Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người sở hữu bộ nhạc cụ gia truyền ở Thuốc Hạ

Giang Lam - 12:21, 01/04/2023

Trong nhà nghệ nhân Phàn Văn Phú, thôn 3, Thuốc Hạ, xã Tân Thành, huyện Hàm Yên (Tuyên Quang) dường như tồn tại cả một “bảo tàng” sống động, gồm những “linh vật” của người Dao như kèn pí lè, thanh la, chiêng, trống... Hàng ngày, nghệ nhân Phàn Văn Phú gìn giữ những thanh âm đặc biệt của dân tộc mình, xem đó như là cách chuyển cả tiếng thở của rừng, tiếng réo rắt của con suối vặn mình ra khỏi rừng già, chở theo bao tiếng lòng của con trai, con gái bản người Dao nơi đây.

Nghệ nhân Phàn Văn Phú (ở giữa) cùng các con giới thiệu bộ nhạc cụ gia truyền.
Nghệ nhân Phàn Văn Phú (ở giữa) cùng các con giới thiệu bộ nhạc cụ gia truyền

“Linh vật” của người Dao

Nhiều người công nhận ông Phàn Văn Phú sở hữu bộ nhạc cụ hiếm có, bởi đây được coi là “linh vật” gia truyền 4 đời của dòng họ Phàn, tương đương hàng trăm năm tuổi với đầy đủ các loại từ kèn pí lè, trống, chiêng, thanh la, chuông, tù và chũm chọe.

Ông Phàn Văn Phú chia sẻ, nhạc cụ được sử dụng trong hầu hết các nghi lễ vòng đời con người, từ lễ đầy tháng, cấp sắc, đám cưới, đám ma, lễ cầu an, giải hạn, ngày Tết… Tổng cộng ông có 6 món nhạc cụ đều là do tự tay dòng họ Phàn chế tác, kèm theo đó là những cuốn sách cổ hướng dẫn cách làm, cách sử dụng.

Đối với người Dao, nhạc cụ là linh hồn, là sợi dây linh thiêng, là phương tiện để kết nối giữa con người với trời đất và thần linh, giữa quá khứ với hiện tại.

Sự cẩn trọng và nghiêm trang đó luôn được con cháu họ Phàn ghi nhớ và lưu truyền qua bao đời. Bởi đối với người Dao, nhạc cụ là linh hồn, là sợi dây linh thiêng, là phương tiện để kết nối giữa con người với trời đất và thần linh, giữa quá khứ với hiện tại. Đặc biệt, mỗi nhạc cụ là một câu chuyện gắn với sự ra đời mang dấu ấn kỳ bí.

Một nhạc cụ gia truyền và có ý nghĩa đặc biệt đối với ông Phú, đó là kèn pí lè. Khi mới lên 6 tuổi, ông đã biết thổi được nhiều đoạn nhạc cơ bản. Đối với người Dao, chiếc kèn được coi như báu vật không thể bán, không được đánh mất, ai biết thổi kèn là gần như có thể làm chủ được mọi nghi lễ. Vì vậy, ông trở thành niềm tự hào của cả dòng họ. Với tài năng hiếm có, năm 15 tuổi, ông Phàn Văn Phú đã được tôn lên làm thầy Tào.

Ông Phú bảo, kèn được người Dao sử dụng vào những dịp thực hiện các nghi lễ, ngày Tết, cưới hỏi, cấp sắc… Trong đó, đám cưới là nghi lễ quan trọng nhất trong đời người, nên dù trong hoàn cảnh nào thì cũng phải có tiếng kèn. Tiếng kèn cất vang thể hiện sự trang trọng, đàng hoàng của gia đình. Trên đường đưa dâu, người thổi kèn luôn dẫn đầu để khai mở sự hanh thông, may mắn, bình an cho gia chủ.

Bộ nhạc cụ gia truyền đặc biệt của dòng họ Phàn.
Bộ nhạc cụ gia truyền đặc biệt của dòng họ Phàn.

Bộ sưu tập của ông Phú có một loại nhạc cụ khá đặc biệt, đó là trống. Đây là loại trống quý hiếm, bởi nguyên liệu được làm từ da động vật, dây mây núi dẻo dai, gỗ rừng quý hiếm. Tất cả được thực hiện một cách khéo léo, tỉ mỉ từ khâu chọn, sơ chế nguyên liệu đến chế tác. Có như thế mới duy trì được độ bền qua bao năm tháng. Với sự đặc biệt đó, tiếng trống của ông Phú thoát ra trầm ấm, vang xa, lớp lông thú trên mặt trống đã kìm giữ và điều hòa cho âm thanh không bị “nhọn” và thô kệch. Ông Phú bảo, người Dao luôn tin rằng trống có một sức mạnh thiêng liêng, bởi đó là hiện thân của Thần Sấm, là tiếng của thần gọi mưa, dồn mây, đuổi gió.

Bên cạnh đó, các nhạc cụ như tù và, chiêng, thanh la, chuông, chũm chọe… cũng đều ẩn mình với những câu chuyện kỳ bí, linh thiêng. Đó là chiếc tù và - phần thưởng của Ngọc Hoàng dành cho người Dao để mỗi khi cần thì được phép gọi bậc bề trên, hay câu chuyện người con đi tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ và được bà Tiên cảm động trao cho chiếc chuông để đuổi thú dữ. Hay là câu chuyện thú vị cách phân biệt bộ đôi chũm chọe đực và chũm chọe cái thông qua thanh âm cao, trầm…

Lời truyền dạy của dòng họ Phàn

Hiện nay, ông Phàn Văn Phú có 5 cuốn sách cổ hàng trăm tuổi về nhạc cụ. Đây chính là những kiến thức kinh nghiệm, những lời truyền dạy của dòng họ Phàn về nhạc cụ. Trong mỗi cuốn sách đều ghi rõ mỗi loại nhạc cụ có cách sử dụng khác nhau, có khi phải học cả đời cũng không hết được. Để học và sử dụng nhạc cụ thì phải có tâm và tấm lòng thành kính thì tổ tiên mới độ được. Người nào tâm chưa thành thì khi đánh âm thanh đơn độc, lạc nhịp như ở cô lập một mình. Người nào một lòng chuyên tâm thì nhạc cụ sẽ uyển chuyển, linh hoạt theo ý muốn: Rộn ràng, vui tươi trong lễ hội, lễ cưới hay tha thiết, bi thương trong đám ma, đám chay.

Nghệ nhân Phàn Văn Phú cùng con rể nghiên cứu sách cổ sử dụng nhạc cụ người Dao.
Nghệ nhân Phàn Văn Phú cùng con rể nghiên cứu sách cổ sử dụng nhạc cụ người Dao.

Ông Phú bảo, người Dao Thuốc Hạ quan niệm, từ ngày 15/9 (năm trước) đến 1/3 Âm lịch (năm sau) là khoảng thời gian tiếng kèn, tiếng trống, tiếng chuông… có thể vang lên. Trong thời gian này, các học trò thường tìm đến thầy để dạy học các loại nhạc cụ. Khoảng thời gian còn lại thì không nên dùng tùy tiện, trừ những dịp có đám cưới, ma chay, cấp sắc để tránh gọi vía xấu về cho làng bản.

Bên cạnh đó, việc bảo quản, cất giữ nhạc cụ là điều mà cũng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt. Mỗi lần sử dụng xong là phải lau sạch bằng nước ấm, để khô và bọc vải kỹ. Để thể hiện sự tôn nghiêm thì nơi cất giữ phải ở vị trí cao ráo, kín đáo, người Dao thường để bộ nhạc cụ chung với trang phục thầy cúng được xếp đặt gọn gàng vào chiếc hòm gỗ nhỏ, khóa cẩn thận.

Để học và sử dụng nhạc cụ thì phải có tâm và tấm lòng thành kính thì tổ tiên mới độ được. Người nào tâm chưa thành thì khi đánh âm thanh đơn độc, lạc nhịp như ở cô lập một mình. Người nào một lòng chuyên tâm, thì nhạc cụ sẽ uyển chuyển, linh hoạt theo ý muốn...

Người Dao quan niệm, càng giữ gìn cẩn thận thì tổ tiên càng ghi nhận sự chu đáo, thành tâm của người sở hữu. Những năm gần đây, nhiều nhạc cụ bị mai một dần, nên một số thầy tào, thầy cúng vẫn thường đến mượn về để thực hành nghi lễ. Ông Phàn Văn Phú vẫn vui vẻ cho mượn và không quên dặn dò các bước bảo quản những “báu vật” gia truyền này. Bởi với ông, những báu vật này chỉ thực sự quý khi nhiều người sử dụng thường xuyên trong các nghi lễ tâm linh, phục vụ cộng đồng người Dao. Có như vậy thì "báu vật" mới phát huy được hết giá trị, "báu vật" mới linh được.

Thêm một điều đặc biệt mà trọng trách cao cả mà người sở hữu bộ nhạc cụ phải làm. Đó là tìm được người kế nghiệp và làm lễ kế nghiệp trao truyền lại bộ nhạc cụ cho đời sau.

Ông Phàn Văn Phú rất tự hào về chàng rể Triệu Văn Phấy và cậu con trai Phàn Dao Quý của mình. Cả hai đều yêu mến văn hóa dân tộc Dao, thường theo chân vợ chồng ông đi tham gia các buổi lễ, cũng như những lần biểu diễn tại các ngày hội văn hóa Dao, liên hoan văn nghệ trong và ngoài tỉnh. Anh Phấy chia sẻ, anh là người Hà Giang lấy vợ là Phàn Thị Nga về Tân Thành ở rể được hơn 10 năm. Hiện nay, anh có thể đọc được một ít chữ Nôm Dao và sử dụng thành thạo trống, chuông, kèn Pì Lè…

Ông Phú vui vẻ nói, con trai và con rể đều có khả năng kế nghiệp. Quan trọng nhất là phải xem sự thành tâm và sự tu dưỡng của các con theo thời gian. Giờ đây ông có quyền được lựa chọn người sở hữu “kho báu” gia truyền này. Các con đều không ai từ chối, đều gắn mình với trách nhiệm trước tổ tiên, đó là điều làm ông vui và hạnh phúc nhất. Bởi đây là minh chứng dòng chảy văn hóa người Dao họ Phàn mãi lưu truyền theo thời gian.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tin nổi bật trang chủ
Quảng Ngãi gấp rút chuẩn bị các điều kiện xây dựng trường học ở các xã biên giới

Quảng Ngãi gấp rút chuẩn bị các điều kiện xây dựng trường học ở các xã biên giới

Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về đầu tư xây dựng trường học cho các xã biên giới, tỉnh Quảng Ngãi có kế hoạch xây dựng 5 trường phổ thông dân tộc nội trú liên cấp tại các xã biên giới và hoàn thành trước năm 2027. Đây được xem là “chìa khóa” để tháo gỡ những khó khăn về cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường ở vùng biên giới nâng cao chất lượng giáo dục.
Trang nghiêm Đại lễ Tự Tứ Tăng - Vu lan bồn tại Tịnh xá Ngọc Trung Tăng

Trang nghiêm Đại lễ Tự Tứ Tăng - Vu lan bồn tại Tịnh xá Ngọc Trung Tăng

Tôn giáo - Tín ngưỡng - Tào Đạt - Như Tâm - 20:41, 04/09/2025
Ngày 4/9, Tịnh xá Ngọc Trung Tăng, hệ phái khất sĩ Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã tổ chức Đại lễ Tự Tứ Tăng - Vu lan bồn. Tham dự có Trưởng lão Hòa thượng Đào Như - Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trưởng Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo TP. Cần Thơ.
Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Nghệ An chúc mừng Giáo hội Phật giáo tỉnh nhân dịp Lễ Vu Lan

Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Nghệ An chúc mừng Giáo hội Phật giáo tỉnh nhân dịp Lễ Vu Lan

Dân tộc - Tôn giáo - Khánh Ngân - 20:34, 04/09/2025
Ngày 4/9, Đoàn công tác Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Nghệ An đã đến thăm, chúc mừng Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Nghệ An nhân dịp Lễ Vu Lan.
Các điểm trường ở vùng cao Đà Nẵng hoàn tất công tác chuẩn bị cho ngày tựu trường

Các điểm trường ở vùng cao Đà Nẵng hoàn tất công tác chuẩn bị cho ngày tựu trường

Giáo dục - T.Nhân - H.Trường - 18:19, 04/09/2025
Đến thời điểm này, các điểm trường ở vùng cao Đà Nẵng đang hoàn tất các chuẩn bị cho lễ khai giảng năm học 2025-2026.
Hơn 23 triệu học sinh trên cả nước sẽ cùng tham dự Lễ khai giảng năm học 2025 - 2026

Hơn 23 triệu học sinh trên cả nước sẽ cùng tham dự Lễ khai giảng năm học 2025 - 2026

Giáo dục - Hoàng Quý - 18:11, 04/09/2025
Ngày mai (5/9), hơn 23 triệu học sinh, sinh viên trên cả nước sẽ chính thức bước vào năm học mới 2025 - 2026. Lễ Khai giảng năm nay có ý nghĩa đặc biệt khi gắn với sự kiện kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Giáo dục Việt Nam (1945 - 2025).
Tôn vinh tính đa dạng trong thống nhất của văn hóa Việt Nam

Tôn vinh tính đa dạng trong thống nhất của văn hóa Việt Nam

Sắc màu 54 - Minh Thu - 18:07, 04/09/2025
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa có Quyết định số 3167/QĐ-BVHTTDL về việc tổ chức trưng bày “Di sản văn hóa Việt Nam - Sức sống từ truyền thống đến hiện đại” tại miền Bắc và miền Nam.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Giá xăng trong nước tiếp tục tăng, tiến sát mốc 20.500 đồng/lít

Giá xăng trong nước tiếp tục tăng, tiến sát mốc 20.500 đồng/lít

Kinh tế - Hoàng Minh - 18:00, 04/09/2025
Chiều 4/9, Liên Bộ Công Thương - Tài chính đã công bố kỳ điều chỉnh giá xăng dầu mới, theo đó các mặt hàng xăng trong nước tiếp tục tăng nhẹ. Đây là lần thứ ba liên tiếp giá xăng được điều chỉnh theo xu hướng đi lên, trong bối cảnh giá dầu thô thế giới biến động.
Quảng Trị tặng hàng chục xe đạp cho học sinh vùng biên trước thềm năm học mới

Quảng Trị tặng hàng chục xe đạp cho học sinh vùng biên trước thềm năm học mới

Nhịp cầu nhân ái - Khánh Ngân - 17:57, 04/09/2025
Ngày 4/9, Đồn Biên phòng Hải An (Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Trị) phối hợp với các mạnh thường quân tổ chức tặng hàng chục xe đạp, dụng cụ học tập cho học sinh khu vực biên giới biển xã Mỹ Thủy (Quảng Trị).
Lan tỏa văn hóa truyền thống Gia Lai tại Hội chợ Du lịch Quốc tế TP. Hồ Chí Minh

Lan tỏa văn hóa truyền thống Gia Lai tại Hội chợ Du lịch Quốc tế TP. Hồ Chí Minh

Du lịch - Ngọc Thu - 17:54, 04/09/2025
Từ ngày 3 - 6/9, tỉnh Gia Lai tham gia Hội chợ Du lịch Quốc tế TP. Hồ Chí Minh (ITE HCMC) lần thứ 19. Tại đây, du khách sẽ được trải nghiệm trực tiếp các hoạt động văn hóa truyền thống, tìm hiểu di sản văn hóa đặc trưng của đại ngàn - biển xanh Gia Lai thông qua chương trình biểu diễn nghệ thuật với nhiều tiết mục đặc sắc.
Hồi Xuân (Thanh Hóa): Đổi vũ khí lấy quà, trao bình yên cho cộng đồng

Hồi Xuân (Thanh Hóa): Đổi vũ khí lấy quà, trao bình yên cho cộng đồng

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 15:28, 04/09/2025
Nhằm loại bỏ súng săn, súng tự chế ra khỏi đời sống, thời gian qua, Công an xã Hồi Xuân (Thanh Hóa) đã triển khai nhiều cách làm sáng tạo, hiệu quả, vận động người dân tự nguyện giao nộp vũ khí, góp phần giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn miền núi, trong đó có chương trình “Đổi vũ khí lấy quà”.
Ám ảnh hàng chục nghìn tấn rác phủ kín lòng hồ Bản Vẽ

Ám ảnh hàng chục nghìn tấn rác phủ kín lòng hồ Bản Vẽ

Xã hội - Thanh Hải - 15:21, 04/09/2025
Hàng chục nghìn tấn gỗ mục, rác nhựa đổ dồn về sau các đợt mưa lũ khiến mặt hồ thủy điện Bản Vẽ (Nghệ An) biến thành bãi phế liệu nổi khổng lồ. Điều này khiến cho tuyến giao thông đường thủy vào các xã lòng hồ trở nên khó khăn hơn và việc thu gom, xử lý rác thì hết sức nan giải.