Vì sao công trình Nhà rông làng Ia Gri chưa xây xong đã buộc phải tháo dỡ?

Niềm vui ngắn chẳng tày gang

Làng Ia Gri (xã Biển Hồ, Gia Lai) nằm ngay dưới chân núi lửa Chư Đang Ya, với khoảng 100 hộ đồng bào Gia Rai sinh sống. Từng được tạp chí Daily Mail (Anh) vinh danh là 1 trong 10 ngọn núi lửa đẹp nhất thế giới, Chư Đang Ya không chỉ là kỳ quan của thiên nhiên, mà còn là niềm tự hào của người dân nơi đây.

Để nâng tầm nơi đây trở thành điểm du lịch tiêu biểu quốc gia, UBND tỉnh Gia Lai đã giao Ban Quản lý dự án Đầu tư Xây dựng huyện Chư Păh (cũ) làm chủ đầu tư, xây dựng công trình Nhà rông tại làng Ia Gri thuộc Dự án hỗ trợ đầu tư xây dựng điểm đến du lịch tiêu biểu làng Ia Gri.

Công trình có tổng mức đầu tư hơn 9,4 tỷ đồng, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719). Đến trước thời điểm bị tháo dỡ, khối lượng thi công dự án đạt khoảng 40%, giá trị giải ngân 4,6 tỷ đồng.

Theo thiết kế, dự án mô phỏng nhà rông truyền thống người Gia Rai dưới chân núi lửa Chư Đăng Ya được khởi công từ tháng 4/2025, dự kiến hoàn thành tháng 11/2025. Mục tiêu của dự án là tạo điểm nhấn văn hóa du lịch, phục vụ bảo tồn, phát triển văn hóa bền vững vùng đồng bào DTTS.

Khi hay tin có chủ trương đầu tư công trình, người dân ai cũng vui mừng. Nhưng đáng tiếc, thực tế triển khai lại xem nhẹ yếu tố bản sắc văn hóa. Già A Mnuih (78 tuổi, làng Ia Gri), người có kinh nghiệm lâu năm làm nhà rông, cho biết: Khi biết chính quyền địa phương xây dựng nhà rông, bà con vui lắm. Tổ chức họp làng ai cũng đồng ý. Thế nhưng khi nhà rông dựng lên, chúng tôi không khỏi bất ngờ và khó hiểu, khi trong khu vực lại có cả nhà rông lẫn nhà dài (nhà sàn), chưa kể lại còn sử dụng vật liệu bê tông.

“Đối với đồng bào Gia Rai, nhà rông truyền thống được xem là “trái tim” của buôn làng. Tôi và bà con từng làm 2 cái nhà rông rồi. Trụ nhà rông sẽ làm bằng thân cây gỗ chắc khỏe chịu được nắng, mưa, mối mọt; vách làm bằng tre nứa, hoặc ván gỗ và mái nhà rông lợp tranh cao vút như lưỡi rìu tạc vào trời xanh”, già A Mnuih chia sẻ thêm.

Còn ông Ang Lan, ở làng Ia Gri, nói rằng khi nhìn phối cảnh tổng thể nhà rông thì ai nấy đều thấy rất đẹp. Nhưng xây lên toàn bằng bê tông, lại có cả nhà dài là không phù hợp với văn hóa người dân tại đây.

“Bởi nếu nhà rông làm bằng bê tông, thì bà con không tổ chức nghi lễ truyền thống được. Giờ chỉ hy vọng khi đập nhà rông bê tông đi rồi, xin hãy làm cho dân làng một nhà rông truyền thống nguyên bản, phù hợp với văn hóa người Gia Rai và phong cảnh tự nhiên của làng”, ông Ang Lan bày tỏ.

Chính quyền địa phương vào cuộc, nói gì?

Việc xây dựng nhà rông trong Dự án hỗ trợ đầu tư xây dựng điểm đến du lịch tiêu biểu làng Ia Gri, là một chủ trương đúng đắn, thể hiện sự qua tâm của lãnh đạo địa phương đối với việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc và được sự đồng tình của người dân. 

Tuy nhiên, các đơn vị được giao thực thi nhiệm vụ đã quá hời hợt khi thiết kế, chọn vật liệu không đúng với văn hoá truyền thống, nên công trình bị “chết yểu” và để lại nhiều sự tiếc nuối.

Trước những ý kiến từ người dân, chính quyền tỉnh Gia Lai đã rà soát và yêu cầu dừng thi công dự án. Tiếp đó, lãnh đạo địa phương buộc tháo dỡ phần công trình đã xây (khoảng 40%) và khôi phục nguyên trạng. Có thể nói đây là một quyết định đúng đắn trước những vấn đề mà người dân quan tâm.

Động thái này được đưa ra sau khi Đoàn kiểm tra của UBND tỉnh Gia Lai tiến hành thực địa tại dự án trên vào ngày 17/8/2025. Tại buổi làm việc, cơ quan chức năng đã chỉ ra những bất cập liên quan đến dự án.

Cụ thể, quá trình lập hồ sơ, tham vấn ý kiến các cơ quan chuyên môn và cộng đồng dân cư - những đối tượng trực tiếp thụ hưởng, chưa đảm bảo quy trình. Ngoài ra, bê tông hóa nhà rông, thiết kế không đúng theo mẫu nhà rông truyền thống của dân tộc Gia Rai, bố trí các hạng mục không phù hợp với văn hóa dân tộc Gia Rai...

Công trình này còn có nguy cơ phá vỡ cảnh quan núi lửa Chư Đang Ya, ảnh hưởng hình ảnh nghiêm trọng đến cảnh quan và không phù hợp mục tiêu của chương trình dành cho đồng bào DTTS và miền núi, gây dư luận không tốt.

Từ việc xây dựng công trình nói trên, thực tế đã phơi bày một hạn chế cần phải chú ý, rút kinh nghiệm của các đơn vị liên quan trong việc đầu tư các công trình văn hóa, đặc biệt là ở những khu vực có văn hóa đặc thù như vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Trao đổi với phóng viên về vấn đề này, ông Phạm Anh Tuấn - Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, khẳng định: Sau khi dư luận lên tiếng, lãnh đạo tỉnh đã chỉ đạo rà soát lại quá trình thực hiện công trình và nhận thấy nhiều sai sót. Ngay lập tức, tỉnh có quyết định dừng thi công và phá bỏ toàn bộ công trình, trả lại cảnh quan ban đầu cho khu vực trên.

“Khu vực Biển Hồ - Chư Đang Ya là vùng cảnh quan quý hiếm, có giá trị đặc biệt ở tầm quốc gia. Do đó, quá trình quy hoạch, xây dựng cần phải bảo đảm kỹ lưỡng, bài bản, hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, mở rộng vùng bảo vệ cảnh quan, hướng đến phát triển bền vững”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Cũng theo ông Tuấn, sau khi phá bỏ công trình, UBND tỉnh Gia lai đã thu hồi toàn bộ số tiền đã giải ngân cho công trình, không để thất thoát ngân sách. Tỉnh quyết định chuyển hạng mục đầu tư sang nâng cấp, mở rộng con đường vào làng để thuận tiện cho bà con đi lại và phục khách du lịch.

“Bên cạnh đó, tỉnh cũng đã có phương án vận động xã hội hóa để hỗ trợ bà con làng Ia Gri xây dựng một ngôi nhà rông theo đúng nguyên bản nhà rông truyền thống của người Gia Rai. Tỉnh chịu trách nhiệm vốn, còn vật liệu và phương pháp thi công thì người dân tự quyết. Mục đích cuối cùng là có được ngôi nhà rông truyền thống, làm cho bà con ưng cái bụng”, ông Tuấn chia sẻ thêm.

Vụ việc nhà rông bằng bê tông tại làng Ia Gri bị phá bỏ là bài học thực tiễn, đắt giá cho các địa phương trong việc đầu tư các dự án liên quan đến văn hóa, đặc biệt là văn hóa các DTTS.

Bởi một khi đưa ra quyết định sai, do sự chủ quan, hời hợt, thì hậu quả không thể tính bằng tiền, mà có thể làm “dị dạng” bản sắc văn hóa dân tộc và mất niềm tin trong Nhân dân.