu là nguyên nhân

Theo ông Ngô Văn Khoa, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Phúc, hiện nay, nhiều bạn trẻ không biết hát những làn điệu dân ca truyền thống, mà nguyên nhân chính là do giới trẻ chưa thực sự cảm nhận được ý nghĩa, nét tinh tế, cái đẹp trong những làn điệu dân ca. Trong khi đó, muốn bảo tồn làn điệu dân ca, thì phải trả về đúng nơi đã sinh ra nó, có nghĩa là chính cộng đồng dân tộc, đặc biệt là giới trẻ phải tự ý thức và có tình yêu đủ lớn để gìn giữ tài sản vốn quý của cha ông.

Tuy nhiên, cái khó khi học hát Soọng cô và Sình ca là truyền miệng và khó biểu đạt ra tiếng phổ thông. Với Soọng cô, người học cũng phải biết nói tiếng Sán Dìu mới hát được. Hiện nay, nhiều bạn trẻ không biết nói tiếng nói của dân tộc mình, vì vậy việc truyền dạy vô cùng khó khăn. 

Trong hát Soọng cô phải biết cách lấy hơi, ngân dài, ngắn nên dù có biết tiếng thì nghe cũng rất khó hiểu, ngay cả người biết nghe, biết nói tiếng mẹ đẻ cũng khó mà hiểu được. Đặc biệt, các bài dân ca chủ yếu được ghi chép theo chữ Nôm Cao Lan, Nôm Sán Dìu và khi dịch các bài hát ra chữ Quốc ngữ, thì cũng phụ thuộc vào khả năng của người dịch. Người dịch cũng cần có khả năng về thơ ca, hiểu biết sâu về văn hóa dân tộc, thì người học có thể hiểu và cảm nhận được cái hay của làn điệu dân ca đó.

Bên cạnh, đội ngũ truyền dạy tuổi cao, sức yếu, đội ngũ kế cận thiếu mặn mà, thì hầu hết các CLB dân ca hiện nay, chủ yếu là sinh hoạt theo kiểu tự phát, hoạt động manh mún, thiếu kinh phí cho hoạt động sưu tầm, giảng dạy.

Ông Trần Đức Thắng, Trưởng phòng Quản lý Di sản Văn hóa (Sở Văn hóa Tuyên Quang) cho biết: Hiện nay, các địa phương đã thành lập được rất nhiều CLB để bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc mình. Tuy nhiên, chưa có nguồn kinh phí nào hỗ trợ cho các CLB hoạt động. Kinh phí hoạt động của các CLB hiện nay, chủ yếu đều do kêu gọi xã hội hóa và các thành viên đóng góp. Việc thiếu kinh phí sẽ ảnh hưởng đến việc tạo được không gian, sân khấu biểu diễn… 

Khó trao truyền, không có kinh phí hoạt động... thực tế này đang là những trăn trở đặt ra trong công tác bảo tồn loại hình nghệ thuật dân ca hiện nay của cộng đồng sở hữu di sản và chính quyền sở tại.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Đồng bào Xơ Đăng làng Kon Teo Đăk Lấp chung tay sửa chữa lại nhà rông truyền thống

Đồng bào Xơ Đăng làng Kon Teo Đăk Lấp chung tay sửa chữa lại nhà rông truyền thống

Sau khi Báo Dân tộc và Phát triển có bài phản ánh “Người dân làng Kon Teo Đăk Lấp, xã Đăk Long, huyện Đăk Hà, tỉnh Kon Tum cũ (nay là xã Đăk Pxi, tỉnh Quảng Ngãi) không đồng thuận với chủ trương phá bỏ nhà rông truyền thống để xây phòng học”, thì việc xây dựng phòng học đã được dừng lại và nhà rông được giữ nguyên. Những ngày này, đồng bào Xơ Đăng nơi đây đang chung tay, góp sức sửa chữa lại nhà rông truyền thống cho khang trang hơn, để phục vụ các lễ hội truyền thống của làng.
Tin nổi bật trang chủ
Người Cơ Tu duy nhất biết đan mâm cơm ở Công Dồn

Người Cơ Tu duy nhất biết đan mâm cơm ở Công Dồn

Trong cơn mưa rừng Trường Sơn nặng hạt, gió lạnh cắt da, chúng tôi ghé vào một ngôi nhà ở thôn Công Dồn, xã Nam Giang (TP. Đà Nẵng) để tránh mưa. Bên bếp lửa đỏ rực, một người đàn ông Cơ Tu ngoài 60 tuổi với nước da trắng đang cặm cụi đan chiếc gùi. Đó là ông là Tơngôl Đa, người đã gắn bó cả đời với nghề đan lát thủ công truyền thống. Điều đặc biệt là cả thôn giờ chỉ còn duy nhất ông biết đan mâm cơm - vật dụng dùng trong lễ hội và cúng bái.
Công ty Điện lực Quảng Ngãi đáp ứng nhu cầu sử dụng điện cho người dân vùng biên tỉnh Ắt-ta-pư, nước bạn Lào

Công ty Điện lực Quảng Ngãi đáp ứng nhu cầu sử dụng điện cho người dân vùng biên tỉnh Ắt-ta-pư, nước bạn Lào

Tin tức - Ngọc Chí - 4 giờ trước
Từ năm 2008, Công ty Điện lực Kon Tum (nay là Công ty Điện lực Quảng Ngãi) đã xây dựng mối quan hệ hợp tác mua bán điện với Chi nhánh Điện Ắt-ta-pư (Tổng công ty Điện lực Lào) qua Cửa khẩu quốc tế Bờ Y. Nếu giai đoạn đầu, sản lượng điện chỉ ở mức nhỏ, chủ yếu phục vụ sinh hoạt cho người dân huyện Phouvong, thì những năm gần đây, nhu cầu của phía bạn đã tăng trưởng mạnh mẽ.
Xã biên giới Tam Lư phấn đấu đến năm 2030 trở thành xã Nông thôn mới nâng cao

Xã biên giới Tam Lư phấn đấu đến năm 2030 trở thành xã Nông thôn mới nâng cao

Trang địa phương - Quỳnh Trâm - 5 giờ trước
Đảng bộ xã Tam Lư đặt mục tiêu đến năm 2030, thu nhập bình quân đầu người đạt 50 triệu đồng/năm và trở thành xã Nông thôn mới nâng cao.
Đắk Lắk hoàn thành chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát

Đắk Lắk hoàn thành chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát

Xã hội - Hoàng Thùy - 6 giờ trước
Cùng cả nước thực hiện phong trào thi đua xóa nhà tạm, nhà dột nát, đến nay, tỉnh Đắk Lắk đã hoàn thành việc xây mới, sửa chữa gần 9.000 căn nhà cho hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ gia đình người có công, thân nhân liệt sĩ.
Bồi dưỡng kiến thức dân tộc cho cán bộ, chiến sĩ BĐBP tỉnh Vĩnh Long

Bồi dưỡng kiến thức dân tộc cho cán bộ, chiến sĩ BĐBP tỉnh Vĩnh Long

Công tác Dân tộc - Tào Đạt - Sa Rây - 6 giờ trước
Từ ngày 18 - 23/8, Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng (BĐBP) tỉnh Vĩnh Long tổ chức lớp tập huấn bồi dưỡng kiến thức dân tộc năm 2025 cho cán bộ, chiến sĩ BĐBP tỉnh Vĩnh Long. Tham dự và giảng bài cho lớp tập huấn có bà Thạch Thị Thu Hà - Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh.
Thủ tướng: Chính phủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, 80 năm hành trình vì nước, vì dân

Thủ tướng: Chính phủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, 80 năm hành trình vì nước, vì dân

Thời sự - PV - 15:38, 20/08/2025
Sáng 20/8, Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (28/8/1945 - 28/8/2025) được long trọng tổ chức tại Hà Nội. Đây là lần đầu tiên Chính phủ tổ chức kỷ niệm ngày thành lập.
Nỗi lo từ những cây cầu treo dân sinh

Nỗi lo từ những cây cầu treo dân sinh

Để thuận tiện cho việc đi lại và vận chuyển nông sản, từ nhiều năm trước, người dân thôn Kon Vi Vàng, xã Đắk Kôi, tỉnh Quảng Ngãi đã tự làm một cây cầu treo dài hơn 50m vượt sông Đăk Snghé. Sau nhiều năm sử dụng, cây cầu treo đã xuống cấp nghiêm trọng, nhiều tấm ván mặt cầu đã bị mục nát. Mặc dù biết là không an toàn, nhưng người dân vẫn qua lại hằng ngày, bất chấp những cảnh báo của chính quyền về an toàn.
Gia Lai: Xây dựng xã biên giới Ia Púch vững mạnh toàn diện

Gia Lai: Xây dựng xã biên giới Ia Púch vững mạnh toàn diện

Tin tức - Ngọc Thu - 14:52, 20/08/2025
Là xã biên giới nằm ở phía Tây của tỉnh Gia Lai, Ia Púch có gần 8,8 km đường biên giới tiếp giáp với Vương quốc Campuchia. Thời gian qua, xã Ia Púch đã tập trung phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống Nhân dân, thực hiện đạt chỉ tiêu đã được tỉnh định hướng và cụ thể hóa trong Nghị quyết của Đại hội.
Đặc khu Thổ Châu đặt mục tiêu xây dựng phên giậu tiền tiêu vững vàng và bứt phá kinh tế biển

Đặc khu Thổ Châu đặt mục tiêu xây dựng phên giậu tiền tiêu vững vàng và bứt phá kinh tế biển

Tin tức - Tào Đạt - 14:42, 20/08/2025
Trong 2 ngày 19 và 20/8, Đảng bộ Đặc khu Thổ Châu (tỉnh An Giang) đã tổ chức Đại hội lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030. Đại tá Nguyễn Văn Ngành, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh dự và chỉ đạo Đại hội.
Thanh Hóa: Công bố khẩn cấp sạt lở bờ hữu suối Son đoạn qua bản Sa Ná

Thanh Hóa: Công bố khẩn cấp sạt lở bờ hữu suối Son đoạn qua bản Sa Ná

Tin tức - Quỳnh Trâm - 14:40, 20/08/2025
Cuộc sống của 78 hộ gia đình với 350 nhân khẩu bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi tình trạng sạt lở bờ hữu suối Son, đoạn qua bản Sa Ná, xã Na Mèo, tỉnh Thanh Hóa.
Gia Lai: Phát hiện 40.000 sản phẩm giả nhãn hiệu nổi tiếng

Gia Lai: Phát hiện 40.000 sản phẩm giả nhãn hiệu nổi tiếng

Pháp luật - T.Nhân - H.Trường - 14:22, 20/08/2025
Lực lượng chức năng tỉnh Gia Lai vừa phát hiện và xử lý vụ buôn bán hàng giả với hơn 40.000 sản phẩm tiêu dùng nhái nhiều nhãn hiệu nổi tiếng.
Phiên chợ 0 đồng ấm lòng đồng bào Xơ Đăng

Phiên chợ 0 đồng ấm lòng đồng bào Xơ Đăng

Xã hội - Ngọc Chí - 14:03, 20/08/2025
Sáng 20/8, UBND xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi tổ chức khánh thành Chợ trung tâm xã và Phiên chợ 0 đồng với nhiều phần quà tặng cho đồng bào Xơ Đăng. Đây là công trình được đầu tư từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).