Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người sở hữu bộ nhạc cụ gia truyền ở Thuốc Hạ

Giang Lam - 12:21, 01/04/2023

Trong nhà nghệ nhân Phàn Văn Phú, thôn 3, Thuốc Hạ, xã Tân Thành, huyện Hàm Yên (Tuyên Quang) dường như tồn tại cả một “bảo tàng” sống động, gồm những “linh vật” của người Dao như kèn pí lè, thanh la, chiêng, trống... Hàng ngày, nghệ nhân Phàn Văn Phú gìn giữ những thanh âm đặc biệt của dân tộc mình, xem đó như là cách chuyển cả tiếng thở của rừng, tiếng réo rắt của con suối vặn mình ra khỏi rừng già, chở theo bao tiếng lòng của con trai, con gái bản người Dao nơi đây.

Nghệ nhân Phàn Văn Phú (ở giữa) cùng các con giới thiệu bộ nhạc cụ gia truyền.
Nghệ nhân Phàn Văn Phú (ở giữa) cùng các con giới thiệu bộ nhạc cụ gia truyền

“Linh vật” của người Dao

Nhiều người công nhận ông Phàn Văn Phú sở hữu bộ nhạc cụ hiếm có, bởi đây được coi là “linh vật” gia truyền 4 đời của dòng họ Phàn, tương đương hàng trăm năm tuổi với đầy đủ các loại từ kèn pí lè, trống, chiêng, thanh la, chuông, tù và chũm chọe.

Ông Phàn Văn Phú chia sẻ, nhạc cụ được sử dụng trong hầu hết các nghi lễ vòng đời con người, từ lễ đầy tháng, cấp sắc, đám cưới, đám ma, lễ cầu an, giải hạn, ngày Tết… Tổng cộng ông có 6 món nhạc cụ đều là do tự tay dòng họ Phàn chế tác, kèm theo đó là những cuốn sách cổ hướng dẫn cách làm, cách sử dụng.

Đối với người Dao, nhạc cụ là linh hồn, là sợi dây linh thiêng, là phương tiện để kết nối giữa con người với trời đất và thần linh, giữa quá khứ với hiện tại.

Sự cẩn trọng và nghiêm trang đó luôn được con cháu họ Phàn ghi nhớ và lưu truyền qua bao đời. Bởi đối với người Dao, nhạc cụ là linh hồn, là sợi dây linh thiêng, là phương tiện để kết nối giữa con người với trời đất và thần linh, giữa quá khứ với hiện tại. Đặc biệt, mỗi nhạc cụ là một câu chuyện gắn với sự ra đời mang dấu ấn kỳ bí.

Một nhạc cụ gia truyền và có ý nghĩa đặc biệt đối với ông Phú, đó là kèn pí lè. Khi mới lên 6 tuổi, ông đã biết thổi được nhiều đoạn nhạc cơ bản. Đối với người Dao, chiếc kèn được coi như báu vật không thể bán, không được đánh mất, ai biết thổi kèn là gần như có thể làm chủ được mọi nghi lễ. Vì vậy, ông trở thành niềm tự hào của cả dòng họ. Với tài năng hiếm có, năm 15 tuổi, ông Phàn Văn Phú đã được tôn lên làm thầy Tào.

Ông Phú bảo, kèn được người Dao sử dụng vào những dịp thực hiện các nghi lễ, ngày Tết, cưới hỏi, cấp sắc… Trong đó, đám cưới là nghi lễ quan trọng nhất trong đời người, nên dù trong hoàn cảnh nào thì cũng phải có tiếng kèn. Tiếng kèn cất vang thể hiện sự trang trọng, đàng hoàng của gia đình. Trên đường đưa dâu, người thổi kèn luôn dẫn đầu để khai mở sự hanh thông, may mắn, bình an cho gia chủ.

Bộ nhạc cụ gia truyền đặc biệt của dòng họ Phàn.
Bộ nhạc cụ gia truyền đặc biệt của dòng họ Phàn.

Bộ sưu tập của ông Phú có một loại nhạc cụ khá đặc biệt, đó là trống. Đây là loại trống quý hiếm, bởi nguyên liệu được làm từ da động vật, dây mây núi dẻo dai, gỗ rừng quý hiếm. Tất cả được thực hiện một cách khéo léo, tỉ mỉ từ khâu chọn, sơ chế nguyên liệu đến chế tác. Có như thế mới duy trì được độ bền qua bao năm tháng. Với sự đặc biệt đó, tiếng trống của ông Phú thoát ra trầm ấm, vang xa, lớp lông thú trên mặt trống đã kìm giữ và điều hòa cho âm thanh không bị “nhọn” và thô kệch. Ông Phú bảo, người Dao luôn tin rằng trống có một sức mạnh thiêng liêng, bởi đó là hiện thân của Thần Sấm, là tiếng của thần gọi mưa, dồn mây, đuổi gió.

Bên cạnh đó, các nhạc cụ như tù và, chiêng, thanh la, chuông, chũm chọe… cũng đều ẩn mình với những câu chuyện kỳ bí, linh thiêng. Đó là chiếc tù và - phần thưởng của Ngọc Hoàng dành cho người Dao để mỗi khi cần thì được phép gọi bậc bề trên, hay câu chuyện người con đi tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ và được bà Tiên cảm động trao cho chiếc chuông để đuổi thú dữ. Hay là câu chuyện thú vị cách phân biệt bộ đôi chũm chọe đực và chũm chọe cái thông qua thanh âm cao, trầm…

Lời truyền dạy của dòng họ Phàn

Hiện nay, ông Phàn Văn Phú có 5 cuốn sách cổ hàng trăm tuổi về nhạc cụ. Đây chính là những kiến thức kinh nghiệm, những lời truyền dạy của dòng họ Phàn về nhạc cụ. Trong mỗi cuốn sách đều ghi rõ mỗi loại nhạc cụ có cách sử dụng khác nhau, có khi phải học cả đời cũng không hết được. Để học và sử dụng nhạc cụ thì phải có tâm và tấm lòng thành kính thì tổ tiên mới độ được. Người nào tâm chưa thành thì khi đánh âm thanh đơn độc, lạc nhịp như ở cô lập một mình. Người nào một lòng chuyên tâm thì nhạc cụ sẽ uyển chuyển, linh hoạt theo ý muốn: Rộn ràng, vui tươi trong lễ hội, lễ cưới hay tha thiết, bi thương trong đám ma, đám chay.

Nghệ nhân Phàn Văn Phú cùng con rể nghiên cứu sách cổ sử dụng nhạc cụ người Dao.
Nghệ nhân Phàn Văn Phú cùng con rể nghiên cứu sách cổ sử dụng nhạc cụ người Dao.

Ông Phú bảo, người Dao Thuốc Hạ quan niệm, từ ngày 15/9 (năm trước) đến 1/3 Âm lịch (năm sau) là khoảng thời gian tiếng kèn, tiếng trống, tiếng chuông… có thể vang lên. Trong thời gian này, các học trò thường tìm đến thầy để dạy học các loại nhạc cụ. Khoảng thời gian còn lại thì không nên dùng tùy tiện, trừ những dịp có đám cưới, ma chay, cấp sắc để tránh gọi vía xấu về cho làng bản.

Bên cạnh đó, việc bảo quản, cất giữ nhạc cụ là điều mà cũng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt. Mỗi lần sử dụng xong là phải lau sạch bằng nước ấm, để khô và bọc vải kỹ. Để thể hiện sự tôn nghiêm thì nơi cất giữ phải ở vị trí cao ráo, kín đáo, người Dao thường để bộ nhạc cụ chung với trang phục thầy cúng được xếp đặt gọn gàng vào chiếc hòm gỗ nhỏ, khóa cẩn thận.

Để học và sử dụng nhạc cụ thì phải có tâm và tấm lòng thành kính thì tổ tiên mới độ được. Người nào tâm chưa thành thì khi đánh âm thanh đơn độc, lạc nhịp như ở cô lập một mình. Người nào một lòng chuyên tâm, thì nhạc cụ sẽ uyển chuyển, linh hoạt theo ý muốn...

Người Dao quan niệm, càng giữ gìn cẩn thận thì tổ tiên càng ghi nhận sự chu đáo, thành tâm của người sở hữu. Những năm gần đây, nhiều nhạc cụ bị mai một dần, nên một số thầy tào, thầy cúng vẫn thường đến mượn về để thực hành nghi lễ. Ông Phàn Văn Phú vẫn vui vẻ cho mượn và không quên dặn dò các bước bảo quản những “báu vật” gia truyền này. Bởi với ông, những báu vật này chỉ thực sự quý khi nhiều người sử dụng thường xuyên trong các nghi lễ tâm linh, phục vụ cộng đồng người Dao. Có như vậy thì "báu vật" mới phát huy được hết giá trị, "báu vật" mới linh được.

Thêm một điều đặc biệt mà trọng trách cao cả mà người sở hữu bộ nhạc cụ phải làm. Đó là tìm được người kế nghiệp và làm lễ kế nghiệp trao truyền lại bộ nhạc cụ cho đời sau.

Ông Phàn Văn Phú rất tự hào về chàng rể Triệu Văn Phấy và cậu con trai Phàn Dao Quý của mình. Cả hai đều yêu mến văn hóa dân tộc Dao, thường theo chân vợ chồng ông đi tham gia các buổi lễ, cũng như những lần biểu diễn tại các ngày hội văn hóa Dao, liên hoan văn nghệ trong và ngoài tỉnh. Anh Phấy chia sẻ, anh là người Hà Giang lấy vợ là Phàn Thị Nga về Tân Thành ở rể được hơn 10 năm. Hiện nay, anh có thể đọc được một ít chữ Nôm Dao và sử dụng thành thạo trống, chuông, kèn Pì Lè…

Ông Phú vui vẻ nói, con trai và con rể đều có khả năng kế nghiệp. Quan trọng nhất là phải xem sự thành tâm và sự tu dưỡng của các con theo thời gian. Giờ đây ông có quyền được lựa chọn người sở hữu “kho báu” gia truyền này. Các con đều không ai từ chối, đều gắn mình với trách nhiệm trước tổ tiên, đó là điều làm ông vui và hạnh phúc nhất. Bởi đây là minh chứng dòng chảy văn hóa người Dao họ Phàn mãi lưu truyền theo thời gian.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Sắc màu thổ cẩm Pà Thẻn trên đất Tân Trịnh

Sắc màu thổ cẩm Pà Thẻn trên đất Tân Trịnh

Từ lâu, đồng bào Pà Thẻn ở xã Tân Trịnh, tỉnh Tuyên Quang đã lưu giữ cho mình một kho tàng văn hóa đa dạng, phong phú, trong đó nổi bật nhất là nghề dệt thổ cẩm. Không chỉ phản ánh đậm nét đời sống tinh thần, nghề dệt còn là niềm tự hào, là dấu ấn văn hóa đặc trưng mà người Pà Thẻn luôn trân trọng gìn giữ trên mảnh đất này.
Tin nổi bật trang chủ
Chủ động tham mưu chính sách giúp vùng dân tộc thiểu số phát triển bền vững

Chủ động tham mưu chính sách giúp vùng dân tộc thiểu số phát triển bền vững

Công tác Dân tộc - Bảo Khánh - 22:20, 15/09/2025
Thứ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Nông Thị Hà đề nghị tỉnh Bắc Ninh chủ động tham mưu chính sách phù hợp, thúc đẩy phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.
Lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh thăm, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp Lễ Sene Dolta

Lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh thăm, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp Lễ Sene Dolta

Dân tộc - Tôn giáo - Tào Đạt - 21:59, 15/09/2025
Ông Phạm Minh Tuấn - Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP. Hồ Chí Minh đã thăm hỏi, động viên chức sắc Phật giáo Nam tông Khmer và đồng bào dân tộc Khmer trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đón Lễ Sene Dolta năm 2025 an lành, hạnh phúc.
Phát triển các xã biên giới kết hợp với củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại tỉnh Lạng Sơn

Phát triển các xã biên giới kết hợp với củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại tỉnh Lạng Sơn

Tin tức - Minh Anh - 17:53, 15/09/2025
Tỉnh Lạng Sơn đã ban hành cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội gắn với tăng cường củng cố an ninh, quốc phòng; huy động hơn 12,8 tỷ đồng và trên 31.000 ngày công xây dựng đường kiểm tra cột mốc bảo vệ biên giới.
Bộ đội Biên phòng Lai Châu kịp thời cứu cháu bé dân tộc Dao bị ngã cầu, chấn thương nặng

Bộ đội Biên phòng Lai Châu kịp thời cứu cháu bé dân tộc Dao bị ngã cầu, chấn thương nặng

Tin tức - Minh Anh - 17:49, 15/09/2025
Bộ đội Biên phòng Lai Châu đã cấp cứu kịp thời cháu bé dân tộc Dao bị ngã xuống cầu chấn thương nặng
Lâm Đồng: Bàn giao Nhà tình nghĩa quân - dân cho hộ đồng bào DTTS

Lâm Đồng: Bàn giao Nhà tình nghĩa quân - dân cho hộ đồng bào DTTS

Nhịp cầu nhân ái - Nguyễn Hoàn - 17:21, 15/09/2025
Tại tổ dân phố Đạ Nghịch (phường 3 Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng) Ban Chỉ huy Phòng thủ Khu vực 3 - Bảo Lâm (Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Lâm Đồng) đã phối hợp với cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương tổ chức Lễ bàn giao Nhà tình nghĩa Quân - Dân cho gia đình bà Ka Dềm.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Mô hình lúa chuyên canh chất lượng cao ở ĐBSCL đạt lợi nhuận trên 36 triệu/ha

Mô hình lúa chuyên canh chất lượng cao ở ĐBSCL đạt lợi nhuận trên 36 triệu/ha

Kinh tế - Như Tâm - Tào Đạt - 17:20, 15/09/2025
Qua thống kê cho thấy, có 10/11 mô hình chuyên canh chất lượng cao ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có lợi nhuận từ 14,5 - 36,3 triệu đồng/ha, tăng 4,6 - 15,8 triệu đồng/ha so với diện tích lúa ngoài mô hình.
Việt Nam sẽ cập nhật chiến lược AI quốc gia và Luật AI vào cuối năm 2025

Việt Nam sẽ cập nhật chiến lược AI quốc gia và Luật AI vào cuối năm 2025

Khoa học - Công nghệ - Minh Nhật - 17:06, 15/09/2025
Cuối năm nay, Việt Nam sẽ có bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia và Luật AI. Đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ Nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
An cư cho đồng bào DTTS vùng sạt lở Mường Lý vẫn chưa trọn vẹn

An cư cho đồng bào DTTS vùng sạt lở Mường Lý vẫn chưa trọn vẹn

Dân tộc - Tôn giáo - Quỳnh Trâm - 17:05, 15/09/2025
Trước nguy cơ sạt lở rất cao ở xã Mường Lý (Thanh Hóa), những năm qua, chính quyền địa phương đã nhanh chóng có giải pháp đầu tư để xây dựng các khu tái định cư đảm bảo cuộc sống của các hộ đồng bào DTTS nơi đây được an toàn, nhất là trong những ngày mưa lũ. Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều hộ dân dù được bố trí nơi ở mới nhưng đến nay vẫn chưa thể dựng nhà...
Người Xơ Đăng bảo tồn giống sâm quý trên đỉnh Ngọc Linh

Người Xơ Đăng bảo tồn giống sâm quý trên đỉnh Ngọc Linh

Photo - Nguyễn Quang Vinh - 16:59, 15/09/2025
Mùa mưa lại đến trên những khoảnh rừng phòng hộ xã Đăk Sao, phía Tây tỉnh Quảng Ngãi, bà con người Xơ Đăng hàng ngày cần mẫn bảo vệ chăm sóc rừng đã giao khoán, đồng thời phát triển mô hình kinh tế vườn rừng vun trồng giống sâm Ngọc Linh quý hiếm - Bảo vật Quốc gia.
Phá đường dây chế tạo, mua bán, tàng trữ trái phép vũ khí quân dụng với quy mô lớn

Phá đường dây chế tạo, mua bán, tàng trữ trái phép vũ khí quân dụng với quy mô lớn

Pháp luật - Minh Nhật - 16:55, 15/09/2025
Cục Cảnh sát Hình sự (Bộ Công an), Phòng Cảnh sát Hình sự Công an các tỉnh Lai Châu, Hà Tĩnh, Bắc Ninh và Hải Phòng, huy động gần 200 cán bộ, chiến sĩ để triệt phá đường dây này.