Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Plei Ơi - Nơi lưu giữ “di sản trong di sản”

Xuân Toản - 10:57, 06/05/2025

Vua Lửa (Pơtao Apui) là hiện tượng văn hóa, tín ngưỡng đặc biệt, vừa mang tính huyền thoại, tâm linh huyền bí, vừa thể hiện đặc trưng văn hóa, lịch sử xã hội của người Gia Rai. Di tích lịch sử quốc gia Plei Ơi gắn liền với vua Lửa và Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui là một di sản mang dấu ấn riêng, với tính chất “di sản trong di sản”.

Đồng bào Gia Rai xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai sinh hoạt văn nghệ sau khi kết thúc phần Lễ cúng cầu mưa
Đồng bào Gia Rai xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai sinh hoạt văn nghệ sau khi kết thúc phần Lễ cúng cầu mưa

Những dấu tích lịch sử

Di tích lịch sử Plei Ơi thuộc xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai là nơi cư trú của những vị Pơtao Apui cuối cùng, còn bảo lưu những yếu tố lịch sử văn hóa cổ xưa. Theo sách Pơtao Apui tư liệu và nhận định, từ đời Pơtao Apui thứ 10 là Siu Y, làng của các Pơtao được dời đến khu vực Plei Ơi ngày nay. Đây là vùng đất bằng phẳng, có ngọn núi ba hòn, người Gia Rai gọi là Chư Tao Yang - nơi diễn ra Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui và lưu giữ thanh gươm quyền năng.

Di tích Plei Ơi bao gồm: Núi Chư Tao Yang; Ao Ơi Y (ao của Pơtao thứ 10 tên Ơi Y); khu nhà mồ (nơi chôn cất Pơtao Ơi Luynh và Ơi Nhót); khu vực 3 ngôi nhà (trong đó có nhà ông Siu Luynh). Đây là những dấu tích gắn liền với sự xuất hiện của các Pơtao Apui và truyền thuyết về thanh gươm thần.

Di tích Plei Ơi là sự tổng hòa của văn hóa vật thể và phi vật thể, nơi lưu giữ dấu tích cư trú của Pơtao Apui cùng các nghi thức tín ngưỡng cổ xưa vẫn được duy trì. Đây là “di sản trong di sản” - một “di sản sống” cần được bảo tồn và trao truyền qua các thế hệ.

Plei Ơi được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích quốc gia theo Quyết định số 281/QĐ/BT ngày 24/3/1993. Những năm gần đây, UBND tỉnh Gia Lai đã đề xuất Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch điều chỉnh khoanh vùng bảo vệ di tích Plei Ơi với tổng diện tích 24,37ha, gồm khu vực I (10,35ha) và khu vực II (14,02ha).

Nhiều thế kỷ trôi qua, cộng đồng các DTTS ở Tây Nguyên nói chung, người Gia Rai nói riêng vẫn nhắc đến vua Lửa như thần linh có sức mạnh huyền bí. Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui được người Gia Rai trong vùng gìn giữ và duy trì.

Thanh gươm thần và nghi lễ của Pơtao Apui

Theo sử liệu, Pơtao Apui xuất hiện từ khoảng thế kỷ XV, trải qua 14 đời và tồn tại hơn 5 thế kỷ. Việc truyền ngôi của các Pơtao Apui không theo hình thức cha truyền con nối mà là sự lựa chọn trong dòng họ.

Vị Pơtao đầu tiên là Ksor Chloi gắn liền với truyền thuyết thanh gươm thần. Đến đời Rcom Anur lấy vợ họ Siu và có con trai tên Siu Bôm. Sau khi Rcom Anur qua đời, Siu Bôm là người kế tục. Từ đó, các thế hệ dòng họ Siu thay nhau kế vị và gìn giữ thanh gươm thần.

Siu Luynh là người được chọn kế vị thứ 14 nhưng chưa làm lễ tiếp nhận gươm nên chưa được gọi là Pơtao. Dù vậy, nhiều người trong cộng đồng Gia Rai vẫn xem Siu Luynh là vị Pơtao Apui thứ 14 và thực hiện các nghi thức tín ngưỡng của một Pơtao.

Đến năm 1999, Siu Luynh qua đời, hiện tượng vua Lửa chính thức tan rã. Hiện nay, việc thực hiện các nghi lễ cầu mưa do các phụ tá Rơ Lan Hieo và Siu Phơr đảm nhiệm.

Phụ tá Rơ Lan Hiao thực hiện nghi lễ Cầu mưa trên núi Chư Tao Yang. (Ảnh: Xuân Toản)
Phụ tá Rơ Lan Hiao thực hiện nghi lễ Cầu mưa trên núi Chư Tao Yang. (Ảnh: Xuân Toản)

Sự tồn tại của các Pơtao Apui gắn liền với thanh gươm quyền năng và Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui. Thanh gươm là di vật quan trọng nhất của các Pơtao Apui, là vật thể gắn liền với các nghi thức, lễ cúng và các yếu tố văn hóa phi vật thể làm nên giá trị cốt lõi của di sản.

Thanh gươm gắn với nghi lễ quan trọng của Pơtao Apui, đó là Lễ nhận gươm. Người được chọn làm kế vị phải được làm Lễ nhận gươm mới chính thức trở thành Pơtao. Việc lưu giữ và thờ cúng thanh gươm cũng theo những quy định nghiêm ngặt.

Nếu như Lễ nhận gươm là nghi lễ quan trọng nhất trong đời của Pơtao Apui, thì Lễ Cầu mưa là nghi lễ quan trọng nhất mà các Pơtao Apui thực hiện. Lễ Cầu mưa phản ánh nguyện vọng của cư dân nông nghiệp, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, sức khỏe bình an. Lễ Cầu mưa thường được tổ chức từ tháng 3 đến tháng 5 dương lịch hằng năm. Với những giá trị đặc sắc, năm 2015, Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Những dấu tích còn lại ở Plei Ơi, truyền thuyết về các Pơtao Apui, thanh gươm thần và Lễ Cầu mưa giúp ta hiểu thêm về lịch sử phát triển của cộng đồng các DTTS ở Tây Nguyên nói chung, người Gia Rai nói riêng. Đặc biệt, cuối tháng 3/2025, UBND tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học về Di tích lịch sử quốc gia Plei Ơi chủ đề “Vua Lửa - Huyền thoại và hiện thực; giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di tích Plei Ơi”. Hội thảo nhằm nêu bật những giá trị của hiện tượng Pơtao Apui trong quá khứ và hiện tại, đồng thời là cơ sở đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử Plei Ơi trong giai đoạn hiện nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tin nổi bật trang chủ
Tỉnh Sơn La về đích trong thực hiện công tác xóa nhà tạm, nhà dột nát

Tỉnh Sơn La về đích trong thực hiện công tác xóa nhà tạm, nhà dột nát

Tin tức - Tào Đạt - 19:55, 15/05/2025
Chiều 15/5, Tỉnh ủy Sơn La tổ chức Hội nghị tổng kết công tác xóa nhà tạm và nhà dột nát trên địa bàn. Thứ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Nông Thị Hà đã đến dự và phát biểu tại Hội nghị.
Đề xuất đưa hát ta lêu, ca chôi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia quốc gia

Đề xuất đưa hát ta lêu, ca chôi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia quốc gia

Tin tức - Nguyễn Trang - 18:23, 15/05/2025
Ngày 15/5, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã có tờ trình gửi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị xem xét đưa hai làn điệu dân ca ta lêu và ca chôi của dân tộc Hrê vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Yên Bái và Lào Cai thống nhất các nội dung chuẩn bị cho sáp nhập

Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Yên Bái và Lào Cai thống nhất các nội dung chuẩn bị cho sáp nhập

Dân tộc - Tôn giáo - Trọng Bảo - 18:08, 15/05/2025
Chiều 15/5, tại thành phố Lào Cai, Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Yên Bái đã có buổi làm việc với Sở Dân tộc và Tôn giáo Lào Cai, để thống nhất các nội dung chuẩn bị cho sáp nhập hai đơn vị.
Kon Tum: Hội thảo khoa học

Kon Tum: Hội thảo khoa học "Các nghiên cứu mới về Sâm Ngọc Linh - Thành tựu và ứng dụng"

Kinh tế - Ngọc Chí - 17:55, 15/05/2025
Chiều 15/5, UBND tỉnh Kon Tum tổ chức Hội thảo khoa học "Các nghiên cứu mới về Sâm Ngọc Linh - Thành tựu và ứng dụng". Dự Hội thảo có Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Kon Tum Nguyễn Đức Tuy; lãnh đạo các Sở, ngành của tỉnh Kon Tum và các nhà khoa học trong cả nước.
Mưa lớn gây nhiều thiệt hại ở Lai Châu và Lào Cai

Mưa lớn gây nhiều thiệt hại ở Lai Châu và Lào Cai

Môi trường sống - Minh Nhật - 17:46, 15/05/2025
Đêm 14 và sáng 15/5, tại khu vực hai tỉnh Lai Châu và Lào Cai đã xảy ra mưa lớn kéo dài, gây sạt lở đất, khiến 1 người tử vong, thiệt hại nặng nề về cơ sở hạ tầng và sản xuất nông nghiệp trên địa bàn.
Trải nghiệm các hoạt động tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

Trải nghiệm các hoạt động tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

Nằm yên bình giữa không gian xanh mát của vùng ngoại ô Hà Nội, Làng Văn hóa - Du lịch các Dân tộc Việt Nam tựa như một bức tranh thu nhỏ, sống động và đầy màu sắc về cộng đồng 54 dân tộc anh em. Với diện tích rộng lớn lên đến 1.544 ha, trải dài trên khu vực hồ Đồng Mô, thuộc thị xã Sơn Tây, Hà Nội, nơi đây không chỉ là một điểm đến du lịch độc đáo mà còn là một trung tâm bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam.
Ngày thế giới không thuốc lá 2025: “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo”

Ngày thế giới không thuốc lá 2025: “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo”

Sức khỏe - Thúy Hồng - 17:18, 15/05/2025
Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5) năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chọn chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” với mục tiêu nhằm phơi bày chiến thuật của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới trong việc quảng cáo sai sự thật, gây hiểu lầm thuốc lá không có hại, để mở rộng thị trường tiêu thụ, đặc biệt là trong giới trẻ.
WB luôn đồng hành, hỗ trợ Việt Nam phát triển các dự án hạ tầng chiến lược

WB luôn đồng hành, hỗ trợ Việt Nam phát triển các dự án hạ tầng chiến lược

Thời sự - PV - 17:14, 15/05/2025
Sáng 15/5, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp bà Mariam J. Sherman, Giám đốc Quốc gia của Văn phòng Ngân hàng thế giới (WB) khu vực Việt Nam, Lào, Campuchia.
Tổng Bí thư Tô Lâm dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khu Di tích Kim Liên

Tổng Bí thư Tô Lâm dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khu Di tích Kim Liên

Thời sự - An Yên - 17:08, 15/05/2025
Hướng tới kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, chiều 15/5, Tổng Bí thư Tô Lâm cùng đoàn đại biểu Trung ương, tỉnh Nghệ An về Khu Di tích Kim Liên (huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An) thành kính dâng hoa, dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ấn tượng sản phẩm âm nhạc kết hợp rap và múa rối nước của nghệ sĩ nhí Xệ Xệ

Ấn tượng sản phẩm âm nhạc kết hợp rap và múa rối nước của nghệ sĩ nhí Xệ Xệ

Tin tức - Anh Trúc - 16:13, 15/05/2025
Nghệ sĩ nhí Xệ Xệ ra mắt MV "Thánh Gióng", kết hợp rap hiện đại với nghệ thuật múa rối nước truyền thống, mang đến làn gió mới cho âm nhạc thiếu nhi Việt.
Lấy ý kiến quy trình kiểm tra việc thực hiện chính sách dân tộc và tôn giáo

Lấy ý kiến quy trình kiểm tra việc thực hiện chính sách dân tộc và tôn giáo

Chính sách Dân tộc - Văn Hoa - 16:02, 15/05/2025
Ngày 15/5, tại Hà Nội, Bộ Dân tộc và Tôn giáo tổ chức Hội thảo “Lấy ý kiến quy trình kiểm tra việc thực hiện chính sách dân tộc và tôn giáo”. Ông Võ Văn Bảy - Chánh Thanh tra Bộ Dân tộc và Tôn giáo, chủ trì Hội thảo.