Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Thổ canh hốc đá - cuộc đọ sức giữa con người với tự nhiên trên Cao nguyên đá Đồng Văn

Tào Đạt - 03:22, 17/11/2023

Tri thức thổ canh hốc đá của đồng bào các dân tộc sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) đã công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Phương thức canh tác này phản ánh đầy đủ nhất từ kỹ thuật xếp nương đá, tận dụng những hốc đá và gùi đất đổ vào hốc đá để trồng cây lương thực; là minh chứng cho nghị lực chiến thắng tự nhiên, cũng thể hiện ý chí “sống trên đá, thoát nghèo trên đá và làm giàu trên đá”.

Để có được những nương ngô xanh mướt bao phủ trên đá xám, bà con người Mông và các dân tộc khác sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn phải bỏ ra rất nhiều công sức khai phá, vun trồng
Để có được những nương ngô xanh mướt bao phủ trên đá xám, bà con người Mông và các dân tộc khác sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn phải bỏ ra rất nhiều công sức khai phá, vun trồng

Một phương thức canh tác độc đáo

Ở vùng đất có địa hình gần 80% là núi đá, đối với đồng bào các dân tộc sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn, phương thức thổ canh hốc đá không có gì là xa lạ. Nằm ở độ cao trên 1.000 m so với mực nước biển, thổ canh hốc đá được ứng dụng rộng khắp với diện tích trên 2.300 km2.

Mang một đặc trưng riêng, tri thức và kỹ thuật thổ canh hốc đá là những kinh nghiệm trồng trọt trên nương ở vùng đất xen lẫn đá, được đồng bào các dân tộc cư ngụ nơi đây đúc rút, hoàn thiện trong cả quá trình canh tác và truyền lại qua nhiều thế hệ.

Chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2014, tri thức thổ canh hốc đá mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, gắn liền với tiến trình cư trú của các dân tộc với lịch sử kéo dài trên dưới 300 năm. Qua thời gian, kỹ thuật thổ canh hốc đá ngày càng phát triển. Nhờ vậy, cuộc sống của đồng bào nơi đây cũng dần ổn định, no đủ hơn và tránh được tình trạng thiếu đói vào mùa giáp hạt.

Những mảnh nương màu mỡ được tạo ra bởi sự cần mẫn của đồng bào các dân tộc sinh sống trên cao nguyên đá
Những mảnh nương màu mỡ được tạo ra bởi sự cần mẫn của đồng bào các dân tộc sinh sống trên cao nguyên đá

Ông Hùng Đình Quý, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang - cho hay, trước kia, đồng bào người Mông và các dân tộc khác sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn có tập tục du canh, du cư. Đồng bào hay đốt rừng làm nương, sau vài vụ trồng trọt, khi đất đai bạc màu là lại bỏ đi nơi khác. Sau này, rừng ngày càng cạn kiệt nên đồng bào đã kè nương đá, gùi đất đổ vào hốc đá, trồng cây lương thực. Qua nhiều đời nay, phương thức canh tác này còn gọi là thổ canh hốc đá.

Tri thức thổ canh hốc đá của đồng bào nơi đây thể hiện sức sống mạnh mẽ, tinh thần giữ đất, giữ làng, dù khó khăn đến đâu,  đồng bào các dân tộc vẫn tìm tòi sáng tạo, để duy trì cuộc sống, từng bước vươn lên xóa đói, giảm nghèo. Kỹ thuật thổ canh hốc đá, còn liên quan đến những câu chuyện cổ tích về các loài cây trồng đã mang lại lương thực, những bài dân ca ca ngợi cuộc sống lao động sản xuất của đồng bào nơi đây.

Những cây ngô vươn lên xanh tốt trên đá xám
Những cây ngô vươn lên xanh tốt trên đá xám

"Mầm xanh" trên đá

Để có được những nương ngô, hoa màu xanh tươi, vươn lên trên đá xám, đồng bào các dân tộc sống trên mảnh đất Cao nguyên đá Đồng Văn, phải bỏ ra không biết bao nhiêu sức lực và sự cần mẫn đi khai phá, rãy cỏ, gùi đất lên nương... Những công việc này thường bắt đầu khi đất trời vùng cao chuyển sang mùa Xuân.

Đối với đồng bào các dân tộc nơi đây, hoạt động khai phá để làm nương là công việc tốn nhiều công sức và thời gian nhất. Nhằm tạo ra được những mảnh nương có thể trồng được cây, người nông dân phải nhặt đá xếp thành bờ ở sườn dưới của nương để giữ cho không bị sạt lở, xói mòn và rửa trôi màu. Tận dụng tối đa đất canh tác, bà con sẽ không chỉ xếp đá ở những nơi có diện tích rộng, tại những sườn cao của nương, khu vực nhiều đá không thể san bằng được, người nông dân sẽ kè thành những hốc đá kín, sau đó gùi thêm đất đổ vào để canh tác. 

Điều đáng nói, quá trình khai phá nương, xếp đá được bà con tiến hành chủ yếu bằng phương pháp thủ công. Khi công tác xếp đá hoàn tất, bà con sẽ phát cỏ và cây bụi theo nguyên tắc phát từ dưới lên. Ngô là loài cây lương thực được trồng chính  tại đây. Người dân sẽ trồng ngô thành cụm, mỗi gốc có 3 cây mọc chen nhau nhưng vẫn xanh tốt mỡ màng. 

Hiện nay, bà con còn trồng thêm nhiều loại hoa màu để phục vụ đời sống và tăng thêm thu nhập cho gia đình
Hiện nay, bà con còn trồng thêm nhiều loại hoa màu để phục vụ đời sống và tăng thêm thu nhập cho gia đình

Sau quá trình dài chăm sóc, vào mùa thu, khi gió heo may tràn về, cũng là lúc người dân sống cao nguyên đá bước vào mùa vụ thu hoạch. Khi những bắp ngô vàng óng được xếp ngay ngắn trong và trên gác bếp cũng là lúc đồng bào làm lễ Cơm mới và chuẩn bị cho việc cưới xin, làm nhà.

Được biết, ngoài vụ chính trồng ngô, đồng bào còn thâm canh trồng thêm rau, bí, đậu và một số loại cây hoa màu khác để tăng năng suất. Ngày nay, thổ canh hốc đá vẫn là phương thức chủ đạo trong hoạt động sản xuất của đồng bào ở Cao nguyên đá Đồng Văn.

Đồng bào người Mông và các dân tộc sinh sống nơi đây vẫn luôn tâm niệm rằng “sống trên đá, thoát nghèo trên đá và làm giàu trên đá”, qua bao đời nay họ vẫn kiên trì vật lộn với từng hốc đá tai mèo, để gieo trồng và chăm sóc cho những “mầm sống” vươn xanh. Từ đó, tri thức thổ canh hốc đá cũng ngày càng khẳng định cho ý chí vượt khó trên mảnh đất biên cương, cùng với đó là thể hiện sự sáng tạo của các thế hệ người dân nơi địa đầu của Tổ quốc.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Khánh Hòa: Dành nhiều sự quan tâm chăm lo giáo dục miền núi

Khánh Hòa: Dành nhiều sự quan tâm chăm lo giáo dục miền núi

Những năm qua, tỉnh Khánh Hoà dành nhiều sự quan tâm cho giáo dục miền núi, đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ học sinh có điều kiện ăn ở ổn định. Ngoài các chính sách theo quy định của Chính phủ, tỉnh Khánh Hòa thực hiện hỗ trợ chi phí từ khi học mẫu giáo đến tốt nghiệp đại học; hỗ trợ gạo, miễn, giảm học phí…; tặng quà, học bổng từ các tổ chức chính trị xã hội, cá nhân trong và ngoài tỉnh dành cho học sinh, sinh viên DTTS.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.