Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Góp tiếng nói bảo tồn, phát triển then

PV - 19:05, 21/07/2021

Sau nhiều năm nghiên cứu, tìm tòi, sưu tầm, nhóm tác giả Nguyễn Văn Bách (chủ biên), Nông Thị Cúc, Nguyễn Thị Thắm đã cho ra mắt cuốn sách “Tàng pựt mừa đẳm” (Đường then về tổ) - Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông, phát hành năm 2021. Công trình này được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn trực tiếp chỉ đạo biên soạn.

Chủ biên của cuốn sách - Nghệ nhân Nguyễn Văn Bách (đứng giữa) thực hiện nghi lễ trong diễn xướng then. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Chủ biên của cuốn sách - Nghệ nhân Nguyễn Văn Bách (đứng giữa) thực hiện nghi lễ trong diễn xướng then. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Cuốn sách dày hơn 300 trang được thiết kế theo 2 phần rõ ràng, mạch lạc. Phần thứ nhất: “Diễn xướng then trong đời sống người Tày” đã giúp độc giả có cái nhìn khái quát về giá trị của then trong đời sống người Tày, đó là các giá trị về âm nhạc, múa, mỹ thuật, tư tưởng, ngữ văn, phong tục tập quán và lễ nghi truyền thống. Phần thứ hai: “Tàng pựt mừa đẳm” giới thiệu 20 văn bản then cùng với 2 phiên bản nguyên bản tiếng Tày và dịch tiếng Việt mà ở đó chúng ta có thể bắt gặp những bài hát rất thú vị gắn với đời sống sinh hoạt thường ngày của người Tày, như: “Tức Pi-a” (đánh cá), “Thấu nạn” (săn nai), “Tò mạy” (chặt cây), “Pắt Mèng Ngoảng” (bắt ve sầu), “Slự vài” (mua trâu)... Đặc biệt, ở phần dịch nghĩa tiếng Việt, nhóm tác giả đã có những nghiên cứu chuyên sâu để giải thích cặn kẽ, chi tiết về từng hoạt động gắn liền với các bài hát để người đọc có thể hình dung được cuộc sống của người Tày cũng như mối liên hệ giữa cuộc sống của họ với các bài hát then.

Cuốn sách là sản phẩm của quá trình nghiên cứu khoa học và dịch thuật một cách nghiêm túc, chỉn chu từ văn bản được dùng trong đại lễ “Lẩu then” của đồng bào Tày vùng cánh đồng các xã Tri Phương, Quốc Khánh của huyện Tràng Định (Lạng Sơn). So với các vùng khác, vùng Tràng Định gọi diễn xướng then là “pựt”, do vậy nhóm tác giả đã đề “Tàng pựt” thay cho “Tàng then” để thể hiện sự tôn trọng đối với ngôn ngữ địa phương.

Như chúng ta đã biết, từ lâu, Tràng Định được biết đến là địa danh có nghệ thuật diễn xướng then Tày truyền thống lâu đời và được thừa nhận là vùng then quan trọng không chỉ của tỉnh Lạng Sơn mà còn của cả vùng Việt Bắc rộng lớn.

Từ những năm đầu thế kỷ XX, nghệ thuật diễn xướng then Tày của xã Thất Khê (nay là thị trấn Thất Khê, huyện Tràng Định) đã được các nhiếp ảnh gia người Pháp chụp lưu lại trên các bưu ảnh và phát hành cả ở Việt Nam cũng như tận nước Pháp xa xôi.

Năm 1967, Đoàn Ca múa dân gian khu tự trị Việt Bắc (nay là Nhà hát ca múa nhạc dân gian Việt Bắc - Thái Nguyên) đã cử đoàn cán bộ đến xã Đại Đồng (huyện Tràng Định) để sưu tầm then “Tò mạy” từ nghệ nhân Nguyễn Thị Bình. Điệu then này hiện đã phổ biến trên khắp các sân khấu chuyên nghiệp cũng như quần chúng và được sử dụng để làm nhạc múa đệm cho công tác giảng dạy múa dân gian dân tộc Tày trong các trường nghệ thuật chuyên nghiệp. Đặc biệt, năm 2017, Tràng Định có 2 nghệ nhân hát then là Nguyễn Văn Thọ và Nguyễn Văn Bách được Viện Văn hóa thế giới Paris (Pháp) mời sang trình diễn then phục vụ công chúng tại “kinh đô ánh sáng”.

Tiếp nối truyền thống lịch sử ấy mà trong cuốn sách “Tàng pựt mừa đẳm”, nhóm tác giả - những người con tâm huyết với nghệ thuật then truyền thống của mảnh đất Tràng Định đã sưu tầm, giới thiệu 20 văn bản then quý từ nghệ nhân thực hành then tâm linh Nông Thị Cúc (sinh năm 1933, nguyên quán xã Quốc Khánh, huyện Tràng Định). Nghệ nhân Nông Thị Cúc chính thức tham gia thực hành nghi lễ then từ năm 14 tuổi và là truyền nhân cuối cùng của dòng then “khách” ở xã Quốc Khánh - một dòng then có màu sắc âm nhạc vui tươi, mạnh mẽ và lời ca thấm đẫm chất tự sự. Do được tiếp xúc và học hỏi từ các nghệ nhân tiền bối đã hành nghề từ thế kỷ trước nên nghệ nhân Nông Thị Cúc vẫn giữ được những lề lối cổ chưa bị pha tạp, thay đổi.

Điều đáng quý là trong các văn bản của nghệ nhân Nông Thị Cúc mang nhiều giá trị về ngôn ngữ vì hàm chứa rất nhiều từ ngữ Tày cổ mà cho đến nay không còn hiện diện trong đời sống thường ngày. Ngoài ra, ở những văn bản này còn có rất nhiều ngôn ngữ tiếng Việt đan xen. Tất nhiên, điều đó đã gây không ít khó dễ cho nhóm tác giả trong công tác dịch thuật nhưng lại là bằng chứng rõ nét cho sự giao lưu văn hóa Tày - Việt và là hướng mở cho công tác nghiên cứu lịch sử, nguồn gốc hình thành và phát triển tộc người. Điều đặc biệt nhằm đưa đến độc giả cái nhìn thực tế và sâu sắc về văn bản nên nhóm tác giả đã lựa chọn phương pháp dịch nghĩa và dịch ý thay vì dịch theo thơ sẽ bị phụ thuộc vào thơ.

Bìa cuốn sách “Tàng pựt mừa đẳm”. Ảnh: Ngô Khiêm
Bìa cuốn sách “Tàng pựt mừa đẳm”. Ảnh: Ngô Khiêm

Trong cuốn sách này, nhóm tác giả cũng đã có những phân tích, dẫn chứng hết sức tâm huyết để “hiến kế” cho công tác bảo tồn và phát huy then trong đời sống đương đại, như: Nhanh chóng nghiên cứu, ghi chép, ghi âm vốn then cổ trong dân gian; đẩy mạnh giảng dạy hát then trong các trường học; cải biên, nâng cao và đặt lời để đưa then lên sân khấu chuyên nghiệp...

Từ những ý kiến đó, nhóm tác giả cũng đã mạnh dạn khẳng định: “Những tiết mục hát then đã cải biên sẽ trở thành điểm nhấn cho các chương trình nghệ thuật, trở thành “đặc sản văn hóa” rất quý giá để các tỉnh miền núi phía Bắc đem “khoe” với bạn bè bốn phương. Những bài then đã cải biên theo các chủ đề, các chương trình của Đảng và Nhà nước còn là nguồn tư liệu “cổ động” rất sinh động và thiết thực khi tuyên truyền tại các vùng dân tộc thiểu số, miền núi”.

Chủ biên của cuốn sách - nghệ nhân trẻ Nguyễn Văn Bách nhấn mạnh: “Then là tài sản vô giá không chỉ của người Tày - Nùng mà còn là của chung của nền văn hóa Việt Nam - một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy hát then không chỉ là của riêng ngành văn hóa mà nó còn là nhiệm vụ chung của toàn xã hội, đặc biệt là ở những người con của quê hương Việt Bắc, những người con của dân tộc Tày - Nùng. Nếu chúng ta không bảo vệ được hát then thì chúng ta đã mắc tội với ông bà, tổ tiên và con cháu đời sau vì đã làm mất đi “kho báu” vô cùng quý giá mà phải rất lâu nữa chúng ta cũng ko thể gây dựng được”.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch, tỉnh Kon Tum đã triển khai có hiệu quả Dự án 6, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.