Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người giữ “hồn Then” cổ ở Nậm Nhùn

Hà Minh Hưng - 11:06, 30/10/2022

Khi lời Then hoà nhịp cùng đàn tính chính là tiếng lòng của đồng bào Thái, kèm những ước nguyện tốt đẹp nhất của bản, của Mường, của mỗi gia chủ… tất cả được thầy mo gửi đến các đấng siêu nhiên qua lời Then. Hiện nay, trong các bản người Thái ở Lai Châu vẫn có những ông, bà Then miệt mài lưu giữ giá trị truyền thống của Then. Tiêu biểu trong số đó là nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện
Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện

Khi chúng tôi đến bản Nậm Ty đã nghe thấy tiếng Then, đàn tính văng vẳng khắp từng ngõ xóm. Theo hướng tay chỉ của bà con chúng tôi tìm gặp Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện (bản Nậm Ty, xã Nậm Hàng, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu) – Người được bà con đồng bào Thái khắp vùng Tây Bắc đánh giá là người hát Then, đàn tính giỏi. Tuổi càng cao giọng ca, tiếng đàn của ông càng điêu luyện.

Sinh năm 1969 trong gia đình có truyền thống hát Then đàn tính, từ nhỏ, cậu bé Lâm Văn Điện như bị “bỏ bùa” khi mỗi lần nghe cha đàn, hát những bài Then truyền thống. Lớn lên, chàng thanh niên được cha truyền đàn và công thức chế tác một đàn tính. Nhưng thú nhất là những ngày dài theo cha đi khắp các vùng Quỳnh Nhai, Tủa Chùa, Mường Lay, Điện Biên phụ hát. Năm 15 tuổi Lâm Văn Điện đã thuộc hết các bài Then, đàn tính. Ở tuổi 20, ông được bà con trong Mường, ngoài bản trọng vọng gọi thầy, cũng từ đó Lâm Văn Điện nối nghiệp cha đi diễn xướng bất cứ đâu khi có lời mời.

Nghệ nhân Lâm Văn Điện chia sẻ: Then là tiếng lòng, là sự kết hợp hài hoà giữa các yếu tố nghệ thuật như múa, hát, trình diễn nhạc cụ dân tộc, tất cả được hoà quyện thành giá trị văn hoá truyền thống riêng của mỗi dân tộc. Thế nên, tục lệ cúng trời, đất, mường bản là những nét sinh hoạt tôn giáo không thể thiếu trong đời sống tinh thần của dân tộc Thái. Mỗi lễ cúng lại có một bài hát Then, đàn tính riêng, nên việc học để thành thạo hát Then, đàn tính là một điều “rất khó”. Hiện nay, số người biết, nắm rõ và biểu diễn được loại hình này rất ít. Để lưu giữ các giá trị văn hóa của dân tộc, tôi đang cố gắng sưu tầm và truyền dạy lại cho con cháu và những người đam mê với loại hình nghệ thuật này để tiếng Then còn ngân mãi nơi bản làng của đồng bào Thái”.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện trình diễn Then, đàn Tính tại Liên hoan “Hát then – đàn tính” tỉnh Lai Châu lần thứ V, năm 2020
Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện trình diễn Then, đàn Tính tại Liên hoan “Hát then – đàn tính” tỉnh Lai Châu lần thứ V, năm 2020

Năm 2013, nghệ nhân Lâm Văn Điện tập hợp 7 thành viên của bản Nậm Ty là những người yêu văn hoá truyền thống, đặc biệt là hát Then – đàn tính, và như thường lệ cứ ngày trăng tròn, đội văn nghệ lại trải chiếu tại sân nhà ông tập luyện, trình diễn cho bà con thưởng thức.

Ông cùng đội văn nghệ bản mình tham gia nhiều Hội thi, Liên hoan hát Then đàn tính và giành nhiều giải thưởng, được bà con ủng hộ trân trọng. Như cháy lên ngọn lửa truyển thống, phong trào chơi tính tẩu, học nhạc cụ dân tộc ngày càng lan toả. Có lẽ người vui nhất bản là ông, bởi nghề chế tác đàn tính gia truyền bao năm giờ “sống” lại. Nhiều câu lạc bộ các tỉnh Điện Biên, Sơn La, các trung tâm nghệ thuật tỉnh, nhà hàng ẩm thực… tìm đến ông đặt làm đàn tính biểu diễn, trưng bày. Có thu nhập, ông càng say, yêu công việc hơn.

Mặc dù bận với việc chế tác đàn Tính, nhưng khi rảnh, ông lại chỉ bảo nắn nót từng phím đàn, điệu múa cho các thành viên, ông luôn căn dặn mọi người: Hát Then – đàn tính không thể tách rời, nó là món ăn tinh thần quan trọng trong đời sống của đồng bào Thái ta từ xưa, bởi vậy cần phải gìn gìn giữ, phát huy.

Bà Lò Thị Triệu, đội trưởng đội văn nghệ bản Nậm Ty bộc bạch: “Xưa, hát Then chủ yếu dùng vào việc tâm linh cúng bài, cầu, ước, qua thầy mo then để giao tiếp với thần linh. Ngày nay, ngoài những làn điệu Then cổ, có nhiều bài then mới cải biên phù hợp với cuộc sống hiện đại về chủ đề ca ngời bản mường, xây dựng nông thôn mới, yêu lao động, yêu quê hương đất nước… Nhờ có bác Điện mà tình yêu văn hoá truyền thống dân tộc được cháy trở lại với người Thái ở Nậm Nhùn”.

Thời kỳ hội nhập, giới trẻ tiếp cận với nhiều loại hình văn hóa mới, không biết nhiều đến hát Then, đàn tính. Nên ảnh hưởng không nhỏ đến việc truyền dạy. Ý thức được điều này, nghệ nhân Lâm Văn Điện nỗ lực truyền dạy kỹ thuật đánh đàn Tính, các bài múa Then cho các thành viên đội văn nghệ bản và những người có mong muốn theo học.

Anh Lò Văn Trịnh – thành viên đội văn nghệ chia sẻ: “Được nghệ nhân Điện tận tình truyền dạy các kiến thức, kinh nghiệm bản thân về hát Then, đàn Tính, đến nay các thành viên trong đội đã chơi tốt các nhạc cụ dân tộc, biết luyến láy, đúng lười nhịp của Then cổ, và Then cải biên. Mong muốn của đội văn nghệ là được truyền dạy tới các thế hệ kế cận, nhất là con em đồng bào đang ngồi trên ghế nhà trường. Qua đó, góp phần bảo tồn, và lan toả những tập tục tốt đẹp của cộng đồng dân tộc Thái”.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện cùng đội Then trình diện trong ngày lễ của huyện Nậm Nhùn
Nghệ nhân Ưu tú Lâm Văn Điện cùng đội Then trình diễn trong ngày lễ của huyện Nậm Nhùn

Ông Hà Văn Ruệ - Trưởng phòng Văn hoá Thông tin huyện Nậm Nhùn xác tín: Nghệ nhân Lâm Văn Điện được coi là một “kho tàng nghệ thuật sống” đối với việc lưu giữ, trình diễn nghệ thuật dân gian trên địa bàn huyện. Hiện, ông không chỉ là người trực tiếp trình diễn mà còn là người tích cực tham gia truyền dạy các bài múa Then, cố vấn phục dựng biểu diễn các tiết mục dân gian của đồng bào Thái tham gia các cuộc thi, hội diễn của đội văn nghệ trong và ngoài huyện. Đội văn nghệ bản Nậm Ty có sự góp mặt biểu diễn và hướng dẫn của nghệ nhân Điện là một trong những đội văn nghệ chủ lực của huyện Nậm Nhùn, thường xuyên đại diện cho huyện, tỉnh tham gia trình diễn và đạt nhiều các giải cao trong các hội diễn, liên hoan.

Trong những năm qua, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu đã thực hiện nhiều giải pháp bảo tồn Di sản Văn hóa phi vật thể. Tỉnh đã tập trung tuyên truyền, vận động để Nhân dân, nghệ nhân, thế hệ trẻ hiểu rõ và tự hào về giá trị của Di sản Then, từ đó cùng chung sức gìn giữ, bảo tồn. Bên cạnh đó, tỉnh Lai Châu còn quan tâm lựa chọn địa bàn trọng điểm để bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản. Xây dựng kế hoạch sưu tầm các tư liệu, tài liệu, hiện vật liên quan đến Di sản Then. Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ những người làm công tác quản lý di sản văn hóa ở cơ sở.

Các chế độ, chính sách đối với các nghệ nhân dân gian đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân, những người đang nắm giữ tri thức về Di sản Văn hóa phi vật thể về Then tại địa phương cũng đã và đang được triển khai một cách có hiệu quả.

Nghệ nhân Lâm Văn Điện nhận được nhiều giấy khen, bằng khen và nhiều giải thưởng như: Giải A tại Liên hoan Nghệ thuật hát Then, đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái Việt Nam lần thứ V tại Tuyên Quang năm 2015. Năm 2018, ông tiếp tục mang về giải A Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn tính lần thứ VI tại Hà Giang khi trình diễn thành công tiết mục “Tiến Then lên trời”. Với những cống hiến của mình trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa phi vật thể của dân tộc, tháng 3/2019 ông vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. 

Nghệ thuật đàn Tính, hát Then đã được tổ chức UNESSCO công nhận, mở ra cơ hội để được bảo tồn và phát triển tốt hơn. Giữa cuộc sống hiện đại, với nhiều dòng nhạc và nhạc cụ được du nhập mạnh mẽ, những người như ông Điện nói riêng và cộng đồng người Thái ở xã Nậm Hàng, huyện Nậm Nhùn, Lai Châu nói chung, đang góp phần không nhỏ cho việc bảo tồn và gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc. Hy vọng trong tương lai không xa, hát Then, đàn tính sẽ đi được những chặng đường dài hơn, đến được với nhiều người hơn đặc biệt là thế hệ trẻ, để những giai điệu dân tộc sẽ lan tỏa sâu hơn trong cuộc sống.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Cả sư Đổng Bạ, Phó Chủ tịch Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh Ninh Thuận, giới thiệu ông Quảng Văn Đại là cố vấn phong tục của Hội đồng. Ông là người tận tâm, tâm huyết với việc nghiên cứu phong tục, tập quán và sưu tầm di sản văn hóa Chăm trên địa bàn tỉnh. Với tri thức uyên thâm và sự cống hiến không ngừng nghỉ, ông được xem là tấm gương trí thức tiêu biểu, “từ điển sống” trong công tác bảo tồn và phát triển văn hóa Chăm.
Tin nổi bật trang chủ
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung tiếp xã giao Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam

Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung tiếp xã giao Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam

Ngày 21/5, tại trụ sở Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung đã tiếp xã giao bà Ingrid Christensen, Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam. Tham dự buổi tiếp có lãnh đạo một số vụ, đơn vị thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Văn phòng ILO tại Việt Nam.
Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương từ trần

Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương từ trần

Thời sự - PV - 20:00, 21/05/2025
Đồng chí Trần Đức Lương, sinh ngày 5/5/1937, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã từ trần hồi 22 giờ 51 phút ngày 20/5/2025, tại Nhà riêng, hưởng thọ 88 tuổi.
Bóng đá Việt Nam thuộc nhóm hạt giống số 1 tại SEA Games 33 - Thái Lan 2025

Bóng đá Việt Nam thuộc nhóm hạt giống số 1 tại SEA Games 33 - Thái Lan 2025

Thể thao - Hoàng Minh - 18:56, 21/05/2025
Ban Thi đấu Liên đoàn Bóng đá Đông Nam Á (AFF) vừa có cuộc họp tại Bangkok (Thái Lan), nhằm thảo luận, thông qua kế hoạch tổ chức các giải bóng đá ở giai đoạn còn lại của năm 2025 và các giải đấu quan trọng của năm 2026, trong đó trọng tâm là môn bóng đá nam và nữ tại SEA Games 33.
Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Ông Quảng Văn Đại “từ điển sống” của đồng bào Chăm

Sắc màu 54 - Thái Sơn Ngọc - 18:55, 21/05/2025
Cả sư Đổng Bạ, Phó Chủ tịch Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh Ninh Thuận, giới thiệu ông Quảng Văn Đại là cố vấn phong tục của Hội đồng. Ông là người tận tâm, tâm huyết với việc nghiên cứu phong tục, tập quán và sưu tầm di sản văn hóa Chăm trên địa bàn tỉnh. Với tri thức uyên thâm và sự cống hiến không ngừng nghỉ, ông được xem là tấm gương trí thức tiêu biểu, “từ điển sống” trong công tác bảo tồn và phát triển văn hóa Chăm.
Kon Tum: Khánh thành nhiều công trình ý nghĩa dành cho đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh

Kon Tum: Khánh thành nhiều công trình ý nghĩa dành cho đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh

Trang địa phương - Ngọc Chí - 18:52, 21/05/2025
Trong không khí vui mừng, phấn khởi, đồng bào Xơ Đăng ở xã Ngọc Linh, huyện Đăk Glei đã cùng với lãnh đạo tỉnh Kon Tum khánh thành công trình đường giao thông, nhà rông, trường học. Những công trình ý nghĩa, thắm đượm nghĩa tình này được đầu tư từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2021 – 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719) và nguồn xã hội hóa do chính các đồng chí lãnh đạo tỉnh Kon Tum kêu gọi. Giờ đây, đồng bào Xơ Đăng ở vùng khó khăn này có điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và con em có trường lớp khang trang để học tập.
Bổ sung 5 địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại Việt Nam từ ngày 22/5 đến ngày 02/6

Bổ sung 5 địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại Việt Nam từ ngày 22/5 đến ngày 02/6

Thời sự - Thanh Huyền - 18:50, 21/05/2025
Vừa qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã có văn bản gửi Bộ Dân tộc và Tôn giáo về việc xin bổ sung địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật –bảo vật Quốc gia Ấn Độ từ ngày 22/5 đến ngày 02/6/2025. Theo đó, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đề nghị bổ sung địa điểm tôn trí Xá lợi Đức Phật tại 5 tỉnh, thành tại Việt Nam, phục vụ nhân dân chiêm bái, gồm: chùa Bái Đính, Ninh Bình (21 đến 22/5); chùa Phúc Sơn, Bắc Giang (22 đến 24/5); Cung Trúc Lâm Yên Tử, Quảng Ninh (25 đến 28/5); chùa Chuông, Hưng Yên (28 đến 29/5); chùa Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng (30/5 đến 2/6).
Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á

Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 20/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Hà Nội là điểm đến văn hóa, nghệ thuật hàng đầu châu Á. Công nhận 108 “hóa thạch sống” ở Lâm Đồng là Cây di sản Việt Nam. Bảo tồn di sản ở Bản Cuôn. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Khẩn trương hoàn thiện xây dựng nghị định về phân cấp, phân quyền lĩnh vực dân tộc, tôn giáo

Khẩn trương hoàn thiện xây dựng nghị định về phân cấp, phân quyền lĩnh vực dân tộc, tôn giáo

Thời sự - PV - 18:07, 21/05/2025
Sáng 21/5, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính đã chủ trì cuộc họp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực công tác dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Bảo vệ và phát huy giá trị Di sản thế giới dựa vào cộng đồng vì sự phát triển bền vững

Bảo vệ và phát huy giá trị Di sản thế giới dựa vào cộng đồng vì sự phát triển bền vững

Tin tức - Minh Nhật - 15:48, 21/05/2025
Việc để cộng đồng, người dân địa phương tham gia vào quá trình ra quyết định, tổ chức các hoạt động văn hóa và hưởng lợi về mặt kinh tế và xã hội từ các sáng kiến ​​liên quan đến di sản bảo đảm tính bền vững lâu dài của di sản.
Quốc hội thông qua Nghị quyết rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV - Bầu cử Quốc hội khoá XVI vào ngày 15/3/2026

Quốc hội thông qua Nghị quyết rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV - Bầu cử Quốc hội khoá XVI vào ngày 15/3/2026

Thời sự - Hoàng Quý - 15:45, 21/05/2025
Ngày 21/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã biểu quyết tán thành thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021 - 2026 và Ngày bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.
Lào Cai đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số đến các vùng lõm, vùng đồng bào DTTS

Lào Cai đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số đến các vùng lõm, vùng đồng bào DTTS

Tin tức - Trọng Bảo - 15:38, 21/05/2025
Sáng ngày 21/5, Tỉnh ủy Lào Cai đã tổ chức Hội nghị trực tuyến triển khai Kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số”.
Các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Thời sự - Hoàng Quý - 15:32, 21/05/2025
Ngày 21/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã nghe Tờ trình và Báo cáo Thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn, Luật Thanh niên và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở.