Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Những biểu tượng văn hóa từ hoa văn thổ cẩm của dân tộc Thái

Nguyệt Anh (T/h) - 16:34, 28/04/2022

Hoa văn trên đồ dệt của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam là sản phẩm của lao động thủ công, đồng thời mang giá trị tinh thần đầy tính biểu tượng, gắn với nhân sinh quan và vũ trụ quan của đồng bào. Với nhiều đề tài khác nhau, các hoa văn dệt phản ánh nhiều mặt của văn hóa cổ truyền. Dưới đây là một số tích truyện văn hóa liên quan đến họa tiết dệt của người Thái ở hai tỉnh Hòa Bình và Nghệ An.

Phụ nữ dân tộc Thái huyện Quỳ Hợp (Nghệ An) dệt vải thổ cẩm (Ảnh Ngọc Ánh)
Phụ nữ dân tộc Thái huyện Quỳ Hợp (Nghệ An) dệt vải thổ cẩm (Ảnh Ngọc Ánh)

Trang phục của phụ nữ Thái nổi bật với chiếc áo “xửa cỏm” ngắn, bó sát người, với hai hàng cúc hình con bướm hoặc hình hoa, hình rùa, bằng bạc hay kim loại, tượng trưng cho sự kết hợp nam với nữ, sự hài hòa âm dương. Cùng với đó là những “khút piêu” trên khăn piêu của phụ nữ Thái, tượng trưng cho trời và mảng thêu vuông ở đầu khăn tượng trưng cho đất.

Khăn piêu được thêu bằng tay – Ảnh: Ngần Văn Cương
Khăn piêu được thêu bằng tay – Ảnh: Ngần Văn Cương

Khăn piêu cũng liên quan đến mô típ hoa ban (boọc ban) gắn với tình yêu của cô gái xinh đẹp tên là Ban yêu một chàng trai nghèo tên là Khum. Bố của Ban ham giàu nên hứa gả con cho một lão giàu có trong làng. Ban nghe tin vội chạy trốn đến nhà Khum để tìm nơi nương náu. Chẳng may, Khum và cha lại đi chợ xa bán trâu, Ban đành buộc khăn piêu vào cửa nhà Khum và chạy đi tìm chàng. Cô chạy qua không biết bao nhiêu núi rừng, cho đến khi kiệt sức nằm chết ở chân một ngọn núi. Về sau, ở nơi Ban yên nghỉ mọc lên một loại cây mà bông hoa trắng muốt, tinh khiết như làn da của Ban; hình hoa cũng như bàn tay e ấp của người con gái đẹp này. Bởi vậy, đồng bào dân tộc Thái dệt hoa ban lên thổ cẩm để tưởng nhớ một câu chuyện tình yêu đẹp nhưng buồn. Cũng vì thế mà khi cưới, chú rể người Thái thường tặng cho cô dâu khăn piêu để bày tỏ tình cảm và sự thủy chung. Đến khi qua đời, khăn piêu được cắt làm đôi chôn theo người quá cố, với mong ước cho vợ chồng có thể đoàn tụ ở thế giới bên kia.

Những cô gái dân tộc Thái duyên dáng với chiếc khăn piêu
Những cô gái dân tộc Thái duyên dáng với chiếc khăn piêu (Ảnh Ngọc Ánh)

Hoa văn của người Thái còn có hoa cấm (boọc cấm), liên quan đến tình anh em. Truyện xưa kể rằng, ở mường Miếng có 2 anh em trai rủ nhau ra khe tắm. Người anh mải tắm không để ý tới em, mãi sau quay lại tìm thì không thấy em đâu, bỗng dưng có tiếng hét to “cứu em với…, cứu em với…”. Người anh vội lên bờ chạy theo dấu chân của em nhưng không thấy em đâu. Đến một đoạn thì dấu chân của người em cũng biến mất. Về sau, nơi dấu chân cuối của em mọc lên một cây to. Lạ thay, cả cây chỉ có một bông hoa. Vì thương tiếc em, người anh ngày ngày ra gốc cây trông và ngăn/cấm không cho bất cứ ai hái bông hoa đó. Cái tên “hoa cấm” từ đó mà ra. Không ai biết hình dáng thật sự của bông hoa này thế nào, chỉ biết đến nó qua hoạ tiết thổ cẩm.

Hoa văn họa tiết hình học hình muông thú trên thổ cẩm dân tộc Thái Nghệ An
Hoa văn họa tiết hình học hình muông thú trên thổ cẩm dân tộc Thái Nghệ An (Ảnh Ngọc Ánh)

Tại huyện Mai Châu (Hòa Bình), hầu hết phụ nữ Thái đều biết cách dệt mô hình con khỉ (tô lình), để thể hiện sự khao khát của một người mẹ dành cho đứa con của mình. Chuyện kể rằng: Trước đây có một gia đình nghèo, sinh con nhưng không có gì cho con ăn. Khi con khóc đòi ăn, người mẹ nói, chờ mẹ đi nương, mót thóc lấy gạo nấu cơm cho con ăn. Người con chờ mãi, đến khi mẹ vo gạo cho vào chõ đồ, cậu bé không thể chịu đựng được, đã cố gắng với tay vào chõ cơm, nhưng lại nhúng tay vào một thùng nước sôi nhuộm vải. Chân tay người con bỗng mọc lông lá, biến thành khỉ chạy vào rừng. Người mẹ vượt qua bao núi cao, lũng sâu tìm con về ăn cơm, đứa con bảo nó đã biến thành khỉ rồi, ăn quả rừng không thấy chua, không thấy ngứa, không về ăn cơm với cha mẹ nữa. Vì thương nhớ con, người mẹ đã dệt hình hài đứa con như con khỉ trong sản phẩm của mình.

Trong sản phẩm của người Thái, cũng thấy có hoa văn hình con vịt, con gà liên quan đến truyền thuyết: Vào kỷ nguyên thứ 8, khi loài người bắn hạ tám mặt trời thì mặt trời thứ chín đi trốn, nên con người bị sống trong tăm tối. Họ phải gửi vịt cõng gà đi gọi mặt trời về, mang lại sự sống cho trái đất. Để nhớ ơn vịt đã cõng gà đi gọi mặt trời, người Thái dệt hoa văn con vịt, con gà lên vải thổ cẩm.

Hoa văn hình con nai trên thổ cẩm dân tộc Thái (Nghệ An)
Hoa văn hình con nai trên thổ cẩm dân tộc Thái (Nghệ An)

Ngoài ra, còn có mô típ vịt trời, một con vật biết bay, khi nào nhìn thấy vịt bay trên trời, người Thái biết là trời sắp mưa. Trong sản phẩm dệt của người Thái còn có hai loại họa tiết con bướm (tô bơ) với nhiều màu, nhưng nổi bật là 2 màu đen, trắng tương phản, chỉ được dùng trong tang lễ.

Hoa tám cánh (boọc san) cũng là sự mô phỏng từ câu chuyện xưa: Một người Thái đi vào rừng khai hoang mở đất, đi sâu mãi vào rừng đến khi bị lạc, không có gì ăn, nên kiệt sức và đói lả, đành ngồi tựa ở gốc cây san. Bỗng có quả san rụng xuống, nhờ ăn quả san mà anh ta có sức lực trở lại. Để ghi nhớ loại quả đã cứu sống tổ tiên của mình từ thuở khai hoang lập địa, người Thái dệt hoa 8 cánh lên vải.

Người Thái cũng đưa vào đồ dệt nhiều hình rồng (tô ngược), để ca ngợi sức mạnh cũng như lòng hiếu thảo của rồng. Người Thái ở Nghệ An gắn hình ảnh rồng với cầu vồng. Người lớn hay dạy trẻ con rằng, khi thấy cầu vồng ở chân trời thì chỉ được nhìn, không được chỉ. Nếu chỉ sẽ bị rồng phạt làm cho cụt tay. Riêng mô típ con rồng 2 đầu (tô ngược hung), còn được gọi là rồng hạnh phúc, quấn chung một ruột. Vì thế, khi con gái về nhà chồng sẽ được cha mẹ hồi môn cho những chiếc váy thêu hình con rồng, mong cho hai con sống hạnh phúc bên nhau.

Mô típ rùa (tô phá) của người Thái không chỉ mang ý nghĩa tứ linh (gắn với tuổi thọ cao và sự thân thiện), mong ước người thân của mình cũng sống lâu như rùa, mà còn hàm ý trả ơn rùa đã giúp Lang Cun, Lang Cần làm nhà sàn.

Với người Thái, mô típ voi (tô chảng) là biểu trưng cho sức khỏe và sự mạnh mẽ, thân thiện. Vì thế, các bà mẹ dệt, thêu hình voi trên tấm chăn, cổ màn để ca ngợi sự trung thành và tính cộng đồng của voi, đồng thời mong muốn con mình có sức mạnh như voi.

Hoa văn hình hoa, hình cá hình tròn, hình núi... trên chân váy của phụ nữ Thái Nghệ An (Ảnh Ngọc Ánh)
Hoa văn hình hoa, hình cá hình tròn, hình núi... trên chân váy của phụ nữ Thái Nghệ An (Ảnh Ngọc Ánh)

Mô típ cá vía (húa pá xạc) thể hiện quan niệm của người Thái: Trên trời có một ao cá vía, mỗi con cá trong đó mang theo hồn vía của một người dưới trần. Khi con cá trên trời khoẻ mạnh, con người dưới trần cũng khoẻ mạnh. Khi một con cá ốm yếu và chết đi đồng nghĩa với việc con người mang hồn vía đó ở dưới trần cũng ốm yếu mà chết đi. Vì thế, người Thái dệt hoa văn cá vía để mong cá vía luôn khỏe mạnh.

Trong đồ án dệt, chị em Thái còn mang cả dụng cụ dệt vào sản phẩm. Đó là mô típ dụng cụ cuốn sợi (can pía) - vật dụng dùng trong bước đầu tiên của quá trình làm sợi. Sợi chỉ tháo từ can pía ra mới được chuội mềm bằng nước tro, nhuộm, đưa lên xa quay sợi và đánh vào ống chỉ để dệt hoặc thêu. Dụng cụ này liên quan đến câu chuyện của một đôi trai gái yêu nhau và hứa hẹn suốt đời, suốt kiếp sống bên nhau, khi chết đi, họ còn mong: “ai cượt pén pía xì nòng cượt pến đai”, nghĩa là: anh hóa thành can pía còn em hóa thành sợi tơ.

Hoa văn muôn sắc màu trên thổ cẩm dân tộc Thái
Hoa văn muôn sắc màu trên thổ cẩm dân tộc Thái

Hoa và quả cũng là đề tài quen thuộc trong họa tiết dệt của người Thái, như hoa boọc lé. Chuyện kể rằng: Ngày xưa, trên đĩa thức ăn của người Thái thường có loại hoa này. Các cụ nhìn thấy đẹp và sợ mất đi nên đã dệt, thêu lại nó. Ngày nay, loài hoa này dường như đã biến mất, không ai biết bông hoa boọc lé thật trông như thế nào, nhưng nhờ có hoạ tiết trên vải thổ cẩm mà người Thái vẫn gìn giữ được hình ảnh của loài hoa này.

Vỏ kết mây (boọc kết mây): Kết mây là 1 loại vỏ cây to ở trong rừng, gần với làng người Thái ở Nghệ An, người dân thường vào rừng hái măng, đốn củi, nhìn thấy các vỏ cây cổ thụ đẹp và về thêu lên bộ trang phục của mình. Quả trám (mặc cươm bấy) là loại quả chín vào tháng 8. Trước đây đói khổ, dân không có gạo ăn thường hái quả trám về luộc ăn đỡ bữa. Người thợ dệt đã thêu hình quả trám trên vải để tưởng nhớ món ăn đã cứu giúp mình trong những ngày cơ hàn.

Phụ nữ Thái Mai Châu (Hòa Bình) sáng tạo hoa văn trên vải thổ cẩm
Phụ nữ Thái Mai Châu (Hòa Bình) sáng tạo hoa văn trên vải thổ cẩm

Có thể khảng định, nghệ thuật tạo hình hoa văn vải dệt của dân tộc Thái với nhiều kỹ thuật và hình thức thể hiện nét cá tính, độc đáo mà bản thân người nghệ nhân đã tạo ra trong các tác phẩm dệt, thêu của mình, tạo nên sự phong phú, đa dạng, phong phú, giàu bản sắc dân tộc.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.