Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Ý thức cộng đồng trong bảo tồn tiếng nói các DTTS: Ngày càng ít người biết nói tiếng mẹ đẻ (Bài 1)

Văn Hoa - 21:54, 09/05/2022

Những năm qua, việc bảo tồn tiếng nói các DTTS đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, tiếng nói của một số dân tộc đã mai một và đang có nguy cơ biến mất. Để bảo tồn, ngoài những nỗ lực của các cấp ngành, địa phương, cần nêu cao vai trò tự thân, nội tại của chính các dân tộc trong việc bảo tồn tiếng mẹ đẻ của dân tộc mình.

Tiếng nói là hồn cốt của mỗi tộc người. Cùng với sự phát triển kinh tế, xã hội, sự giao lưu văn hóa, một bộ phận người DTTS không còn giữ được hoặc không còn mặn mà học tiếng và gìn giữ tiếng nói của dân tộc mình. Việc bảo tồn tiếng nói các DTTS, là yêu cầu cấp bách, cần chú trọng khi chưa quá muộn để góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa các dân tộc.

Tiếng nói là hồn cốt của mỗi dân tộc, cần chú trọng khi chưa quá muộn (Ảnh: Hà Trung)
Tiếng nói là hồn cốt của mỗi dân tộc, cần chú trọng khi chưa quá muộn (Ảnh: Hà Trung)

Những con số biết nói

Đảng và Nhà nước ta coi ngôn ngữ các dân tộc, là một trong các thành tố làm nên bản sắc văn hóa dân tộc; bảo tồn, giữ gìn tiếng nói, chữ viết các dân tộc là góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các DTTS ở nước ta.

Một số tiếng nói của các dân tộc có số dân đông như Ê Đê, Gia Rai, Ba Na, Chăm, Mông, Thái, Xơ Đăng, Tày, Hà Nhì, Dao... đã được lựa chọn sử dụng trên các kênh của đài tiếng nói, đài truyền hình, phát thanh Trung ương và địa phương, qua đó tiếng nói, chữ viết các dân tộc có cơ hội bảo tồn tốt hơn. Tuy nhiên, có một thực tế đáng buồn, nhiều tiếng nói các DTTS có nguy cơ mai một, ngày càng nhiều người không biết nói tiếng mẹ đẻ.

Về thôn Thanh Hà, xã An Phú, huyện Mỹ Đức (cách trung tâm TP. Hà Nội hơn 50km) dự Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc, chúng tôi không khỏi ngạc nhiên, bởi thôn có 215 hộ, 810 nhân khẩu, hơn 70% là người dân tộc Mường nhưng chẳng mấy ai mặc trang phục dân tộc và nói tiếng Mường.

Theo nhiều người cao niên, chỉ những người cao tuổi biết nói, còn đại đa số trẻ em và thanh niên không còn biết nói tiếng Mường nữa. Nguyên nhân được đưa ra là, trong giao tiếp hằng ngày, các gia đình thường giao tiếp bằng tiếng phổ thông nhiều hơn tiếng Mường.

Ngược lên cánh đồng Mường Lò, Thị xã Nghĩa Lộ (Yên Bái), nơi sinh sống chủ yếu của người Thái, chúng tôi lại được chứng kiến, đại đa số người dân ở đây đều giao tiếp bằng tiếng Thái, bao gồm cả học sinh, thanh niên.

Ông Điêu Văn Khang, Người có uy tín  ở bản Sà Rèn, xã Nghĩa Lợi khoe, chỉ học sinh từ lớp 5, lớp 6 trở xuống hạn chế nói tiếng mẹ đẻ thôi, vì các gia đình tập trung cho con học tiếng phổ thông. Nhưng khi lớn, các cháu đều tự ý thức học và nói tiếng Thái rất tốt.

Nhiều bạn trẻ DTTS không còn mặn mà với tiếng mẹ đẻ của mình (Ảnh: Sinh viên dân tộc Mông tham gia Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông năm 2022)
Nhiều bạn trẻ DTTS không còn mặn mà với tiếng mẹ đẻ của mình (Ảnh: Sinh viên dân tộc Mông tham gia Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông năm 2022)

Trong Lễ Tuyên dương học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu năm 2020 do Ủy ban Dân tộc tổ chức, nguyên Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến, có một câu hỏi khiến các đại biểu là học sinh, sinh viên, thanh niên tiêu biểu được tuyên dương và cả hội trường phải suy ngẫm.

Kết quả điều tra thu thập thông tin kinh tế - xã hội 53 DTTS năm 2019 cho thấy, hiện có 88,7% người DTTS từ 5 tuổi trở lên nói được tiếng dân tộc. Tuy vậy, sau 4 năm, từ 2015 - 2019, tỷ lệ này đã giảm 7,3%, bình quân mỗi năm giảm 1,8%.

Theo nhóm tuổi, người DTTS biết nói tiếng dân tộc cũng giảm dần. Ở nhóm 65 tuổi trở lên có 92,8% nói được tiếng dân tộc; ở nhóm dưới 18 tuổi, tỷ lệ này chỉ còn 58,6%. Trong 53 DTTS, dân tộc Ngái có tỷ lệ người từ 5 tuổi trở lên nói được tiếng DTTS thấp nhất 30,5%.

Tỷ lệ người DTTS từ 15 tuổi trở lên biết đọc, biết viết chữ dân tộc khá thấp, chỉ là 15,9%, so với năm 2015, tỷ lệ này đã giảm 0,9%, bình quân mỗi năm giảm 0,2%.

 “Có bao nhiêu em trong số 145 em được tuyên dương lần này biết nói tiếng dân tộc của mình trên 60%?”. Cuộc khảo sát diễn ra nhanh chóng, và kết quả là, chỉ 53 trong số 145 em biết nói tiếng mẹ đẻ trên 60%; có nghĩa, có tới 92 em không nói được tiếng mẹ đẻ trên 60%. Một con số đáng suy ngẫm.

Những nghiên cứu của các nhà khoa học Viện Hàn lâm khoa học xã hội và Khoa Ngôn ngữ học (Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho thấy, một số ngôn ngữ DTTS ở nước ta có nguy cơ “biến mất” cao như tiếng Arem, Mã Liềng, Rục, Cơ Lao, Pa Dí, Pu Péo… 

Đây hầu hết là các dân tộc ít người, đời sống xã hội rất khó khăn, không có năng lực tự bảo tồn và gìn giữ ngôn ngữ, tiếng nói của dân tộc mình.

Một số dân tộc lại sử dụng ngôn ngữ dân tộc khác để giao tiếp hoặc nói song song hai ngôn ngữ như người Khơ Mú ở Than Uyên (Lai Châu) do sống gần với người Thái nên nói tiếng Thái và tiếng Khơ Mú; ở xã Khai Trung (Lục Yên, Yên Bái) người Tày và người Dao sử dụng cả tiếng Tày lẫn tiếng Dao trong giao tiếp…

Có thể thấy rằng, nhiều dân tộc đã không còn nói được tiếng mẹ đẻ của mình; nhiều dân tộc chỉ có những người lớn tuổi mới biết nói tiếng dân tộc mình, còn trẻ em, thanh niên thì không biết nói. Còn có những dân tộc, ở vùng này nói rất tốt nhưng vùng khác lại hạn chế…?

Những buổi học song ngữ (tiếng Phổ thông- tiếng mẹ đẻ) nâng cao hiệu quả trong học tập và nâng cao khả năng nói tiếng mẹ đẻ. (Ảnh: Hoàng Bắc- Than Uyên)
Những buổi học song ngữ (tiếng phổ thông- tiếng mẹ đẻ) nhằm nâng cao hiệu quả trong học tập và khả năng nói tiếng mẹ đẻ cho học sinh. (Ảnh: Hoàng Bắc- Than Uyên)

Đâu là nguyên nhân ?

Theo khảo sát của chúng tôi, có nhiều lý do khiến giới trẻ không nói được tiếng mẹ đẻ của mình. Trong đó, vì áp lực học tập nên các em chỉ tập trung học tiếng phổ thông thay vì học tiếng mẹ đẻ. Ngoài ra, còn vô vàn các lí do khác, chủ yếu do thiếu môi trường sử dụng tiếng nói như: Ở nhà bố mẹ thường nói tiếng phổ thông thay cho nói tiếng dân tộc; gia đình chuyển về các thị trấn, thành phố nên ít nói tiếng mẹ đẻ; chỉ có bố hoặc mẹ là người DTTS nên ít giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ; sợ con học tiếng dân tộc sẽ không học được các ngôn ngữ khác…

Trong vô vàn lý do ấy, điều khiến chúng tôi buồn hơn cả, là có những em đang sinh sống, học tập tại vùng mà chủ yếu là người DTTS, nhưng lại không biết nói tiếng DTTS.

Đơn cử như tại huyện Tam Đảo, nơi sinh sống chủ yếu của người Sán Dìu, nhưng qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy rất nhiều thanh niên, học sinh không thể nói được tiếng Sán Dìu; hoặc chỉ nghe hiểu một phần và nói được vài từ đơn giản. Phải chăng, do giới trẻ thiếu đi tình yêu với văn hóa dân tộc?

Mỗi cộng đồng dân tộc, đặc biệt là thế hệ trẻ cần phải nêu cao vai trò, tình yêu, lòng tự tôn và trách nhiệm trong việc gìn giữ tiếng mẹ đẻ
Mỗi cộng đồng dân tộc, đặc biệt là thế hệ trẻ cần phải nêu cao vai trò, tình yêu, lòng tự tôn và trách nhiệm trong việc gìn giữ tiếng mẹ đẻ

Nhiều dân tộc có dân số ít, số người biết nói, thường xuyên sử dụng tiếng nói dân tộc không nhiều, nếu không muốn nói là rất ít; không có chữ viết, hoặc không được sử dụng thường xuyên, liên tục; việc sinh sống quá biệt lập, hoặc giao thoa trong khu vực mà dân tộc khác có dân số đông hơn, điều kiện kinh tế - xã hội phát triển hơn cũng rất dễ kéo theo nguy cơ làm mai một ngôn ngữ.

Bên cạnh đó, vấn đề truyền dạy chưa được quan tâm, chú trọng; sự hỗ trợ của các cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương chưa thật sự mang lại hiệu quả…

Có thể thấy rằng, việc giữ gìn tiếng nói một số DTTS đang đặt ra yêu cầu cấp bách, cần có những giải pháp căn cơ để bảo tồn một cách có hiệu quả. Trong đó, cần nhân rộng các mô hình của những dân tộc, những địa phương có cách bảo tồn tiếng nói có hiệu quả. Trên cơ sở đó, lựa chọn những giải pháp phù hợp để bảo tồn.


Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.