Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Sử thi - bản tình ca gắn kết cộng đồng: Giá trị vượt thời gian (Bài 1)

Lê Hường-Thùy Dung - 11:17, 23/08/2022

Sử thi là một loại hình sinh hoạt văn hóa độc đáo, nhiều người đánh giá, nó như linh hồn của đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên. Loại hình nghệ thuật này được sáng tạo, tích lũy lâu đời, nó ảnh hưởng đến lời ăn tiếng nói, luật tục, nghệ thuật, tín ngưỡng, nếp sống của con người và cộng đồng. Sử thi phản ánh mọi khía cạnh đời sống từ tạo lập buôn làng, sản xuất nương rẫy, chiến tranh giữa các bộ tộc, đến thực hành nghi lễ, lễ hội truyền thống, phong tục, tập quán. Tuy nhiên, nhiều năm qua người nghe sử thi vơi dần, người hát kể sử thi cũng hiếm dần. Những đêm khan huyền thoại cũng từng ngày vắng bóng, chẳng bao lâu nữa sử thi chỉ còn trong ký ức.

Cùng với cồng chiêng, sử thi là di sản đặc trưng của văn hóa các dân tộc ở Tây Nguyên. Năm 2022 là năm đặt dấu mốc 95 năm kể từ khi công sứ Pháp Sabachie phát hiện, sưu tầm công bố sử thi đầu tiên của người Ê Đê “Bài ca chàng Dam San – Klei khan Dam San” vào năm 1927. Sau sử thi này, hàng loạt sử thi khác của các DTTS ở Tây Nguyên được sưu tầm, xuất bản. Điều đó cho thấy, các DTTS ở Tây Nguyên đang sở hữu kho tàng sử thi đồ sộ.

Một cảnh trong ca kịch Khát vọng Dam Săn, tác phẩm được xây dựng trên nền sử thi Dam Săn của dân tộc Ê Đê
Một cảnh trong ca kịch Khát vọng Dam San, tác phẩm được xây dựng trên nền sử thi Dam San của dân tộc Ê Đê

Kho tàng sử thi đồ sộ

Nhiều năm nghiên cứu văn hóa các dân tộc Tây Nguyên, nhà nghiên cứu văn hóa Linh Nga Niê Kđăm ở TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk tâm huyết gìn giữ những giá trị truyền thống các dân tộc trên cao nguyên đại ngàn. Bà Linh Nga Niê Kđăm nói rằng: Sử thi Tây Nguyên là những áng văn chương truyền miệng bằng văn vần và bằng hình thức hát kể rất độc đáo mà các dân tộc khác không có. Tôi gọi đó là văn minh nương rẫy khác hoàn toàn với văn minh lúa nước. Môi trường diễn xướng trường ca, sử thi có thể ở trên nhà rông, nhà dài của một gia đình, hay ở chính nhà nghệ nhân hoặc trong nhà chòi canh rẫy.

Sử thi ca ngợi cuộc sống, tình yêu, con người của vùng đất Tây Nguyên huyền thoại. Mỗi dân tộc gọi sử thi theo những tên khác nhau, đồng bào Ê Đê gọi là khan, M’nông gọi là ot n’trong, người Ba Na gọi h’amon, Jrai gọi là hri, Xơ đăng gọi là tói kia rnghia… Nội dung của sử thi chứa đụng những biến cố của dân tộc, xoay quanh những chiến công của những anh hùng có công bảo vệ buôn làng, chống lại những thế lực đen tối. Nhân vật của sử thi đại diện cho ước vọng của cộng đồng, đấu tranh vì lý tưởng nhân văn cao cả.

Các nhà nghiên cứu đã sưu tầm, in thành sách nhiều tác phẩm sử thi của các dân tộc Tây Nguyên
Các nhà nghiên cứu đã sưu tầm, in thành sách nhiều tác phẩm sử thi của các dân tộc Tây Nguyên

Gần 1 thế kỷ kể từ khi nhà nghiên cứu người Pháp công bố sử thi đầu tiên của Tây Nguyên, các nhà khoa học dày công tìm hiểu, sưu tầm và có thể khẳng định rằng, vùng đất Tây Nguyên đã và đang lưu giữ kho tàng các tác phẩm sử thi khổng lồ, đồ sộ.

Theo báo cáo, giai đoạn 2001-2008, Viện Khoa học xã hội Việt Nam thực hiện Dự án Điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch và xuất bản sử thi Tây Nguyên. Kết quả đã sưu tầm được 801 tác phẩm với 5.679 băng ghi âm (90 phút/băng) khiến các nhà nghiên cứu văn hóa bất ngờ. Đặc biệt, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ít nhất có 3 bộ sử thi liên hoàn rất đồ sộ của dân tộc M’nông, Ba Na và Xơ đăng. Mỗi bộ sử thi liên hoàn gồm khoảng 100 tác phẩm có sự liên kết khá hoàn chỉnh.

Nhà nghiên cứu văn hóa Linh Nga Niê Kđăm chia sẻ: Các tác phẩm văn chương truyền miệng bằng văn vần, và hình thức hát kể này là một sinh hoạt văn hóa dân gian mang tính toàn cộng đồng, của đa số các DTTS Tây Nguyên. Được trình bày dưới dạng hát - kể bằng các làn điệu âm nhạc, có ngữ điệu, sắc thái, cường độ, tốc độ với sự đổi giọng, đổi âm vực của người diễn xướng.

Cho đến nay, các nhà nghiên cứu đã sư tầm hàng trăm bài sử thi, in thành hàng trăm cuối sách song ngữ. Riêng nhà văn hóa Linh Nga Niê Kđăm cũng đang sở hữu hàng chục cuốn sách song ngữ sử thi các dân tộc Tây Nguyên

Gía trị vượt thời gian

Sử thi gắn bó với đời sống cộng đồng, phản ánh sâu sắc mọi khía cạnh của đời sống xã hội Tây Nguyên, từ con người, thiên nhiên, đến những đấng tối cao chi phối mọi mặt hoạt động của cuộc sống cộng đồng. Vì thế mà người ta ví sử thi như cuốn “bách khoa toàn thư” của đồng bào Tây Nguyên. Bởi sử thi chứa đựng cả bề dày văn hóa, chiều dài lịch sử và kinh nghiệm sống được tích lũy lâu đởi của cộng đồng các dân tộc nơi đây.

Thạc sĩ Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng quản lý Văn hóa Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết: sử thi của các dân tộc Tây Nguyên được tồn tại dưới dạng truyền khẩu, nguồn gốc từ dân gian với độ dài ngắn khác nhau. Có những tác phẩm sử thi chỉ hát trong 1 ngày, 1 đêm, nhưng cũng có những tác phẩm sử thi phải kéo dài đến cả 7 ngày- đêm. Tùy theo trí nhớ, trí tưởng tượng và cách truyền tải của người nghệ nhân thông qua hình thức hát, kể, diễn xướng mà người nghe sẽ hiểu được tác phẩm một cách trọn vẹn. Người nghệ nhân hát kể sử thi, phải hóa thân vào những nhân vật trong tác phẩm của mình, qua đó thể hiện được những trạng thái cảm xúc của nhân vật.

Hiện nay sử thi chỉ được kể trong các dịp lễ hội (Trong ảnh: Lễ cúng nhà mới của đồng bào Gia Rai, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai)
Hiện nay sử thi chỉ được kể trong các dịp lễ hội (Trong ảnh: Lễ cúng nhà mới của đồng bào Gia Rai, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai)

Sử thi thường mang yếu tố kỳ ảo và trong sử thi Tây Nguyên, nhân vật anh hùng là yếu tố trung tâm. Vẻ đẹp của nhân vật anh hùng được gắn liền với không gian của núi rừng, sông suối, cây cối, chim muông,… nơi vùng đất cộng đồng đang sống. Nhân vật anh hùng là đại diện tiêu biểu cho tinh thần, tài năng, lòng dũng cảm và trí tuệ của cộng đồng, tất cả được thể hiện qua những hành động và những chiến công hiển hách.

Ngoài ra, sử thi thường thể hiện rõ được sự hình thành của các buôn làng, cuộc chiến của các bộ lạc để bảo vệ cộng đồng, tình yêu đôi lứa. Phản ánh được cái thiện và cái ác trong một tác phẩm,… Một số sử thi thường được liên hệ với các địa danh, sự vật, hiện tượng cụ thể có thật trong thực tế để người nghe hiểu, hình dung và cảm nhận được tác phẩm mà người nghệ nhân muốn truyền tải.

Các dân tộc Tây Nguyên sở hữu kho tàng sử thi đồ sộ, phong phú, song việc trình diễn, lưu truyền trong dân gian đã không còn phổ biến. Sử thi đã mai một đi rất nhiều, bởi nghệ nhân biết hát kể sử thi đã về với ông bà, nếu còn thì cũng đã già yếu, trong khi đó môi trường hát kể sử thi cũng không còn. Những đêm khan huyền thoại đang dần vắng bóng trong các buôn làng.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.