Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Sử thi - Bản tình ca đoàn kết cộng đồng: Buôn làng nhớ những đêm khan (Bài 2)

Lê Hường-Thùy Dung - 19:02, 06/09/2022

Sử thi là nghệ thuật truyền khẩu độc đáo của đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên, được lưu giữ trong trí nhớ các nghệ nhân và thường được diễn xướng trong các dịp sinh hoạt cộng đồng. Tuy nhiên, loại hình nghệ thuật dân gian truyền miệng này lại rất dễ mai một. Bởi nghệ nhân am hiểu, thuộc nhiều sử thi ngày càng hiếm hoi, trong khi người trẻ vẫn chưa sẵn sàng đón nhận vốn liếng cha ông để lại. Theo thời gian, những đêm khan đang dần vắng bóng ở các buôn làng.

Thi thoảng nghệ nhân Y Wang HWing, ở buôn Tría, xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk vẫn hát kể sử thi cho con cháu
Thi thoảng nghệ nhân Y Wang HWing, ở buôn Tría, xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk vẫn hát kể sử thi cho con cháu

Những viên ngọc quý còn sót lại

Già Y Wang HWing, ở buôn Tría, xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, là một trong những nghệ nhân hát kể sử thi hiếm hoi của người Ê Đê ở Đắk Lắk. Với ông các điệu khan thân thuộc, như hơi thở cuộc sống của chính mình mà ông say mê hát kể cho bất cứ ai muốn nghe và sẵn sàng truyền dạy cho bất kỳ ai muốn học.

Hiện, nghệ nhân Y Wang còn thuộc 4 sử thi nổi tiếng của người Ê Đê gồm: “ÊĐăm Bhu - Đăm Bha”, “ÊĐăm San”, “Êbõng Hiu Knuh” và “YBũng HĐăng”.

Trong ngôi nhà xây kiên cố, nghệ nhân già đưa ánh mắt đăm chiêu nhìn về phía mấy nhạc cụ dân tộc ông cất giữ cẩn thận, ông mở ngăn tủ kính lấy cây đàn goong ra tấu một bản để đón khách.

Nói về sử thi, giọng ông trùng xuống: kể khan là một trong những điều bí ẩn nhất của văn hóa Tây Nguyên. Người Ê Đê gọi sử thi là klei khan. Không gian thiêng liêng để kể khan là bên bếp lửa bập bùng, ché rượu cần và bà con trong buôn quây tụ. Hát kể sử thi Ê Đê là sinh hoạt văn hóa dân gian được truyền miệng từ đời này qua đời khác.

“Xưa kia hầu như buôn làng nào cũng có nghệ nhân kể khan, nhiều buôn có đến 2 - 3 người. Nhưng nay, đời sống văn hóa xã hội có nhiều biến đổi, làm cho không gian diễn xướng sử thi Tây Nguyên bị thu hẹp, thậm chí mất đi nên số lượng nghệ nhân biết kể sử thi cũng vơi đi nhiều”, ông Y Wang cho biết.

Thi thoảng nghệ nhân Y Wang HWing, ở buôn Tría, xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk vẫn hát kể sử thi cho con cháu
Nghệ nhân Y Wang HWing đang biểu diễn nhạc cụ dân tộc

Chúng tôi ghé thăm căn nhà nhỏ của già Dach (105 tuổi) ở thôn Prông Thôn, xã Ia Băng, huyện Đak Đoa, Gia Lai khi ông đang cặm cụi chẻ nứa để đan gùi. Già Dach là người Gia Rai cuối cùng biết hát sử thi ở xã Ia Băng. Vì tuổi cao sức yếu già không còn đủ sức để hát được, nhưng các bài sử thi của dân tộc mình mà già đã thuộc vẫn vẹn nguyên trong trí nhớ.

Già Dach chia sẻ về sử thi bằng tiếng Gia Rai, chúng tôi phải thông qua anh Jêm-con trai của già làm phiên dịch. Già bộc bạch: “Sử thi của người Gia Rai, Ba Na là những câu chuyện dài gắn liền với những anh hùng thần thoại, những anh hùng của buôn làng, phản ánh được những tâm tư tình cảm của dân làng,… Mình biết hát sử thi vì ngày trẻ hay tham gia lễ hội của làng, rồi lời ca tiếng hát của những già làng năm xưa đã in hằn vào trong tiềm thức. Khi lớn lên, mình lại tiếp tục hát kể những bài sử thi cho dân làng và các thế hệ sau này nghe”.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý văn hóa, Sở Văn hóa-Thể Thao và Du lịch tỉnh Gia Lai thì, có nhiều nguyên nhân khiến sử thi của dân tộc Ba Na và Gia Rai mai một dần như: Hiện nay những nghệ nhân cao tuổi thì đã mất. Những nghệ nhân còn sống thì tuổi cao sức yếu cũng không thể hát kể sử thi. 

Đặc biệt, không gian hát kể cũng không còn nữa. Cùng với sự đi lên, phát triển của xã hội hiện đại, thì không còn ai quan tâm, mặn mà với sử thi Tây Nguyên. Vì vậy sử thi đã và đang đứng trước nguy cơ biến mất trong cộng đồng.

(CHUYÊN ĐỀ DTTG) Sử thi - Tình ca đoàn kết cộng đồng của đồng bào Tây Nguyên: Về đâu những đêm khan huyền thoại? (Bài 2) 2

Mai này ai hát sử thi

Đến nay, nghệ nhân hát kể sử thi hầu hết tuổi đã cao sức khỏe yếu, đôi chân đã mỏi, đôi mắt không còn tinh tường, và sức khỏe cũng không đủ để có thể cất được tiếng hát, kể những bài khan.

Trong câu chuyện với chúng tôi, giọng già Dach thoáng buồn: Ở làng mình bây giờ không còn ai biết hát kể sử thi nữa. Mình có 6 người con, nhưng chúng nó cũng không học. Người ta bây giờ chỉ thích nghe âm nhạc hiện đại nên không mặn mà với văn hóa truyền thống.

“Mình bây giờ muốn dạy, muốn truyền lại cũng không được nữa, vì mình không biết chữ và cũng không còn hơi sức nào để hát kể. Những người thích nghe hát kể đã đi về phía bên kia chân dốc cuộc đời. Lứa trẻ trong làng bây giờ chỉ tập trung vào làm kinh tế để nuôi con. Mấy đứa con mình cũng vậy, nó lấy vợ, lấy chồng rồi lo cho cuộc sống riêng của chúng nó. Sử thi cứ thế mà vắng dần,… dù mình rất muốn có người kế cận học tập để lưu giữ được văn hóa của người Ba Na thời xưa. Đến bây giờ, mình chỉ biết nói về sử thi thông qua mấy cuốn sách, vì bây giờ mình chẳng thể hát trọn vẹn 1 bài nữa” già Dach nói.

Nghệ nhân Dach hiện nay đã 105 tuổi, ông là người cuối cùng biết hát kể sử thi của xã Ia Băng, huyện Đak Đoa, Gia Lai
Nghệ nhân Dach hiện nay đã 105 tuổi, ông là người cuối cùng biết hát kể sử thi của xã Ia Băng, huyện Đak Đoa, Gia Lai

Nếu như trước đây, buôn làng nào cũng có vài người biết hát kể sử thi và loại hình nghệ thuật này vẫn được trình diễn phổ biến trong cộng đồng, thì ngày nay số lượng nghệ nhân đang ngày càng hiếm. Bà con buôn làng cũng không còn quây quần bên bếp lửa bập bùng nghe nghệ nhân hát sử thi, những đêm khan huyền thoại ở Tây Nguyên đang mất dần. Những nghệ nhân hát kể sử thi nổi tiếng người thì đã về với tổ tiên, người còn sống thì tuổi đã cao, trí nhớ không còn minh mẫn, chỉ còn thuộc vài đoạn sử thi, hoặc chỉ nhớ tên mà quên mất nội dung.

Chúng tôi tìm về làng Châu, xã Chư Krey (huyện Kông Chro) để tìm gặp Nghệ nhân Đinh Rung. Ông là một trong 8 cá nhân của tỉnh Gia Lai được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” (đợt 2- năm 2019) trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Đáng buồn thay, gia đình ông thông báo ông đã về bên kia thế giới. Và trong tất thảy 4 người con của ông cũng không ai biết hát kể sử thi.

Ông Y Kô Niê, Phó trưởng Đoàn ca múa dân tộc thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk cho biết: Ngày nay, rất nhiều buôn làng không còn giữ nếp nhà dài, không còn bến nước và những đêm khan huyền thoại. Diễn xướng sử thi Tây Nguyên phải có không gian, thì lời diễn xướng mới có hồn, mới đi vào lòng người.

“Cái khó hiện nay không chỉ ở chỗ đào tạo người kế tục hát kể khan, mà còn làm sao tạo ra lượng người nghe, bởi không có người nghe thì nghệ nhân không thể hát kể. Thế hệ trẻ ngày nay không đam mê nghe khan cũng do ngay từ nhỏ họ đã không có điều kiện tiếp xúc, tìm hiểu và buôn làng bây giờ đã không còn những đêm lễ hội tràn ngập lời kể khan như trước”, ông Y Kô Niê cho biết thêm.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.