Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người đàn bà đi cấy lúa đổi công để học kỹ thuật thẩm âm chiêng

Uông Thái Biểu- Mai Văn Bảo - 19:19, 15/09/2021

Đó là Nghệ nhân Touneh Ma Bio, dân tộc Chu Ru, một trong 9 Nghệ nhân Ưu tú ở Lâm Đồng . Khi chúng tôi hỏi, cho đến bây giờ, tài sản quý giá nhất của bà là gì? Bà đưa tay về phía nhà dài: “Chỉ có ba dàn chiêng cổ (9 chiếc), hai dàn đồng la (12 chiếc, trong đó 6 cái mình khôi phục được), ba cái trống da nai…và lũ trẻ mê chiêng, mê múa của plei mình”.

NNƯT Touneh Ma Bio biểu diễn dàn chiêng ba
NNƯT Touneh Ma Bio biểu diễn dàn chiêng ba

Touneh Ma Bio sinh ra và lớn lên giữa cộng đồng Chu Ru ở plei (làng) Diom A (xã Ka Đô, huyện Lạc Dương, Lâm Đồng). Là một trong 9 người của tỉnh Lâm Đồng được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, nhưng từ lâu Ma Bio đã thực sự là một nghệ sĩ trong lòng bà con buôn làng. Bà là người góp công sức bảo tồn, biểu diễn và giới thiệu văn hóa - nghệ thuật cổ truyền của dân tộc mình ra với cộng đồng bên ngoài. Nhưng hơn hết, Ma Bio đã dành sự hiểu biết, sức lực và tâm huyết truyền dạy cho các bạn trẻ người đồng bào.

Nghệ nhân Ma Bio nói: “Từ lúc nằm sau lưng mẹ, mình đã “thẩm” tiếng chiêng rồi đó.” Sinh ra và lớn lên bên dòng suối Khóc - Đạ Nhim huyền thoại, miền đất chất chứa nhiều si sản văn hóa huyền diệu của người Chu Ru, tuổi thơ chênh chao trên lưng mẹ, Ma Bio đã được ru giấc nồng bằng nhịp chiêng vọng qua kẽ lá, bằng điệu rơkel du dương len qua khe suối, bằng tiếng trống păhgơnăng trập trùng vang vọng từ vách núi. Cô gái miền sơn cước thụ hưởng sinh khí bản làng và lớn lên giữa không gian văn hóa mê đắm hồn người. Có lẽ thế nên khi vừa chập chững lên bảy, lên tám tuổi, đôi tay của Ma Bio đã gõ đúng nhịp chiêng, đôi chân đã bước theo đúng nhịp trống hòa cùng vũ điệu tamya của trai gái trong làng…

                                                                    * * *

Ma Bio kể, gia đình bà ai cũng biết chơi chiêng, múa hát. Hồi bà còn bé, một hôm, mẹ và cậu mang chiêng, rơkel ra tấu, đôi chân cô bé không cưỡng lại được nên cũng ngúng ngoẩy theo. Bất ngờ với sự xuất thần của Ma Bio, mẹ và cậu đã truyền dạy chiêng cho bà. “Sau đó hai năm, mình đã biết chơi chiêng, đánh trống một cách hồn nhiên mà không hề lỗi nhịp, các nghệ nhân trong làng cũng ngạc nhiên”, Ma Bio nói. Và từ đó, hồn sar, nhịp sơgơl cùng những điệu dân vũ tamya truyền thống của người Chu Ru trở thành nhựa sống của cô gái miền sơn cước.

Điệu tamya truyền thống của người Chu Ru
Điệu tamya truyền thống của người Chu Ru

Già làng Ya Ba tự hào nói: “Hồi đó, nhiều thanh niên trong buôn mình biết đánh chiêng lắm, nhưng đa phần là không biết điệu. Có lẽ Ma Bio được Yàng phú cho cái khiếu bẩm sinh nên cái chiêng, điệu vũ cứ bám riết cuộc sống của nó không dứt ra được. Nó là người nổi tiếng trong cộng đồng Chu Ru mình đó, bởi nó có công “hồi sinh” điệu múa tamya bị lãng quên trong thời gian dài…”.

Trong câu chuyện với ông Tou Prong Dzung, nhà nghiên cứu văn hóa Chu Ru, ông cho biết thêm, người Chu Ru có ba điệu tamya cơ bản được thể hiện qua các bài chiêng t’rum pô (chào mừng ông lớn), păhgơnăng (nghi lễ cúng thần linh) và ariya. Trong đó, điệu tamya-ariya được phổ biến rộng nhất. Có lẽ, do vũ điệu này mang tính cộng đồng cao, động tác múa quyến rũ… ai cũng có thể hòa nhịp vào vòng xoang.

Nghe và thấy nghệ nhân trong làng tấu chiêng, nghĩ là đơn giản nhưng phải khổ luyện qua 20 mùa rẫy. Khi đã thành nghệ nhân tấu chiêng, Ma Bio mới hiểu được rằng, tamya của người Chu Ru được sinh ra trên chính nền âm nhạc cổ cùng tên với điệu vũ. Bởi vậy, trình điễn “ngôn ngữ hình thể” không thể thiếu nhịp chiêng và ngược lại, điệu chiêng ngân dài mà vắng điệu vũ dân gian cũng sẽ “lạc phách”. Chiêng, trống, kèn và tamya phải quyện hòa, khi mải miết rong chơi trên đỉnh núi lớn, khi dặt dìu trong những vòng xoang cùng vui ngày hội.

“Trong giàn hợp tấu, chiêng giữ vai trò trung tâm. Người Chu Ru cho rằng, sự thông nối giữa sar, sơgơl, rơkel với tamya là sự giao hòa âm dương, biểu hiện của sự tương giao bền chặt.” Ma Bio phân tích. Lão nghệ nhân Ma Kông cũng gật gù theo: Đối với người Chu Ru, trong các dịp lễ hội dù lớn hay nhỏ, như lễ Pơthi (bỏ mả), Mơ Nhum (cúng thần Lúa), Bơ Mung (cúng thần Đập nước)… khi âm thanh của bộ chiêng ba, tiếng trống sơgơl, păhgơnăng và kèn rơkel vang lên thì mọi người cùng bắt đầu hòa vũ điệu tamya. Đó là một cách để những người con buôn làng thể hiện tình cảm với nhau, với khách, đặc biệt là với Yàng.

NNƯT Touneh Mabio và Đội văn nghệ dân gian Chu Ru biểu diễn hợp tấu chiêng ba và kèn rơkél
NNƯT Touneh Mabio và Đội văn nghệ dân gian Chu Ru biểu diễn hợp tấu chiêng ba và kèn rơkél

Người Chu Ru đều biết sự huyền diệu của chiêng, của trống… nhưng bẵng đi một thời gian dài, vì nhiều lý do, lớp trẻ dân tộc Chu Ru không còn mặn mà với sar, sơgơl nữa, nhiều nhà mang những bộ chiêng quý đổi lấy thứ khác, nhà thì bán đồng nát lấy ba cọc, ba đồng. Chiêng quý Chu Ru đã khan hiếm, các điệu tamya từ đó cũng vắng dần trong nghi lễ và sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Ma Bio tâm sự: “Chứng kiến cảnh đó, mình buồn lắm. Mình đi từng nhà để vận động đồng bào đừng bán chiêng. Vận động không được thì gom góp tiền mua lại. Dù có bán hết ruộng vườn cũng phải giữ cho được chiêng quý của người Chu Ru”. Gõ gõ vào bộ chiêng ba đang “lên nước” treo trên vách nhà dài, bà khoe: “Bộ chiêng này ở xã Tu Tra (Đơn Dương), năm ngoái mình phải bán hơn hai tấn lúa mới đón về được đó!”

Cùng với việc lưu giữ chiêng quý, năm 2005, Ma Bio đứng ra thành lập đội chiêng để truyền dạy cho lớp trẻ trong buôn đánh chiêng, đánh trống và các điệu vũ truyền thống. Bà nói, ban đầu mình thuyết phục mãi nhưng chúng nó chẳng mặn mà, dần dần thấy thích và rủ nhau đi học. Giờ có gần 60 đứa tấu chiêng nhuần nhuyễn như Nai Luyến, Tou Ry, Ma Rem, Ya Pô, Ma In, Xu Lin… Những ngày văn hóa Tây Nguyên tại Hà Nội mấy năm trước, đội chiêng mình có 12 người tham gia biểu diễn đó. Cũng cách đây mấy năm, gia đình Ma Bio còn tham gia chương trình “Gia đình tài tử” do HTV tổ chức nữa…

Còn nhớ, năm 2009, Ma Bio và cô gái trẻ Nai Luyến là hai nhân vật chính trong bộ phim về văn hóa cồng chiêng, do một tổ chức thuộc UNESCO thực hiện. Ba tháng ròng rã xa rời plei Diom A để đến dải đất miền Trung nắng gió làm phim, kết quả quý giá nhất của chuyến đi đối với bà là bộ đồng la (6 chiếc, đúc tại làng Phước Kiều, Quảng Nam) mà Đoàn làm phim trao tặng. Ma Bio cũng lặn lội đi cấy lúa “đổi công” hai tháng trời ở Gia Lai để học chỉnh chiêng, thẩm âm đồng la. Bà cho hay, vì đồng bào Chu Ru không có đồng la mà chỉ có chiêng ba…

                                                             * * *

(CT DT-TG) Nghệ nhân Ưu tú Touneh Mabio: Người hồi sinh vũ điệu tamya 3

Touneh Ma Bio trầm ngâm: “Tôi yêu văn hóa của dân tộc mình, nó hiện hữu trong máu, tôi muốn nó sống mãi. Tuổi mình ngày càng cao, sức ngày càng yếu, nên muốn truyền lại tình yêu ấy cho lớp con, lớp cháu”. Với ước vọng cháy bỏng là phải phục hồi, giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của ông cha, hằng ngày Ma Bio cứ âm thầm, lặng lẽ, từng chút từng chút một truyền dạy cho các cháu nhỏ. Đến bây giờ, hầu hết các cháu trong làng Diom A của bà đều biết đánh chiêng, thổi kèn, thành thạo những điệu múa cổ truyền và hát dân ca. Cứ mỗi dịp tết đến, xuân về hay những lễ hội của quê hương, đất nước, Đội văn nghệ dân gian Chu Ru do Nghệ nhân Ưu tú Ma Bio làm “nhạc trưởng” lại đóng góp những tiết mục độc đáo, lan tỏa tình yêu sơn nguyên đến với cộng đồng.

Chúng tôi hỏi, vậy giờ gia sản của Nghệ nhân Ưu tú Touneh Ma Bio có gì? Bà đưa tay về phía nhà dài: “Chỉ có ba dàn chiêng cổ (9 chiếc), hai dàn đồng la (12 chiếc, trong đó 6 cái mình khôi phục được), ba cái trống da nai…và lũ trẻ mê chiêng, mê múa của plei mình”. Nghe giọng Ma Bio nói, chúng tôi cảm nhận rõ ràng rằng, chính các em nhỏ - những “tài sản quý nhất” của bà, sẽ là những người nối dài tình yêu, niềm đam mê bất tận của Ma Bio, nối đến với thế hệ mai sau và mãi mãi… 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.