Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Ka Sô Liễng - cánh chim Kơ tia không mỏi

Cao Vĩ Nhánh - 08:02, 03/05/2023

Trong tiết trời giao mùa, nhà nghiên cứu dân gian Ka Sô Liễng (người Chăm Hroi) hứng khởi thể hiện đoạn mô tả vẻ đẹp của Xing Chi Ngă trong sử thi Chi Lơ Kok mà ông tâm đắc. Đã hơn 80 tuổi, song ông vẫn còn dáng vóc khỏe khoắn và giọng nói trầm hùng - hình mẫu của một già làng Tây Nguyên.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Ka Sô Liễng. (Ảnh: TL)
Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Ka Sô Liễng. (Ảnh: TL)

Người nắm giữ sử thi

Tiếp chúng tôi trong ngôi nhà những sách và sách giữa vườn rừng lộng gió ở thôn Kiến Thiết, xã Ea Chà Rang, huyện Sơn Hòa (tỉnh Phú Yên), Ka Sô Liễng hoạt bát hẳn lên khi nói về sử thi. Sử thi ra đời và tồn tại trong đời sống các dân tộc anh em không chỉ với vị trí một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một pho lịch sử, cuốn bách khoa toàn thư về dân tộc đó. Cùng với cồng chiêng, sử thi là di sản đặc trưng của văn hóa các dân tộc ở Tây Nguyên cũng như các địa bàn miền núi phía Tây Phú Yên. Năm 2023, đánh dấu 96 năm kể từ khi công sứ Pháp Sabachie phát hiện, sưu tầm và công bố bộ sử thi đầu tiên của người Ê Đê “Bài ca chàng Đam San - Klei khan Dam San” vào năm 1927. Sau sử thi này, hàng loạt sử thi khác của các DTTS nơi đây được tìm thấy, xuất bản.

Nhà nghiên cứu Ka Sô Liễng lý giải, sử thi thường mang yếu tố kỳ ảo, nhân vật trung tâm của sử thi là những người anh hùng mang vẻ đẹp gắn liền với núi rừng, sông suối, cây cối, chim muông... Họ đại diện tiêu biểu cho lòng dũng cảm, trí tuệ, tài năng của cộng đồng. Ngoài ra, sử thi còn mô tả sự hình thành của các buôn làng, cuộc chiến oanh liệt giữa các bộ tộc để bảo vệ cộng đồng, tình yêu đôi lứa. Chẳng thế mà người Ấn Độ đã từng tự hào nói rằng “Cái gì không có trong sử thi Mahabharata thì cũng không thể tìm ở đâu trên đất nước Ấn Độ”.

“Ông Ka Sô Liễng là một nhà nghiên cứu có vốn hiểu biết sâu rộng về văn hóa dân gian. Gần cả cuộc đời, ông đã cống hiến tận tụy cho cách mạng, cho việc lưu giữ sử thi. Thế nhưng khi nói về những đóng góp của mình, ông Ka Sô Liễng luôn khiêm nhường. Ông là tấm gương sáng về nhân cách sống”.

PGs.Ts. Nguyễn Thị Thu Trang Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian và văn nghệ các DTTS Phú Yên, Nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phú Yên

Ngược dòng thời gian, Ka Sô Liễng nhớ lại thời trai trẻ tập kết ra Bắc học Trường Lý luận nghiệp vụ văn hóa Hà Nội, rồi Khoa Đạo diễn Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Thời gian này, ông đã bén duyên mê mẩn với những bộ sử thi “Bài ca chàng Đam San”, “Xing Nhã”, “Đăm Di” của đồng bào Ê Đê; “Đẻ đất đẻ nước” của người Mường và sử thi “Đăm Noi” của đồng bào Ba Na.

Nhưng phải đến khi Phú Yên tái lập tỉnh, được chuyển về quê hương công tác ở vị trí Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin tỉnh, Ka Sô Liễng mới có điều kiện đi điền dã, dành trọn tình yêu hơn cho sử thi. Nhưng giai đoạn huy hoàng nhất mà ông dành toàn tâm, toàn trí cho loại hình văn hóa dân gian này là khi về nghỉ hưu ở Ea Chà Rang.

Không đổ mồ hôi như cày cuốc, gieo trồng trên nương rẫy, thế nhưng công việc tìm kiếm, sưu tầm sử thi qua lời kể của những người già cũng vất vả không kém.

Ka Sô Liễng tâm sự, các Nghệ nhân dân gian còn nhớ và kể sử thi cứ lần lượt về phía bên kia núi mang theo “kho báu” di sản về trời, điều đó khiến ông rất trăn trở. Ông lặn lội đi tìm người già để nghe kể lại bằng các hình thức thu âm và ghi chép. Càng làm, ông càng say. Có buôn, ông trở đi trở lại nhiều lần mà vẫn chưa ghi chép xong một bài trường ca. Có khi quay lại thì nghệ nhân đã qua đời.

Như cánh chim Kơ tia không mỏi

Ka Sô Liễng còn lưu giữ nhiều cuốn sổ tay đã ngả vàng với những ghi chép còn chưa đến đoạn kết. Ông cất công lặn lội về các huyện Sông Hinh, Đồng Xuân, các xã vùng cao Sơn Hòa và các buôn làng xa xôi ở Tây Nguyên. Nhớ nhất là chuyến ông đi bộ cả trăm cây số, lang thang tận Đắk Lắk, Gia Lai rồi ngã bệnh luôn ở trên đó, người nhà phải đi tìm, chở về Tuy Hòa điều trị. Nhưng rồi, khỏe lại, ông lại lên đường, tiếp tục cần mẫn với công việc gìn giữ vốn quý cho muôn đời sau này.

Vòng xoang bên mái nhà Rông Tây Nguyên. (Ảnh NLVQ)
Vòng xoang bên mái nhà Rông Tây Nguyên. (Ảnh NLVQ)
Từ năm 1995 đến nay, ông đã có các tác phẩm khảo cứu đạt giải thưởng từ tỉnh đến Trung ương. Những bản trường ca tên tuổi sưu tầm được của ông đã khơi dậy tình yêu đồng bào, con suối, ngọn núi, cái rẫy, nhà sàn như: “Chi Lơ Kok”; “Trường ca Chi-Liêu”; “Chi Bri, Chi Brit”…

Trong hơn 10 năm, với tinh thần làm việc say mê, tâm huyết, nhà nghiên cứu Ka Sô Liễng đã cho công bố đến 6 sử thi: Chi Lơ Kok; Xinh Chi Ôn (tập I), Xinh Chi Ôn (tập II), Hơbia Tulúi Kalipu, Trường ca Chi blơng, Tiếng cồng ông bà Hbia Lơđă… Sử thi ông sưu tầm hầu hết là sử thi anh hùng với đề tài chiến tranh, trong đó phổ biến và tiêu biểu hơn cả là sử thi Chi Lơ Kok. Chi Lơ Kok phản ánh nhiều mặt về vùng đất, con người và xã hội của các dân tộc Ê Đê, Ba Na từ bao đời nay là xứ sở xinh đẹp, giàu có.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Ka Sô Liễng tâm sự, mong muốn lớn nhất của ông là đồng bào các dân tộc hiểu được cái hay, cái đẹp của di sản văn hóa dân tộc chứa đựng trong các bộ sử thi. Khi hiểu được giá trị di sản mới có trách nhiệm và ý thức bảo tồn, gìn giữ văn hóa của cha ông.

Mới đây, ông Ka Sô Liễng vinh dự được nhận danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Đây là phần thưởng cao quý của Nhà nước dành tặng cho tài năng và cống hiến lớn lao trong lĩnh vực nghệ thuật, văn hóa dân gian của ông. Trong chiều sâu cội nguồn văn hóa, tầm vóc và đóng góp của ông được nhiều người ví như cây Kơ nia vươn cao trước gió, như cánh chim Kơ tia không mỏi…

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Cả sư Đổng Bạ, Phó Chủ tịch Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh Ninh Thuận, giới thiệu ông Quảng Văn Đại là cố vấn phong tục của Hội đồng. Ông là người tận tâm, tâm huyết với việc nghiên cứu phong tục, tập quán và sưu tầm di sản văn hóa Chăm trên địa bàn tỉnh. Với tri thức uyên thâm và sự cống hiến không ngừng nghỉ, ông được xem là tấm gương trí thức tiêu biểu, “từ điển sống” trong công tác bảo tồn và phát triển văn hóa Chăm.
Tin nổi bật trang chủ
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung tiếp xã giao Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam

Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung tiếp xã giao Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam

Ngày 21/5, tại trụ sở Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung đã tiếp xã giao bà Ingrid Christensen, Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam. Tham dự buổi tiếp có lãnh đạo một số vụ, đơn vị thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Văn phòng ILO tại Việt Nam.
Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương từ trần

Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương từ trần

Thời sự - PV - 20:00, 21/05/2025
Đồng chí Trần Đức Lương, sinh ngày 5/5/1937, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã từ trần hồi 22 giờ 51 phút ngày 20/5/2025, tại Nhà riêng, hưởng thọ 88 tuổi.
Bóng đá Việt Nam thuộc nhóm hạt giống số 1 tại SEA Games 33 - Thái Lan 2025

Bóng đá Việt Nam thuộc nhóm hạt giống số 1 tại SEA Games 33 - Thái Lan 2025

Thể thao - Hoàng Minh - 18:56, 21/05/2025
Ban Thi đấu Liên đoàn Bóng đá Đông Nam Á (AFF) vừa có cuộc họp tại Bangkok (Thái Lan), nhằm thảo luận, thông qua kế hoạch tổ chức các giải bóng đá ở giai đoạn còn lại của năm 2025 và các giải đấu quan trọng của năm 2026, trong đó trọng tâm là môn bóng đá nam và nữ tại SEA Games 33.
Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Sắc màu 54 - Thái Sơn Ngọc - 18:55, 21/05/2025
Cả sư Đổng Bạ, Phó Chủ tịch Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh Ninh Thuận, giới thiệu ông Quảng Văn Đại là cố vấn phong tục của Hội đồng. Ông là người tận tâm, tâm huyết với việc nghiên cứu phong tục, tập quán và sưu tầm di sản văn hóa Chăm trên địa bàn tỉnh. Với tri thức uyên thâm và sự cống hiến không ngừng nghỉ, ông được xem là tấm gương trí thức tiêu biểu, “từ điển sống” trong công tác bảo tồn và phát triển văn hóa Chăm.
Kon Tum: Khánh thành nhiều công trình ý nghĩa dành cho đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh

Kon Tum: Khánh thành nhiều công trình ý nghĩa dành cho đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh

Trang địa phương - Ngọc Chí - 18:52, 21/05/2025
Trong không khí vui mừng, phấn khởi, đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh, huyện Đăk Glei đã cùng với lãnh đạo tỉnh Kon Tum khánh thành công trình đường giao thông, nhà rông, trường học. Những công trình ý nghĩa, thắm đượm nghĩa tình này được đầu tư từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2021 – 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719) và nguồn xã hội hóa do chính các đồng chí lãnh đạo tỉnh Kon Tum kêu gọi. Giờ đây, đồng bào Xơ Đăng ở vùng khó khăn này có điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và con em có trường lớp khang trang để học tập.
Bổ sung 5 địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại Việt Nam từ ngày 22/5 đến ngày 02/6

Bổ sung 5 địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại Việt Nam từ ngày 22/5 đến ngày 02/6

Thời sự - Thanh Huyền - 18:50, 21/05/2025
Vừa qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã có văn bản gửi Bộ Dân tộc và Tôn giáo về việc xin bổ sung địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật –bảo vật Quốc gia Ấn Độ từ ngày 22/5 đến ngày 02/6/2025. Theo đó, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đề nghị bổ sung địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại 5 tỉnh, thành tại Việt Nam, phục vụ nhân dân chiêm bái, gồm: chùa Bái Đính, Ninh Bình (21 đến 22/5); chùa Phúc Sơn, Bắc Giang (22 đến 24/5); Cung Trúc Lâm Yên Tử, Quảng Ninh (25 đến 28/5); chùa Chuông, Hưng Yên (28 đến 29/5); chùa Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng (30/5 đến 2/6).
Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á

Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 20/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á. Công nhận 108 “hóa thạch sống” ở Lâm Đồng là Cây di sản Việt Nam. Bảo tồn di sản ở Bản Cuôn. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Khẩn trương hoàn thiện xây dựng nghị định về phân cấp, phân quyền lĩnh vực dân tộc, tôn giáo

Khẩn trương hoàn thiện xây dựng nghị định về phân cấp, phân quyền lĩnh vực dân tộc, tôn giáo

Thời sự - PV - 18:07, 21/05/2025
Sáng 21/5, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính đã chủ trì cuộc họp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực công tác dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Bảo vệ và phát huy giá trị Di sản thế giới dựa vào cộng đồng vì sự phát triển bền vững

Bảo vệ và phát huy giá trị Di sản thế giới dựa vào cộng đồng vì sự phát triển bền vững

Tin tức - Minh Nhật - 15:48, 21/05/2025
Việc để cộng đồng, người dân địa phương tham gia vào quá trình ra quyết định, tổ chức các hoạt động văn hóa và hưởng lợi về mặt kinh tế và xã hội từ các sáng kiến ​​liên quan đến di sản bảo đảm tính bền vững lâu dài của di sản.
Quốc hội thông qua Nghị quyết rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV - Bầu cử Quốc hội khoá XVI vào ngày 15/3/2026

Quốc hội thông qua Nghị quyết rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV - Bầu cử Quốc hội khoá XVI vào ngày 15/3/2026

Thời sự - Hoàng Quý - 15:45, 21/05/2025
Ngày 21/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã biểu quyết tán thành thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021 - 2026 và Ngày bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.
Lào Cai đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số đến các vùng lõm, vùng đồng bào DTTS

Lào Cai đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số đến các vùng lõm, vùng đồng bào DTTS

Tin tức - Trọng Bảo - 15:38, 21/05/2025
Sáng ngày 21/5, Tỉnh ủy Lào Cai đã tổ chức Hội nghị trực tuyến triển khai Kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số”.
Các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Thời sự - Hoàng Quý - 15:32, 21/05/2025
Ngày 21/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã nghe Tờ trình và Báo cáo Thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn, Luật Thanh niên và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở.