Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Độc đáo mặt nạ gỗ

PV - 10:35, 19/02/2020

Các dân tộc vùng Tây Nguyên - Trường Sơn và vùng Tây Bắc đến nay vẫn còn bảo lưu kho tàng nghệ thuật tạo hình hết sức đồ sộ, trong đó nổi bật nhất là các tác phẩm điêu khắc gỗ.

Những tác phẩm điêu khắc gỗ trang trí nhà ở, nhà làng, nhà mồ, cổng làng, làm đạo cụ để cúng bái, nhảy múa trong các lễ hội... mang tính nghệ thuật cao và gắn bó chặt chẽ với đời sống tâm linh của đồng bào. Trong đó, những chiếc mặt nạ gỗ gắn với cơ thể, gương mặt của con người, là phục sức rất độc đáo, huyền bí.

Các dân tộc Bahnar, J’rai, Xê Đăng... ở vùng Bắc Tây Nguyên thường bôi phẩm màu, đeo mặt nạ hóa trang trong lễ hội. Mặt nạ được làm bằng một loại gỗ mềm và nhẹ, thể hiện những bộ mặt kỳ dị, quái đản. Bên cạnh bộ trang phục truyền thống, trong lễ hội cộng đồng thường xuất hiện vài người với bộ y phục khác lạ, ngộ nghĩnh: đeo mặt nạ, mặc áo lá chuối khô, hòa lẫn trong nhóm biểu diễn nghệ thuật dân gian như múa rối, múa trống, múa chiêng...

Họ sắm vai hề, diễn trò, làm cho không khí ngày hội sôi nổi hẳn lên. Với bộ trang phục này họ được hóa trang trở thành người rừng thời viễn cổ. Động tác biểu diễn của những người đeo mặt nạ luôn cuốn hút người xem bằng những cử chỉ bất ngờ, vui nhộn. Trong lễ bỏ mả, những người mang mặt nạ vừa đánh chiêng vừa nhảy múa xung quanh nhà mồ. Mặt nạ trong lễ đâm trâu khác với mặt nạ trong lễ bỏ mả. Lễ hội bỏ mả của người Ba Na luôn có những con rối (brim, bram) được làm bằng lá chuối khô phủ khắp người đeo mặt nạ, dáng đi khệ nệ. Trước đây, đồng bào thường bôi phẩm màu lên da mặt người để hóa trang trong lễ hội, về sau cách thức trang điểm này ít thấy xuất hiện mà thay vào đó là những chiếc mặt nạ bằng gỗ.

Những chú hề đeo mặt nạ nhảy múa trong lễ hội của dân tộc J'rai.
Những chú hề đeo mặt nạ nhảy múa trong lễ hội của dân tộc J'rai.

Người Cơ Tu ở núi rừng Trường Sơn sử dụng mặt nạ phổ biến hơn các tộc người khác. Họ chạm trổ những chiếc mặt nạ từ một đoạn cây gỗ có chiều rộng từ 20 – 25 cm, chiều dài từ 30 – 35 cm. Các nghệ nhân lão luyện, thợ điêu khắc tài giỏi nhất mới làm được mặt nạ. Chỉ với một đường khoét lõm ở đuôi mắt, một đường cong trên má là đủ để thể hiện được tính cách của chiếc mặt nạ: hung dữ hay hiền lành. Nghệ thuật làm mặt nạ của người Cơ Tu có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tài nghệ gọt đẽo và sử dụng sắc màu để tạo nên một chiếc mặt nạ hoàn hảo. Màu trắng, đỏ, đen là những màu chính thường dùng trong hội họa truyền thống của tộc người và cũng là sắc màu cơ bản thể hiện trên mặt nạ.

Người Cơ Tu có hai loại mặt nạ cơ bản: loại dữ ác và loại hiền lành. Một mặt nạ thể hiện tính cách hung dữ thì thoạt nhìn đã toát lên nỗi lo sợ, khiếp đảm cho người xem. Người Cơ Tu tin rằng những khuôn mặt đó là hiện thân của những kẻ ác, có khuôn mặt không giống như con người bình thường mà mang dung mạo, chân tướng của ma xấu, quái vật thật ghê gớm, đáng sợ, gần giống với mặt Kala ở chân tháp G1 của khu tháp Chàm Mỹ Sơn. Trước đây, loại mặt nạ này được các chiến binh dùng trong các cuộc chiến đấu với kẻ thù. Đối lập với mặt nạ dữ là dạng mặt nạ hiền. Khi nhìn loại mặt nạ này ta thấy hiện rõ nét thân thiện, gần gũi. Để tạo ra khuôn mặt hiền, người ta không tô vẽ nhiều màu sắc mà đục đẽo một cách chân phương, mềm mại, ánh lên nét nhân từ, tươi vui, gần gũi, là hiện thân của những gương mặt tích cực, mang lại niềm thương yêu, tin cậy cho đồng bào như già làng nhân từ, tốt bụng, thanh niên đứng đắn, giỏi giang…

Chiếc mặt nạ gỗ với dung mạo hiền lành, tươi vui của dân tộc Cơ Tu.
Chiếc mặt nạ gỗ với dung mạo hiền lành, tươi vui của dân tộc Cơ Tu.

Với người Dao, mặt nạ là vật gắn liền với đời sống tâm linh, tín ngưỡng, thể hiện sức mạnh huyền bí, có thể xua đuổi được tà ma ác xấu, đem lại sự bình yên cho mọi nhà. Mặt nạ gỗ của người Dao Tuyển, Dao Họ được làm từ gỗ cây sung hoặc cây thố bởi loại gỗ này mềm nên dễ tạo hình và nhẹ, không làm người sử dụng bị vướng và mỏi khi đeo lên mặt trong thời gian dài. Người ta khoét rỗng bên trong mỏng khoảng 1 cm để úp vào mặt rồi mới đục mắt mũi, miệng và dán râu dê lên trán, đầy khắp khuôn mặt, phía trên đỉnh đầu có cái sừng nhọn. Người chế tác sử dụng kỹ thuật đục, đẽo, làm bóng gỗ… tạo cho chiếc mặt nạ có khuôn mặt giống một vị thánh, thần như trong sách cổ người Dao đã ghi chép.


Mặt nạ khi được người thầy chế tác, tạo hình sẽ là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc độc đáo. Những bộ phận chính trên mặt nạ như: mắt, mũi, miệng và cả những chi tiết khác như trán, má, cằm... được cách điệu với đường nét tạo hình hết sức hoang sơ. Mặt nạ thường được dùng trong các nghi lễ cấp sắc của người Dao. Mặt nạ còn là đạo cụ để múa nhảy trong lễ hội. Thầy cúng đeo mặt nạ, phía sau đầu buộc ảnh ông thần Sán Cô vừa đi vừa múa các động tác mang tính chất phồn thực, trêu ghẹo các cô gái, đàn ông…

Mặt nạ gỗ được xem như là một vật phẩm liên quan đến thần linh, được sử dụng trong các lễ hội có liên quan đến thần linh. Ngày nay, mặt nạ gỗ là hiện vật dân tộc học mà người chơi cổ vật thích được sở hữu trong bộ sưu tập của mình. Vì thế, mặt nạ gỗ của các dân tộc ít tìm thấy được, chỉ còn lại rải rác một số ở thôn, bản vùng cao. 




Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Sóc Trăng là tỉnh tập trung khá đông đồng bào Khmer sinh sống (tỷ lệ trên 30%). Đồng bào Khmer trên địa bàn tỉnh có đời sống văn hóa tinh thần phong phú, giàu bản sắc, được truyền nối qua nhiều thế hệ. Trong cộng đồng có những hạt nhân ưu tú đã và đang miệt mài, cần mẫn đóng góp tâm sức để làm giàu cho kho tàng di sản văn hóa dân tộc, tiêu biểu như hai Nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn và Lý Lết.
Tin nổi bật trang chủ
Sức cầu bật tăng, bất động sản phía Tây Thủ đô hút khách mua khó tính

Sức cầu bật tăng, bất động sản phía Tây Thủ đô hút khách mua khó tính

Kinh tế - PV - 3 phút trước
Thị trường bất động sản Hà Nội đang phục hồi nhưng nguồn cung vẫn hạn chế thúc đẩy giá bán sơ cấp lẫn thứ cấp tăng cao. Trong khi đó, người mua khó tính hơn, chỉ yên tâm tìm đến sản phẩm của chủ đầu tư có năng lực về tài chính, pháp lý, chất lượng, tiến độ, đặc biệt là chính sách bán hàng hấp dẫn.
Liên tiếp xảy ra các vụ học sinh nghi bị ngộ độc thực phẩm

Liên tiếp xảy ra các vụ học sinh nghi bị ngộ độc thực phẩm

Sức khỏe - Minh Nhật - 12 phút trước
Những ngày qua, tại nhiều địa phương trên cả nước, đã xuất hiện các trường hợp học sinh ngộ độc sau khi ăn các loại kẹo lạ bán trước cổng trường, một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về nguy cơ mất an toàn từ các loại thực phẩm không rõ nguồn gốc.
Kon Tum: Những cánh rừng ở Đăk Pxi tan hoang

Kon Tum: Những cánh rừng ở Đăk Pxi tan hoang

Trang địa phương - Ngọc Chí - 16 phút trước
Ngày 27/02/2024, Báo Dân tộc và Phát triển đã có bài phản ánh “Đăk Hà (Kon Tum): Cảnh báo tình trạng người dân phát, đốt rừng lấy đất làm nương rẫy”. Tuy nhiên, tình trạng này không dừng lại mà vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, những cánh rừng đang bị tàn phá “tan hoang” từng ngày. Việc phát, đốt rừng diễn ra ngang nhiên, dư luận đặt câu hỏi liệu có sự “buông lỏng” của chính quyền địa phương trong công tác quản lý, bảo vệ rừng. Và điều đáng nói là trong báo cáo kiểm tra, xác minh của UBND huyện Đăk Hà thì không có tình trạng phát, đốt rừng!?
Mưa đá, giông lốc tại nhiều tỉnh phía Bắc gây thiệt hại tài sản, hoa màu

Mưa đá, giông lốc tại nhiều tỉnh phía Bắc gây thiệt hại tài sản, hoa màu

Tin tức - Minh Nhật - 20 phút trước
Mưa đá, giông lốc xuất hiện tại nhiều tỉnh phía Bắc trong ngày 28-3, gây thiệt hại nhiều tài sản của người dân.
9 tháng thần tốc xóa 5.000 căn nhà tạm, nhà dột nát

9 tháng thần tốc xóa 5.000 căn nhà tạm, nhà dột nát

Thời sự - Văn Hoa - Hương Diệp - 25 phút trước
Chiều 28/3, tại tỉnh Điện Biên, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc (UBTW MTTQ) Việt Nam phối hợp với tỉnh Điện Biên tổ chức Hội nghị tổng kết thực hiện Đề án vận động, hỗ trợ làm nhà đại đoàn kết cho hộ nghèo tỉnh Điện Biên, hướng tới kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (07/5/1954-07/5/2024).
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Quảng Nam: Phân bổ 20 tỷ đồng từ nguồn Trung ương thưởng vượt thu

Quảng Nam: Phân bổ 20 tỷ đồng từ nguồn Trung ương thưởng vượt thu

Kinh tế - H.Trường - T.Nhân - 32 phút trước
UBND tỉnh Quảng Nam vừa có quyết định cấp 20 tỷ đồng từ nguồn Trung ương thưởng vượt thu để các địa phương thực hiện đầu tư xây dựng nông thôn mới.
Tăng cường kết nối hai nền kinh tế Việt Nam-Nhật Bản, mở rộng các hoạt động hợp tác đầu tư

Tăng cường kết nối hai nền kinh tế Việt Nam-Nhật Bản, mở rộng các hoạt động hợp tác đầu tư

Thời sự - PV - 22:05, 28/03/2024
Chiều 28/3, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính làm việc với Đoàn đại biểu Liên đoàn các tổ chức kinh tế Nhật Bản (KEIDANREN) do ông Masayoshi Fujimoto và ông Masayuki Hyodo, đồng Chủ tịch Ủy ban Kinh tế Nhật Bản - Việt Nam dẫn đầu đang thăm Việt Nam, tham dự Cuộc họp cấp cao khởi động giai đoạn 1, Sáng kiến chung Việt Nam - Nhật Bản trong kỷ nguyên mới.
Tiếp tục phát huy tính tiên phong, gương mẫu, xứng đáng với niềm tin của cử tri và nhân dân

Tiếp tục phát huy tính tiên phong, gương mẫu, xứng đáng với niềm tin của cử tri và nhân dân

Thời sự - PV - 22:05, 28/03/2024
Chiều 28/3, tại Nhà Quốc hội, phát biểu tại lễ phát động thi đua hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam (6/1/1946-6/1/2026) do Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ: Hưởng ứng phong trào thi đua với nhiều nội dung trọng tâm, các vị đại biểu Quốc hội phát huy tinh thần tiên phong, gương mẫu với bản lĩnh chính trị vững vàng, có nhiều ý kiến đóng góp sâu sắc, trí tuệ cho Quốc hội, xứng đáng với niềm tin của cử tri và nhân dân.
Thủ tướng tiếp Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam

Thủ tướng tiếp Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam

Thời sự - PV - 20:50, 28/03/2024
Chiều 28/3, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã tiếp Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam Carolyn Turk đến chào từ biệt, kết thúc nhiệm kỳ công tác.
Hà Nội chốt phương án thi vào lớp 10 với 3 môn

Hà Nội chốt phương án thi vào lớp 10 với 3 môn

Giáo dục - Như Ý - 16:05, 28/03/2024
Ngày 28/3, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội ban hành Kế hoạch tuyển sinh vào lớp 10 THPT năm học 2024-2025. Theo đó, học sinh Hà Nội tham gia kỳ tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập năm học 2024-2025 sẽ thực hiện 3 bài thi độc lập gồm: Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ.