Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phế tích tháp Chăm ở An Phú (Pleiku): Bí ẩn vẫn còn nằm trong lòng đất

Ngô Xuân Hiền - 22:27, 24/03/2025

Phế tích tháp Chăm ở xã An Phú, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai đã được Trung tâm Khảo cổ học (Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ) phối hợp với Bảo tàng tỉnh Gia Lai khai quật khảo cổ học hai lần vào các năm 2023 và 2024. Đặc biệt, trong lần khai quật lần thứ hai, các nhà khảo cổ đã phát hiện được “Hố thiêng” với phần trung tâm nằm trong khung hình tròn, được tạo dựng bằng các viên gạch xếp thành hình chữ Vạn cùng nhiều hiện vật có giá trị.

Bình Kamandalu bằng vàng - Ảnh Xuân Toản
Bình Kamandalu bằng vàng - Ảnh Xuân Toản

Nhiều bí ẩn vẫn chưa được giải mã

“Hố thiêng” hay “Kho thiêng” là trung tâm của đền tháp Chăm, nơi đặt những vật thờ cúng khi bắt đầu xây dựng đền tháp để làm “thiêng” hóa công trình. Bên trong “Hố thiêng” ở An Phú, các nhà khảo cổ đã tìm thấy một bộ hiện vật là đồ ký cúng, đặc biệt là mảnh vàng hình chữ nhật khắc ký tự cổ, nội dung đề cập đến bài kệ “Duyên khởi” của Phật giáo; một chiếc bình Kamandalu đặt trên đóa hoa 8 cánh bằng vàng và hàng chục hiện vật bằng thủy tinh, đá quý.

Kết quả khai quật đã cơ bản phác thảo được diện mạo của một đền tháp Chăm cổ tại khu vực xã An Phú. Di tích An Phú được xác định gồm một đền thờ chính ở trung tâm với quy mô kiến trúc rộng khoảng 7m mỗi cạnh, vòng tường bao quanh có quy mô khoảng 32-33m, tạo nên tổng thể kiến trúc thống nhất. Đây là một đền thờ Phật giáo có niên đại khoảng thế kỷ IX-X.

Vậy, khu vực di tích tháp Chăm ở An Phú liệu còn gì để nghiên cứu và khám phá? Theo các nhà nghiên cứu, vẫn còn nhiều bí ẩn nằm sâu trong lòng đất chưa được khai quật. Báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp năm 1928 (trang 605) cho biết: Về phía Đông là tháp Bomon Yan (số thứ tự 150 trong danh sách). Tháp có thể nhận ra từ xa bởi những trụ vòm và xà ngang liên kết với các lỗ cửa trên cổng vào. Kỹ thuật xây dựng đặc biệt của người Chăm giúp các trụ vòm liên kết chặt chẽ mà không cần ghi chép lại. Ba tảng đá của bệ thờ vẫn nằm chổng ngược tại vị trí của tháp cổ, càng khiến khối kiến trúc này dễ nhận diện hơn. Đặc biệt, tại đây từng có một bức tượng người ngồi trong tư thế khoan thai như một vị vua (được đánh số 5 trong bản kiểm kê năm 1925) hiện đang được lưu giữ tại kho của Công sứ Pháp tại Kon Tum.

Ở trung tâm là tháp Ron Yan, ngăn cách với Bomon Yan bởi một con suối, gần một nhà nguyện Công giáo. Tháp tọa lạc trên một gò đất cao, hệ thống tường rào bao quanh đã đổ nát, các mảnh vỡ tượng thờ nằm vương vãi trên mặt đất. Tại đây, người ta đã tìm thấy hai bàn chân của một tượng thờ bằng đồng, hiện đang lưu giữ tại nhà kho của Công sứ Kon Tum. Đáng tiếc là hiện trạng của tháp Ron Yan không còn nguyên vẹn như mô tả của nhà nghiên cứu M.H. Maspero. Tất cả gạch trên tường bao của tháp đã bị lấy đi, để lại những dấu tích đổ nát.

Cấu trúc Hố Thiêng di tích An Phú. Ảnh: Xuân Toản
Cấu trúc Hố Thiêng di tích An Phú. Ảnh: Xuân Toản

Phía Tây là một công trình kiến trúc nhỏ hơn, được xây dựng trên các gò đất mà người địa phương gọi là "mộ phần". Công trình này có thể là phần còn sót lại từ sự phá hủy của các kiến trúc gần đó, hiện nằm trong bụi rậm xung quanh. Nó nằm về hướng chính Tây của hai di tích trước và cách tháp Ron Yan khoảng 400m.

Như vậy, khu vực làng Plei Wao (nay là xã An Phú) không chỉ có một mà là một quần thể gồm ba công trình kiến trúc nằm trên trục Đông - Tây, cách nhau khoảng 400m. Phế tích An Phú vừa được khai quật vào các năm 2023 và 2024 là một trong ba công trình đó. Vậy hai công trình còn lại nằm ở đâu?

Theo sách "Lịch sử Gia Lai từ nguồn gốc đến năm 1975"(Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, năm 2019) do Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân chủ biên, tháp Chăm ở khu vực An Phú được xác định nằm ở Phú Thọ (nay thuộc xã An Phú, TP. Pleiku). Linh mục Nguyễn Hoàng Sơn cho biết, nền của tháp này hiện nằm dưới nền nhà thờ Phú Thọ. Nếu thông tin này chính xác, phế tích Chăm thứ hai có thể nằm dưới nhà thờ Phú Thọ.

Khoảng cách theo đường thẳng từ phế tích Chăm An Phú vừa được khai quật đến nhà thờ Phú Thọ khoảng 710m - tương đối phù hợp với báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ là khoảng 800m. Như vậy, phế tích thứ ba có thể nằm ở điểm giữa trên trục thẳng nối giữa phế tích An Phú với nhà thờ Phú Thọ.

Cơ hội giải mã bí ẩn của tháp Chăm An Phú

Tác giả bên khối đá có nguồn gốc từ phế tích Chăm An Phú tại nhà thờ Phú Thọ. Ảnh: X.H
Tác giả bên khối đá có nguồn gốc từ phế tích Chăm An Phú tại nhà thờ Phú Thọ. Ảnh: X.H

Nếu các thông tin theo báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ năm 1928 và thông tin do linh mục Nguyễn Hoàng Sơn cung cấp là chính xác, thì vị trí của phế tích Chăm thứ ba có thể nằm ở điểm giữa trên đường thẳng nối giữa phế tích An Phú với nhà thờ Phú Thọ hiện nay. Khoảng cách giữa công trình đầu tiên và công trình cuối cách nhau khoảng 800m, đúng theo các ghi chép lịch sử.

Việc tìm ra phế tích thứ ba không chỉ giúp hoàn thiện bức tranh về quần thể tháp Chăm ở An Phú mà còn là minh chứng quan trọng về sự phát triển và ảnh hưởng của văn hóa Chăm tại khu vực Tây Nguyên. Nếu trong tương lai các nhà khảo cổ tiếp tục mở rộng khai quật và nghiên cứu, nhiều khả năng những bí ẩn về phế tích tháp Chăm ở An Phú sẽ được giải mã, góp phần làm sáng tỏ thêm một phần lịch sử văn hóa của người Chăm trên đất Gia Lai.

Hy vọng rằng một ngày nào đó, những bí ẩn của phế tích tháp Chăm ở An Phú sẽ được hé lộ, giúp hậu thế hiểu rõ hơn về sự phát triển và ảnh hưởng của văn hóa Chăm tại khu vực Tây Nguyên.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Thắp lửa văn hóa, dựng bản du lịch ở vùng đồng bào DTTS Quảng Ninh

Thắp lửa văn hóa, dựng bản du lịch ở vùng đồng bào DTTS Quảng Ninh

Là vùng đất giàu bản sắc với cộng đồng các DTTS cùng sinh sống, huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) đang đẩy mạnh bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Trong đó, mô hình xây dựng bản văn hóa dân tộc Tày tại thôn Bản Cáu (xã Lục Hồn) và bản văn hóa dân tộc Sán Chỉ tại thôn Lục Ngù (xã Húc Động) đang được đẩy mạnh triển khai khẩn trương, hướng tới gìn giữ di sản và nâng cao đời sống người dân vùng cao.
Tin nổi bật trang chủ
Tổng Bí thư Tô Lâm hội kiến Chủ tịch Duma Quốc gia Liên bang Nga

Tổng Bí thư Tô Lâm hội kiến Chủ tịch Duma Quốc gia Liên bang Nga

Ngày 10/5, tại trụ sở Duma Quốc gia ở thủ đô Moskva, Tổng Bí thư Tô Lâm đã hội kiến với Chủ tịch Duma Quốc gia Liên bang Nga Vyacheslav Volodin trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Liên bang Nga và tham dự Lễ kỷ niệm 80 năm Chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.
Xá lợi Trái tim Bồ tát Thích Quảng Đức sẽ cung thỉnh lên tôn trí tại tháp Đa Bảo vào sáng 11/5

Xá lợi Trái tim Bồ tát Thích Quảng Đức sẽ cung thỉnh lên tôn trí tại tháp Đa Bảo vào sáng 11/5

Tôn giáo - Tín ngưỡng - Tào Đạt - 22:05, 10/05/2025
Những ngày qua, hàng chục nghìn tăng ni, phật tử và người dân đã đến chiêm bái Xá lợi Trái tim Bồ tát Thích Quảng Đức. Giáo hội Phật giáo Việt Nam TP. Hồ Chí Minh cho biết, kết thúc thời gian chiêm bái, Xá lợi Trái tim Bồ tát Thích Quảng Đức sẽ được cung thỉnh lên tôn trí tại tháp Đa Bảo vào ngày 11/5.
Khẩn trương triển khai đầu tư xây dựng sân bay Gia Bình

Khẩn trương triển khai đầu tư xây dựng sân bay Gia Bình

Thời sự - PV - 22:04, 10/05/2025
Chiều 10/5, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì họp Thường trực Chính phủ về dự án sân bay Gia Bình. Cùng dự có các Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà và Nguyễn Chí Dũng; lãnh đạo các bộ, ngành, cơ quan Trung ương, lãnh đạo thành phố Hà Nội và tỉnh Bắc Ninh.
Bình Định: Sẽ tu bổ, tôn tạo di tích lăng mộ ông nội Hoàng đế Quang Trung

Bình Định: Sẽ tu bổ, tôn tạo di tích lăng mộ ông nội Hoàng đế Quang Trung

Xã hội - T.Nhân-H.Trường - 20:23, 10/05/2025
UBND tỉnh Bình Định đã có quyết định phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử Lăng mộ hiển tổ khảo Tây Sơn tam kiệt, thôn Phú Lạc, xã Bình Thành, huyện Tây Sơn. Lăng mộ này đã được UBND tỉnh Bình Định công nhận di tích cấp tỉnh năm 2012.
Lịch trình cung rước và chiêm bái Xá lợi Đức Phật tại chùa Quán Sứ

Lịch trình cung rước và chiêm bái Xá lợi Đức Phật tại chùa Quán Sứ

Tôn giáo - Tín ngưỡng - Tào Đạt - 19:45, 10/05/2025
Theo Ban tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc 2025, Xá lợi Đức Phật sẽ được cung rước đến chùa Quán Sứ (Hà Nội) vào chiều 13/5 tới đây và người dân có thể tới chiêm bái đến hết ngày 16/5.
Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo tiếp đoàn Người có uy tín tỉnh Phú Yên

Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo tiếp đoàn Người có uy tín tỉnh Phú Yên

Dân tộc - Tôn giáo - Lê Hường - 19:18, 10/05/2025
Ngày 10/5, Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo gặp mặt đoàn đại biểu Người có uy tín trong đồng bào DTTS tỉnh Phú Yên. Phó Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo Điểu Mưu chủ trì buổi gặp mặt.
Đại lễ Vesak 2025 thành công viên mãn

Đại lễ Vesak 2025 thành công viên mãn

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 8/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đại lễ Vesak 2025 thành công viên mãn. Vịnh Ngòi Hoa, hồ Mắt Ngọc Hòa Bình. Mường Nhé bảo vệ rừng phòng hộ. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Tăng cường quản lý sản phẩm, hàng hóa nhằm bảo đảm an toàn sức khỏe của người dân, cộng đồng và môi trường

Tăng cường quản lý sản phẩm, hàng hóa nhằm bảo đảm an toàn sức khỏe của người dân, cộng đồng và môi trường

Thời sự - Hoàng Quý - 19:01, 10/05/2025
Ngày 10/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Trong đó, nội dung trọng tâm là các tiêu chuẩn để quản lý, giám sát nhằm bảo đảm an toàn sức khỏe của người dân, cộng đồng và môi trường.
Thanh Hóa chỉ đạo xử lý nghiêm vụ xâm phạm lăng mộ vua Lê Túc Tông

Thanh Hóa chỉ đạo xử lý nghiêm vụ xâm phạm lăng mộ vua Lê Túc Tông

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 18:38, 10/05/2025
UBND tỉnh Thanh Hóa vừa có văn bản chỉ đạo liên quan đến dấu hiệu xâm phạm lăng mộ vua Lê Túc Tông tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Lam Kinh (huyện Thọ Xuân).
Lễ ra quân cấp Trung ương Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác

Lễ ra quân cấp Trung ương Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác

Tin tức - Văn Hoa - 18:34, 10/05/2025
Sáng 10/5, tại Hưng Yên, Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên (LHTN) Việt Nam, Trung ương Hội Thầy thuốc trẻ Việt Nam và Chương trình CAREME tổ chức Lễ ra quân cấp Trung ương Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác, tình nguyện vì sức khỏe cộng đồng năm 2025, với chủ đề "Thầy thuốc trẻ xung kích, vươn mình trong kỷ nguyên số".
Đắk Lắk: 2 học sinh tiểu học tử vong trong ao chứa nước tưới cà phê

Đắk Lắk: 2 học sinh tiểu học tử vong trong ao chứa nước tưới cà phê

Tin tức - Hoàng Thùy - 16:57, 10/05/2025
Chiều 10/5, ông Nguyễn Văn Tùng, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Võ Thị Sáu, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk cho biết: có 2 học sinh của trường vừa tử vong do đuối nước tại một ao chứa nước tưới cà phê gồm em Y.T.M. (8 tuổi) và H.T.K. (10 tuổi), cùng trú buôn Drao A, xã Cư Dliê M’nông, huyện Cư M’gar.
Bình Định: Phát động Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động năm 2025

Bình Định: Phát động Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động năm 2025

Xã hội - T.Nhân-H.Trường - 15:35, 10/05/2025
Ngày 10/5, UBND tỉnh tổ chức Lễ phát động Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động tỉnh Bình Định năm 2025 với chủ đề: “Tăng cường đánh giá, nhận diện nguy cơ, rủi ro và chủ động triển khai các biện pháp bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động tại nơi làm việc”.