Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phế tích tháp Chăm ở An Phú (Pleiku): Bí ẩn vẫn còn nằm trong lòng đất

Ngô Xuân Hiền - 22:27, 24/03/2025

Phế tích tháp Chăm ở xã An Phú, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai đã được Trung tâm Khảo cổ học (Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ) phối hợp với Bảo tàng tỉnh Gia Lai khai quật khảo cổ học hai lần vào các năm 2023 và 2024. Đặc biệt, trong lần khai quật lần thứ hai, các nhà khảo cổ đã phát hiện được “Hố thiêng” với phần trung tâm nằm trong khung hình tròn, được tạo dựng bằng các viên gạch xếp thành hình chữ Vạn cùng nhiều hiện vật có giá trị.

Bình Kamandalu bằng vàng - Ảnh Xuân Toản
Bình Kamandalu bằng vàng - Ảnh Xuân Toản

Nhiều bí ẩn vẫn chưa được giải mã

“Hố thiêng” hay “Kho thiêng” là trung tâm của đền tháp Chăm, nơi đặt những vật thờ cúng khi bắt đầu xây dựng đền tháp để làm “thiêng” hóa công trình. Bên trong “Hố thiêng” ở An Phú, các nhà khảo cổ đã tìm thấy một bộ hiện vật là đồ ký cúng, đặc biệt là mảnh vàng hình chữ nhật khắc ký tự cổ, nội dung đề cập đến bài kệ “Duyên khởi” của Phật giáo; một chiếc bình Kamandalu đặt trên đóa hoa 8 cánh bằng vàng và hàng chục hiện vật bằng thủy tinh, đá quý.

Kết quả khai quật đã cơ bản phác thảo được diện mạo của một đền tháp Chăm cổ tại khu vực xã An Phú. Di tích An Phú được xác định gồm một đền thờ chính ở trung tâm với quy mô kiến trúc rộng khoảng 7m mỗi cạnh, vòng tường bao quanh có quy mô khoảng 32-33m, tạo nên tổng thể kiến trúc thống nhất. Đây là một đền thờ Phật giáo có niên đại khoảng thế kỷ IX-X.

Vậy, khu vực di tích tháp Chăm ở An Phú liệu còn gì để nghiên cứu và khám phá? Theo các nhà nghiên cứu, vẫn còn nhiều bí ẩn nằm sâu trong lòng đất chưa được khai quật. Báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp năm 1928 (trang 605) cho biết: Về phía Đông là tháp Bomon Yan (số thứ tự 150 trong danh sách). Tháp có thể nhận ra từ xa bởi những trụ vòm và xà ngang liên kết với các lỗ cửa trên cổng vào. Kỹ thuật xây dựng đặc biệt của người Chăm giúp các trụ vòm liên kết chặt chẽ mà không cần ghi chép lại. Ba tảng đá của bệ thờ vẫn nằm chổng ngược tại vị trí của tháp cổ, càng khiến khối kiến trúc này dễ nhận diện hơn. Đặc biệt, tại đây từng có một bức tượng người ngồi trong tư thế khoan thai như một vị vua (được đánh số 5 trong bản kiểm kê năm 1925) hiện đang được lưu giữ tại kho của Công sứ Pháp tại Kon Tum.

Ở trung tâm là tháp Ron Yan, ngăn cách với Bomon Yan bởi một con suối, gần một nhà nguyện Công giáo. Tháp tọa lạc trên một gò đất cao, hệ thống tường rào bao quanh đã đổ nát, các mảnh vỡ tượng thờ nằm vương vãi trên mặt đất. Tại đây, người ta đã tìm thấy hai bàn chân của một tượng thờ bằng đồng, hiện đang lưu giữ tại nhà kho của Công sứ Kon Tum. Đáng tiếc là hiện trạng của tháp Ron Yan không còn nguyên vẹn như mô tả của nhà nghiên cứu M.H. Maspero. Tất cả gạch trên tường bao của tháp đã bị lấy đi, để lại những dấu tích đổ nát.

Cấu trúc Hố Thiêng di tích An Phú. Ảnh: Xuân Toản
Cấu trúc Hố Thiêng di tích An Phú. Ảnh: Xuân Toản

Phía Tây là một công trình kiến trúc nhỏ hơn, được xây dựng trên các gò đất mà người địa phương gọi là "mộ phần". Công trình này có thể là phần còn sót lại từ sự phá hủy của các kiến trúc gần đó, hiện nằm trong bụi rậm xung quanh. Nó nằm về hướng chính Tây của hai di tích trước và cách tháp Ron Yan khoảng 400m.

Như vậy, khu vực làng Plei Wao (nay là xã An Phú) không chỉ có một mà là một quần thể gồm ba công trình kiến trúc nằm trên trục Đông - Tây, cách nhau khoảng 400m. Phế tích An Phú vừa được khai quật vào các năm 2023 và 2024 là một trong ba công trình đó. Vậy hai công trình còn lại nằm ở đâu?

Theo sách "Lịch sử Gia Lai từ nguồn gốc đến năm 1975"(Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, năm 2019) do Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân chủ biên, tháp Chăm ở khu vực An Phú được xác định nằm ở Phú Thọ (nay thuộc xã An Phú, TP. Pleiku). Linh mục Nguyễn Hoàng Sơn cho biết, nền của tháp này hiện nằm dưới nền nhà thờ Phú Thọ. Nếu thông tin này chính xác, phế tích Chăm thứ hai có thể nằm dưới nhà thờ Phú Thọ.

Khoảng cách theo đường thẳng từ phế tích Chăm An Phú vừa được khai quật đến nhà thờ Phú Thọ khoảng 710m - tương đối phù hợp với báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ là khoảng 800m. Như vậy, phế tích thứ ba có thể nằm ở điểm giữa trên trục thẳng nối giữa phế tích An Phú với nhà thờ Phú Thọ.

Cơ hội giải mã bí ẩn của tháp Chăm An Phú

Tác giả bên khối đá có nguồn gốc từ phế tích Chăm An Phú tại nhà thờ Phú Thọ. Ảnh: X.H
Tác giả bên khối đá có nguồn gốc từ phế tích Chăm An Phú tại nhà thờ Phú Thọ. Ảnh: X.H

Nếu các thông tin theo báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ năm 1928 và thông tin do linh mục Nguyễn Hoàng Sơn cung cấp là chính xác, thì vị trí của phế tích Chăm thứ ba có thể nằm ở điểm giữa trên đường thẳng nối giữa phế tích An Phú với nhà thờ Phú Thọ hiện nay. Khoảng cách giữa công trình đầu tiên và công trình cuối cách nhau khoảng 800m, đúng theo các ghi chép lịch sử.

Việc tìm ra phế tích thứ ba không chỉ giúp hoàn thiện bức tranh về quần thể tháp Chăm ở An Phú mà còn là minh chứng quan trọng về sự phát triển và ảnh hưởng của văn hóa Chăm tại khu vực Tây Nguyên. Nếu trong tương lai các nhà khảo cổ tiếp tục mở rộng khai quật và nghiên cứu, nhiều khả năng những bí ẩn về phế tích tháp Chăm ở An Phú sẽ được giải mã, góp phần làm sáng tỏ thêm một phần lịch sử văn hóa của người Chăm trên đất Gia Lai.

Hy vọng rằng một ngày nào đó, những bí ẩn của phế tích tháp Chăm ở An Phú sẽ được hé lộ, giúp hậu thế hiểu rõ hơn về sự phát triển và ảnh hưởng của văn hóa Chăm tại khu vực Tây Nguyên.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Đền tháp Po Klong Garai: Biểu tượng vững bền của văn hóa Chăm

Đền tháp Po Klong Garai: Biểu tượng vững bền của văn hóa Chăm

Đền tháp Po Klong Garai là một trong những công trình kiến trúc và điêu khắc tiêu biểu và nổi bật của người Chăm được bảo tồn khá nguyên vẹn. Tháp tọa lạc trên đồi Lá trầu (Mbuen Hala), thuộc phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận. Văn khắc bằng chữ Chăm cổ trên đá sa thạch cung cấp những thông tin về văn hóa, lịch sử quý giá như công lao và thần tích của vua Po Klong Garai, các hoạt động tế lễ, cúng bái và tổ chức xã hội của người Chăm.
Tin nổi bật trang chủ
Cuộc sống mới ở thôn Bác Hồ

Cuộc sống mới ở thôn Bác Hồ

Phóng sự - T.Nhân-H.Trường - 2 giờ trước
Thôn A Xây, xã Khánh Nam, huyện Khánh Vĩnh (Khánh Hòa) còn có tên gọi trang trọng khác là thôn Bác Hồ. Trong kháng chiến, thôn A Xây là căn cứ cách mạng, người dân một lòng đi theo Đảng, theo Bác Hồ. Trong thời bình, người dân đoàn kết vượt qua khó khăn, học hỏi tiếp cận cách làm kinh tế mới để cùng nhau xây dựng quê hương thêm giàu đẹp.
Huế tiếp nhận hai áo dài của Hoàng Thái hậu Từ Cung

Huế tiếp nhận hai áo dài của Hoàng Thái hậu Từ Cung

Tìm trong di sản - Anh Trúc - 3 giờ trước
Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế vừa tổ chức tiếp nhận hai chiếc áo dài của bà Đức Từ Cung - thân mẫu của vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của triều Nguyễn. Các hiện vật được chuyển từ Mỹ về Việt Nam.
Khánh Hòa: Phấn đấu đến năm 2030 có hơn 90% lao động nông thôn qua đào tạo

Khánh Hòa: Phấn đấu đến năm 2030 có hơn 90% lao động nông thôn qua đào tạo

Nghề nghiệp - Việc làm - T.Nhân - H.Trường - 3 giờ trước
UBND tỉnh Khánh Hòa vừa ban hành Kế hoạch thực hiện Kế hoạch số 252-KH/TU ngày 21/01/2025 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa về thực hiện Chỉ thị số 37-CT/TW ngày 10/7/2024 của Ban Bí thư về đổi mới công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.
Chủ động chuẩn bị sẵn sàng điều trị ca bệnh Covid-19

Chủ động chuẩn bị sẵn sàng điều trị ca bệnh Covid-19

Sức khỏe - Minh Nhật - 3 giờ trước
Bộ Y tế đề nghị các bệnh viện chủ động chuẩn bị đầy đủ về cơ sở hạ tầng, khu vực cách ly, trang thiết bị và vật tư y tế, nhằm bảo đảm việc tiếp nhận, cách ly, chẩn đoán, điều trị bệnh nhân, cũng như tăng cường công tác kiểm soát nhiễm khuẩn.
Khánh Hòa: Phấn đấu mức giảm tỷ lệ nghèo đa chiều năm 2025 đạt từ 1 - 1,5%/năm

Khánh Hòa: Phấn đấu mức giảm tỷ lệ nghèo đa chiều năm 2025 đạt từ 1 - 1,5%/năm

Xã hội - T.Nhân - H.Trường - 3 giờ trước
UBND tỉnh Khánh Hòa vừa ban hành Kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và chính sách giảm nghèo, an sinh xã hội năm 2025.
Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”

Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 19/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Lễ bay đại kỳ Tổ quốc kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhà thờ Hàm Long Hà Nội. Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Phú Yên: Tiêu hủy 1 tấn thực phẩm chay không có nguồn gốc xuất xứ

Phú Yên: Tiêu hủy 1 tấn thực phẩm chay không có nguồn gốc xuất xứ

Pháp luật - T.Nhân - H.Trường - 3 giờ trước
Cơ quan chức năng tỉnh Phú Yên vừa phát hiện 1.000kg thực phẩm là chả chay, không có nguồn gốc xuất xứ, đang được vận chuyển trên xe ô tô tải, nên đã tiến hành thu giữ, xử phạt hành chính và tiêu hủy toàn bộ lô hàng.
Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”

Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”

Media - BDT - 3 giờ trước
Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 19/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Lễ bay đại kỳ Tổ quốc kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhà thờ Hàm Long Hà Nội. Kiếm tiền triệu từ loại “rau dại”. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bị khởi tố, bắt tạm giam

Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bị khởi tố, bắt tạm giam

Pháp luật - Anh Trúc - 3 giờ trước
Ngày 19/5, Cơ quan Cảnh sát Điều tra Bộ Công an đã khởi tố 5 bị can liên quan vụ Quang Linh Vlogs. Trong đó Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bị khởi tố, bắt tạm giam về tội "Lừa dối khách hàng".
“Đưa” công nghệ số về bản

“Đưa” công nghệ số về bản

Xã hội - Phạm Tiến - 3 giờ trước
Những thành viên Tổ công nghệ cộng đồng đã trở thành “cầu nối” để đưa công nghệ số về bản. Giờ đây, dưới những mái nhà sàn, trong những bản vùng xa ở Quảng Trị, bà con DTTS đã tiếp cận được thông tin chính thống, sử dụng thành thạo dịch vụ công trực tuyến.
Đền tháp Po Klong Garai: Biểu tượng vững bền của văn hóa Chăm

Đền tháp Po Klong Garai: Biểu tượng vững bền của văn hóa Chăm

Sắc màu 54 - Bá Minh Truyền - 4 giờ trước
Đền tháp Po Klong Garai là một trong những công trình kiến trúc và điêu khắc tiêu biểu và nổi bật của người Chăm được bảo tồn khá nguyên vẹn. Tháp tọa lạc trên đồi Lá trầu (Mbuen Hala), thuộc phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận. Văn khắc bằng chữ Chăm cổ trên đá sa thạch cung cấp những thông tin về văn hóa, lịch sử quý giá như công lao và thần tích của vua Po Klong Garai, các hoạt động tế lễ, cúng bái và tổ chức xã hội của người Chăm.