Theo Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Văn Ngọc, gọi là trống đôi (người Chăm Hroi gọi là K’toong Chigrư) vì biểu diễn bao giờ cũng có đôi, diễn tấu mang tính trò chuyện đối đáp cùng nhau. Biểu diễn trống đôi thường kết hợp với cồng ba - chiêng năm và dân ca, dân vũ dân nhạc, tạo nên một tiết mục văn hóa rất riêng của người Chăm Hroi.
Mỗi khi tiếng trống đôi vang lên là báo hiệu làng Chăm Hroi sắp có hội. (Ảnh: T.N)Chia sẻ về kỹ thuật làm trống đôi, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Ngọc cho biết: Thân trống làm từ cây nguyên khối, được khoét rỗng ruột, có chiều cao khoảng 54 cm và đường kính mặt trống khoảng 27 cm (hiện nay, có một số nơi tang trống được làm từ các thân gỗ rời như cách làm trống của người Kinh).
Để tiếng trống có thể vang xa, người Chăm Hroi không chọn da trâu, mà dùng da bò hoặc da dê để làm mặt trống, vì da hai con vật này mỏng, khi đánh lên tiếng trống sẽ vang xa. Da được phơi khô, ngâm nước một đêm, sau đó mới đem ra căng làm mặt trống.
Tại tâm một mặt trống đục một lỗ nhỏ, có đường kính khoảng 1,5 - 2 mm để thoát âm. Tạo cho âm thanh trống vang lên, hòa quyện vào nhau, với một bên dịu êm, trầm đục và một bên rộn rã ngân cao.
Khi trình diễn trống đôi, hai người biểu diễn đeo trống nằm ngang trước bụng, đứng đối diện hoặc quay lưng lại với nhau (tùy tình huống đối đáp), rồi sử dụng lòng hai bàn tay vỗ vào những vị trí khác nhau trên mặt trống tạo các âm thanh sống động.
Trình diễn trống dôi thường kết hợp với cồng ba - chiêng năm, tạo nên "bữa tiệc" âm thanh sống động. (Ảnh: T.N)Đây là hình thức song tấu trống, kết hợp khéo léo, tài tình giữa âm nhạc và hình thể, tạo nên một không khí tràn đầy hứng khởi, cả nhạc cụ và người chơi cùng toát lên cái phóng khoáng, ngẫu hứng, độc đáo.
Các động tác múa trống thường được mô phỏng theo dáng đi, kiểu chạy nhảy của muông thú, hòa quyện với tiếng chiêng, tiếng cồng, tiếng trống lúc trầm, lúc bổng, khi nhịp nhàng, lúc lại dồn dập, sôi nổi, gửi tới các vị thần linh lời cầu an, cầu phúc, cầu sức khỏe cho cả buôn làng.
Cũng theo ông Ngọc, âm thanh của hai chiếc trống đan xen nhau, trống này ngừng, trống kia đánh, trống này chậm rãi, trống kia dồn dập, khiến người nghe có cảm giác như một cuộc đối thoại giữa hai người, thông qua âm điệu của tiếng trống. Khi ta nghe tiếng trống nhẹ nhàng, hòa quyện, trữ tình, tình cảm, đó là thể hiện sự yêu quý, đồng điệu cùng nhau. Nhưng một khi đã không ưa nhau thì tiếng trống đốp chát, giận dữ như cãi nhau.
Trình diễn trống đôi có nhiều ngữ điệu, rất phong phú trong các làn điệu A-ya, A-ri, chứ không chỉ là trò chuyện cùng nhau. Thậm chí, nghe hai người đánh trống đôi với nhau, ta có thể đoán biết được tình cảm của hai người, vui, buồn, nhớ nhung, trách móc… “Do đó trình diễn nghệ thuật trống đôi luôn là cặp nghệ nhân hiểu ý của nhau mới giữ cho cuộc vui trọn vẹn. Đó chính là cái khó và cũng là nét đặc biệt rất riêng của nghệ thuật trình diễn trống đôi”, ông Ngọc nhấn mạnh.
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Ngọc Hương (59 tuổi) là một nghệ nhân nữ “độc nhất vô nhị” biểu diễn thuần thục Trống đôi chia sẻ: Gõ trống thì dễ, nhưng để làm người xem thích thú thì rất khó. Với Trống đôi, người ta không chỉ đánh trống, chơi trống mà còn múa trống, đấu trống. Đặc biệt cách dùng bốn đầu ngón tay trái để vê, vuốt trên bề mặt trống nhằm tạo ra các âm sắc và tiết tấu phức tạp. Đây là sáng tạo đặc biệt của người Chăm Hroi.
Điều khiến bà Hương trăn trở nhất là thanh, thiếu niên bây giờ ít quan tâm đến nhạc cụ này, phần vì loại nhạc cụ này khó học, phần vì phải đánh trống trực tiếp bằng tay (không dùng dùi) nên khá đau tay, mất sức nên để tìm được một người đam mê trống đôi để truyền dạy là điều rất khó.
Trình diễn trống đôi giống như 2 người đang trò chuyện với nhau, thông qua tiếng trống. (Ảnh: T.N) Để bảo tồn, lưu giữ tiếng trống đôi, các nghệ nhân mong muốn chính quyền địa phương, ngành Văn hóa tỉnh, huyện quan tâm hỗ trợ một phần kinh phí sửa chữa trống hoặc mua các đôi trống mới thay thế cho các trống đã cũ, hư hỏng. Đồng thời, cơ quan chức năng quan tâm mở các lớp đào tạo, truyền dạy cách đánh trống đôi cho thế hệ trẻ có niềm đam mê, nhằm giữ gìn nét văn hóa truyền thống này.
Ông Nguyễn Xuân Việt, Chủ tịch UBND xã Vân Canh cho biết: Đại phương đã có chủ trương, khuyến khích phát triển công tác truyền dạy nghệ thuật trống đôi cho cộng đồng người Chăm Hroi. Bên cạnh đó, có chính sách hỗ trợ đào tạo, hướng dẫn cho lớp trẻ thông qua các khóa học chơi trống; bình xét và đề nghị cấp có thẩm quyền công nhận nghệ nhân trống đôi cho những người có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ và phát triển loại nhạc cụ độc đáo này.
“Trong quá trình triển khai Dự án 6 về “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, chúng tôi đang gấp rút chỉ đạo và phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng hồ sơ khoa học công nhận trống đôi là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”, ông Việt thông tin thêm.
