Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nặng lòng với chữ Lai Pao

Phạm Việt Thắng - 12:25, 29/01/2021

“Tôi lớn lên, nghe nói dân tộc mình có chữ viết, nhưng chưa hề được thấy mặt chữ. Cho đến một ngày, cụ Lô Văn Thoại trang trọng cho tôi xem một tờ khế ước cổ và nói: Chữ Thái ta đó! Dù không biết đọc nhưng những dòng chữ ấy cứ lấp lánh, lấp lánh... Và tôi như được nghe lời của tổ tiên tự ngàn xưa, để rồi quyết tâm nghiên cứu và biên soạn tài liệu dạy chữ Thái Lai Pao”. Đó là tâm sự của ông Vi Tân Hợi, nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương (Nghệ An).

Ông Vi Tân Hợi (bìa phải) và thầy Lô Văn Thông giới thiệu về tờ khế ước cổ
Ông Vi Tân Hợi (bìa phải) và thầy Lô Văn Thông giới thiệu về tờ khế ước cổ

Từ một tờ khế ước cổ

Trước khi nói về công trình nghiên cứu khoa học của mình, ông Vi Tân Hợi dẫn tôi đến nhà thầy giáo Lô Văn Thông, ở thị trấn Hoà Bình (huyện Tương Dương), người đang gìn giữ “bảo vật” của ông cha truyền lại. Đó là một tờ khế ước, được viết vào ngày 15 tháng 2 năm 1872, nhằm năm Tự Đức thứ 25, bằng chữ Lai Pao . Nội dung của bản khế ước là Chánh tổng Huội Nguyên cầm cố đất đai để vay bạc chi dùng…

Thầy Thông kể lại, năm 1946, trong một chuyến công tác ở xã Xiêng My, cụ Lô Văn Liệu (ông nội của thầy Thông), Chủ tịch Uỷ ban hành chính huyện Tương Dương, Đại biểu Quốc hội Khoá I, thấy tờ khế ước này ở một nhà dân, liền mua lại với giá 20 lạng bạc. Cụ dặn con cháu, đây là chữ viết của người Thái, lúc nào có điều kiện thì phải học và phải truyền lại cho đời sau. Bố thầy giáo Thông là cụ Lô Văn Thoại vâng lời cha, đã vượt qua nhiều bản, làng để tìm thầy học chữ. Qua mấy ngày đường, đến được xã Yên Na thì ông Hương Uẩn, người duy nhất biết chữ Lai Pao ở đây đã qua đời. Không nản lòng, ông lại vượt rừng thêm hai ngày nữa để đến xã Nga My, tìm ông May Liêu. Trời đã không phụ công cụ Thoại, ông May Liêu đã hết lòng truyền dạy cho cụ về chữ Lai Pao. Nhưng, biết cũng chỉ để mà biết vậy thôi, chỉ mình cụ thỉnh thoảng lôi giấy bút ra viết vì chẳng biết chia sẻ cùng ai.

Năm 2005, ông cụ mang tờ khế ước cổ, trang trọng báo cáo với ông Vi Tân Hợi, lúc bấy giờ là Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương, phụ trách văn hoá – xã hội. Được giảng giải từng chữ, từng câu, ông Hợi rưng rưng xúc động. “Tôi nhận tờ khế ước từ cụ Thoại mà tay cứ run lên, như được nghe lời tổ tiên tự ngàn xưa vọng về, và tự thấy mình phải có trách nhiệm nghiên cứu và truyền lại cho đời sau”, ông Hợi nhớ lại. 

Thế là lớp học chữ Thái Lai Pao đầu tiên, với 5 học viên, do ông Hợi làm lớp trưởng ra đời. Ông Hợi kể, cụ Thoại đã soạn một bộ giáo trình 20 trang, chủ yếu là bảng chữ cái, hệ thống dấu thanh (tô mái) rất dễ tiếp thu. Chúng tôi chỉ học trong vòng vài tháng là đọc thông viết thạo. Và 5 học viên của lớp đầu tiên này lại trở thành các giảng viên cho các lớp tiếp theo. Tuy nhiên, để truyền dạy một cách rộng rãi, thì cần phải tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và giáo trình cần phải phong phú, khoa học.Thời gian đó, cụ Thoại ốm nặng, cụ thường nhắc nhở anh em chúng tôi phải bảo tồn và phát triển, phải để lớp trẻ biết sử dụng chữ viết của dân tộc mình.

 “Lời uỷ thác của cụ Thoại đã thôi thúc anh em chúng tôi lao vào nghiên cứu, bất chấp vô vàn khó khăn”, ông Vi Tân Hợi xúc động nói.

Hồi sinh chữ Lai Pao

“Lai Pao là chữ viết riêng của người Thái, nhóm Tay Mương (Hàng Tổng), sống ở vùng thượng nguồn sông Cả (nặm Pao), gồm các huyện Tương Dương, Con Cuông, Kỳ Sơn. Còn chữ viết của người Thái ở phía Tây Bắc Nghệ An, thì gọi là Lai Tay. Chữ Lai Pao còn có tên gọi khác - Lai Liệp Nặm, nghĩa là xuôi theo dòng nước”, ông Hợi giảng giải.

 Cũng theo ông Hợi, chỉ cần nhìn mặt chữ là biết ngay chữ Thái của vùng nào. Ví như, chữ Lai Pao thì viết ngang, còn chữ Lai Tay lại viết dọc. Ngoài ra, mỗi vùng có một số ký tự khác nhau. Nhưng, đó vẫn chưa phải là khó khăn mà nhóm nghiên cứu gặp phải. Khó khăn lớn nhất là nguồn tư liệu, văn bản bằng chữ Lai Pao hầu như không còn lưu lại trong dân gian. Hàng chục cuộc điền dã, hàng trăm cuộc tiếp xúc và nhiều kênh thông tin khác, nhưng kết quả thu lại chẳng đáng là bao. 

Tài liệu giảng dạy chữ Thái Lai Pao, do ông Vi Tân Hợi chủ biên
Tài liệu giảng dạy chữ Thái Lai Pao, do ông Vi Tân Hợi chủ biên

Cùng với thiếu tư liệu, văn bản thì số người biết viết, đọc chữ Lai Pao cũng hầu như không còn. Một hướng khác là phải tiếp cận tư liệu từ Viện Dân tộc học. Nhưng, có phải mỗi lần đi Hà Nội là gặp được người cần gặp đâu. Vả lại, từ trước đến nay, chưa hề có một nghiên cứu nghiêm túc nào về loại chữ viết này, nên tư liệu cũng không phải nhiều. 

“Nhưng mình không làm thì ai làm. Không lẽ ngồi nhìn chữ viết của dân tộc mình bị thất truyền. Trước mỗi khó khăn, trở ngại, tôi lại nghĩ về di nguyện của cụ Thoại, thế là lại có động lực để vượt qua, đi tiếp”, ông Hợi chia sẻ.

Rất may cho nhóm nghiên cứu đã tiếp cận được một số tư liệu của Phó Gáo sư Trần Chí Dõi và Nhà khoa học người Pháp Michel Ferlus về chữ Thái Lao Pao, cùng với nghiên cứu thêm về chữ Thái ở Mường Lò (Yên Bái), Sơn La, Lai Châu, Thanh Hoá và chữ Thái Lai Tay… nên đã dần sáng tỏ thêm về chữ Lai Pao. Và sau một năm trời không mệt mỏi, nhóm nghiên cứu đã khẳng định được 46 chữ cái và các ký hiệu (mái). Ngoài ra, còn bổ sung thêm một số ký tự để phù hợp với hiện tại như tên người, địa danh… Ví dụ, mượn tiếng Việt để thuận lợi khi viết tên người hoặc địa danh: Ghó, Gho, Só, So, Ró, Ro, Tró, Tro. 

Từ đó, nhóm đã biên soạn Bộ tài liệu giảng dạy chữ Lai Pao, gồm: Sách giáo khoa, ngữ pháp, sách tham khảo, sách bài tập - tập viết và Văn hoá dân tộc Thái. Trong đó, ông Vi Tân Hợi đã dày công sưu tầm và biên soạn 180 câu tục ngữ, ca dao và 100 truyện cổ của người Thái. Đặc biệt, nhóm nghiên cứu đã phối với với Trường Đại học Vinh để số hoá chữ Lai Pao, tạo điều kiện thuận lợi cho những ai muốn nghiên cứu và học tâp loại chữ này.

Hiện, tỉnh Nghệ An đã cho in 5.000 bộ tài liệu để giảng dạy chữ Lai Pao trên địa bàn 5 huyện. Tuy nhiên, theo ông Vi Tân Hợi, thì vẫn còn rất nhiều khó khăn để chữ Lai Pao đến được với đông đảo đồng bào, như nhân lực, kinh phí, trang thiết bị… và cả tinh thần của bà con nữa. Điều mà ông cho rằng rất hiệu quả, là in lịch treo tường. Lịch sẽ có nhiều thông tin mà người Thái rất quan tâm như xem ngày tốt, xấu; tiết trời theo thời vụ…

Hi vọng, đề xuất của ông Vi Tân Hợi sớm thành hiện thực, để chữ Lai Pao có thêm một “cửa” hồi sinh.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Cà Mau: Đồng bào Khmer sẽ đón mùa Lễ Sen Dolta bình an, đủ đầy

Cà Mau: Đồng bào Khmer sẽ đón mùa Lễ Sen Dolta bình an, đủ đầy

Lễ Sen Dolta (lễ cúng ông bà) là một trong những lễ quan trọng trong năm của đồng bào dân tộc Khmer, được truyền giữ qua nhiều thế hệ. Những ngày này, về Cà Mau sẽ được chứng kiến cảnh nhộn nhịp ở khắp các phum, sóc, bà con chuẩn bị chu đáo vật phẩm, trang hoàng nhà cửa và trang trí bàn thờ để đón lễ Sen Dolta.
Tin nổi bật trang chủ
Ninh Bình: Hội nghị tập huấn kỹ năng truyền thông về di sản trong thời đại công nghệ số

Ninh Bình: Hội nghị tập huấn kỹ năng truyền thông về di sản trong thời đại công nghệ số

Tin tức - Thiên An - 3 giờ trước
Ngày 27/9, tại Ninh Bình diễn ra Hội nghị tập huấn kỹ năng truyền thông về di sản trong thời đại công nghệ số. Hội nghị do Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Ninh Bình tổ chức.
Tin trong ngày - 27/9/2023

Tin trong ngày - 27/9/2023

Media - BDT - 3 giờ trước
Bản tin hôm nay, 27/9 có những thông tin đáng chú ý sau: Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân dự Đêm hội Trăng rằm tại Đắk Lắk. “Vua bí ngô” và sản phẩm “Du lịch canh nông” ở Đà Lạt. Lễ nhảy lửa người Pà Thẻn ở Tuyên Quang được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Bài toán sắp xếp giáo viên ở Buôn Đôn vẫn chưa có lời giải

Bài toán sắp xếp giáo viên ở Buôn Đôn vẫn chưa có lời giải

Giáo dục - Lê Hường - 5 giờ trước
Những năm gần đây, tình trạng, thừa- thiếu giáo viên cục bộ, nhất là việc thừa giáo viên dạy Âm nhạc, thiếu giáo viên dạy Tiếng Anh..., vẫn tồn tại trong các trường học, khiến ngành Giáo dục huyện biên giới Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk gặp khó khăn trong xử lý, bố trí giáo viên đứng lớp để đảm bảo yêu cầu thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Thanh Hóa: Bắt tạm giam Hiệu trưởng và 2 kế toán Trường Cao đẳng Công nghiệp

Thanh Hóa: Bắt tạm giam Hiệu trưởng và 2 kế toán Trường Cao đẳng Công nghiệp

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 6 giờ trước
Ngày 27/9, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thanh Hóa đã ra Quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và thi hành Lệnh bắt bị can để tạm giam đối với: Nguyễn Văn Hùng (SN 1974, Hiệu trưởng trường Cao đẳng Công nghiệp Thanh Hóa (có địa chỉ phường Đông Cương, TP Thanh Hóa); Nguyễn Giang Quân (SN 1969), kế toán trưởng; Lê Đình Đặng (SN 1989), kế toán viên nhà trường, về tội "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ".
Đắk Lắk: Hơn 1.300 tác phẩm tham gia Cuộc thi ảnh nghệ thuật “Buôn Ma Thuột - Hội nhập và Phát triển”

Đắk Lắk: Hơn 1.300 tác phẩm tham gia Cuộc thi ảnh nghệ thuật “Buôn Ma Thuột - Hội nhập và Phát triển”

Sắc màu 54 - Lê Hường - 6 giờ trước
Ngày 27/9, Cuộc thi ảnh nghệ thuật “Buôn Ma Thuột - Hội nhập và Phát triển” năm 2023 tổ chức Lễ trao giải và khai mạc triển lãm ảnh với chủ đề “Buôn Ma Thuột - Đắk Lắk hội nhập và phát triển”. Tham dự buổi lễ có Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phạm Minh Tấn; đại diện lãnh đạo các sở, ban, ngành, hội, đoàn thể và nhiều tác giải tham gia cuộc thi.
Tin trong ngày 26/9/2023

Tin trong ngày 26/9/2023

Bản tin hôm nay, ngày 26/9, có những thông tin đáng chú ý sau: Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng gửi Thư cho các cháu thiếu niên, nhi đồng nhân dịp Tết Trung thu năm 2023. Gia Lai: 59 nam giới là Người có uy tín trở thành hội viên danh dự của Hội LHPN Việt Nam. Người có duyên nợ với chiêng Mường. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Những loại trái cây nào tốt cho người bị ung thư

Những loại trái cây nào tốt cho người bị ung thư

Vườn thuốc quanh ta - Như Ý - 6 giờ trước
Trong quá trình điều trị ung thư, việc chăm sóc sức khỏe thông qua chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng giúp hỗ trợ nâng cao hiệu quả điều trị bệnh. Trong đó, trái cây là thực phẩm giàu dinh dưỡng đem lại nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, trong giai đoạn điều trị ung thư, hệ miễn dịch của bạn đã bị suy yếu nên việc lựa chọn và tiêu thụ trái cây cần phải tiến hành thật thận trọng để hỗ trợ tiến trình điều trị mà không làm tăng nguy cơ xảy ra biến chứng. Dưới đây là những loại trái cây bệnh nhân ung thư nên lựa chọn trong quá trình điều trị bệnh.
Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh Trà Vinh tổ chức Đại hội lần thứ VIII, nhiệm kỳ 2023 - 2028

Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh Trà Vinh tổ chức Đại hội lần thứ VIII, nhiệm kỳ 2023 - 2028

Trang địa phương - Như Tâm - 6 giờ trước
Ngày 27/9, tại Trung tâm hội nghị tỉnh Trà Vinh diễn ra Đại hội đại biểu Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước (SSYN) tỉnh Trà Vinh lần thứ VIII, nhiệm kì 2023 – 2028, với sự tham dự của 320 đại biểu chính thức.
Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh tiếp nhà đầu tư trong lĩnh vực hàng không quốc tế

Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh tiếp nhà đầu tư trong lĩnh vực hàng không quốc tế

Tin tức - Mỹ Dung - 6 giờ trước
Ngày 27/9, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh Cao Tường Huy đã tiếp Tổng Giám đốc Tập đoàn HAECO Richard Sell, cùng đoàn công tác đang đến nghiên cứu cơ hội đầu tư vào tỉnh.
Thanh Hóa: Mưa lớn khiến nhiều điểm sạt lở, chia cắt

Thanh Hóa: Mưa lớn khiến nhiều điểm sạt lở, chia cắt

Tin tức - Quỳnh Trâm - 6 giờ trước
Do mưa lớn trên diện rộng trong nhiều ngày qua, lũ trên các sông ở Thanh Hóa đang dâng cao, xuất hiện các điểm sạt lở, một số địa phương bị chia cắt cục bộ. Cơ quan chức năng đã có Công điện khẩn chỉ đạo triển khai các phương án sơ tán dân sinh sống sinh sống ở vùng bãi sông, tuần tra canh gác đê và hộ đê...
Luận điệu “bẻ lái”, xuyên tạc về đường lối đối ngoại của Việt Nam

Luận điệu “bẻ lái”, xuyên tạc về đường lối đối ngoại của Việt Nam

Chống diễn biến hòa bình - PV - 6 giờ trước
Sự kiện Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden có chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 10 - 11/9 theo lời mời của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được báo chí trong nước và quốc tế phản ánh đậm nét. Lợi dụng sự kiện này, các thế lực thù địch, phản động tung ra những luận điệu đả phá, xuyên tạc mối quan hệ hợp tác, ngoại giao giữa hai nước.