Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nghệ nhân ưu tú MA VĂN ĐỨC: Người giữ hồn then cổ và Văn quan làng

PV - 12:47, 19/01/2018

Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Ma Văn Đức (dân tộc Tày) là một trong những nghệ nhân đã có hơn 30 năm sưu tầm, nghiên cứu, dịch nghĩa, viết sách về các cung then cổ, hát quan làng, hát cọi, hát phong slư của dân tộc Tày ở Tuyên Quang.

Nặng lòng với then cổ

Sinh ra và lớn lên ở xã Năng Khả, huyện Na Hang (Tuyên Quang), một vùng quê giàu bản sắc văn hóa truyền thống, với những giai điệu của cây đàn tính và lời then khi réo rắt, lúc trầm lắng đã như suối nguồn thấm sâu vào tâm hồn NNƯT Ma Văn Đức từ thuở còn thơ.

NNƯT Ma Văn Đức đang truyền dạy hát then, đàn tính cho học sinh. NNƯT Ma Văn Đức đang truyền dạy hát then, đàn tính cho học sinh.

 

Từ thập niên 80 của thế kỷ trước cho tới khi nghỉ hưu theo chế độ (2011) trải qua công tác chuyên môn và đảm nhiệm các vị trí: Phó Phòng Văn hóa-Thể thao và Du lịch; Chủ tịch UBND huyện Na Hang, rồi Phó Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du Lịch, ông Đức đã dành nhiều thời gian tâm huyết của mình để sưu tầm, tìm hiểu vốn văn hóa truyền thống dân tộc Tày Tuyên Quang. Ông Đức đã dày công sưu tầm được hơn 80 cung then cổ Tày, với gần 20.000 câu thơ thất ngôn.

Theo ông, then cổ Tày Tuyên Quang cũng giống then cổ một số địa phương khác đều là hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, phản ánh thế giới tâm linh của người Tày. Đó là những khúc hát, điệu múa, âm nhạc thuộc thể loại dân ca nghi lễ, do những người làm nghề then thực hiện trong không gian các lễ cúng then kỳ yên giải hạn, chữa bệnh, then cấp sắc, then buồn, then vui, cầu mùa, cầu phúc, cầu tài lộc có con cái nối dõi tông đường…

Ngoài việc dịch nghĩa từ tiếng Tày sang tiếng Kinh và đã cho xuất bản cuốn “Then cổ Tuyên Quang”, ông Đức còn dành nhiều thời gian chọn lọc một số cung, đoạn then cổ giàu nội dung giáo dục đạo đức, lối sống lành mạnh, ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên, tình yêu lứa đôi, tình yêu quê hương và những tích truyện hay có cảm xúc thẩm mỹ cao phổ biến cho Đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh; các câu lạc bộ hát then, đàn tính, đội văn nghệ khắp các địa bàn trong tỉnh dàn dựng, biểu diễn phục vụ công chúng.

Ông Đức còn là một trong những nghệ nhân đã có nhiều công sức về sưu tập, bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống của then cổ, góp phần tạo cơ sở khoa học, thực tiễn để Bộ Văn hóa-Thể thao-Du lịch quyết định đưa Nghi lễ then tỉnh Tuyên Quang vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

“Hiện ở Tuyên Quang dường như huyện nào, bản làng nào cũng có sinh hoạt hát then, đàn tính nhưng vùng hát then nhiều nhất, còn duy trì và bảo tồn được nguyên những giá trị của then cổ chỉ có các huyện: Na Hang, Chiêm Hóa, Lâm Bình…”, ông Đức chia sẻ.

Mê đắm hát quan làng

Qua trò chuyện với NNƯT Ma Văn Đức, tôi thêm hiểu hơn, yêu thích hơn về hát quan làng, hay còn gọi là lẩu thơ, một sinh hoạt nghi lễ được thực hiện trong các đám cưới, mang đậm nét văn hóa truyền thống lâu đời của dân tộc Tày Việt Bắc nói chung và người Tày Tuyên Quang nói riêng.

Trong hát quan làng có cả một hệ thống gồm các bài thơ, bài hát dân gian có thể kéo dài hàng ngàn câu, hàng trăm bài, chia thành các phần cụ thể với nội dung là cách giáo huấn chỉ bảo, cách ứng xử tinh tế, tao nhã của mỗi con người với con người trong đời sống cộng đồng xã hội.

Theo phong tục người Tày trước đây, trong các đám cưới, hát quan làng thay cho những lời chào xã giao rất tế nhị, lịch thiệp, thể hiện tình cảm chân tình, tôn trọng nhau giữa nhà trai và nhà gái. Chính vì thế, trong mỗi đám cưới nhà trai thường tìm mời bằng được những người đàn ông trong vùng có khiếu ăn nói lưu loát, khéo léo, nhanh trí, am tường phong tục và quan trọng là phải có giọng hát ấm áp, truyền cảm, thuộc lời nhiều bài, nhiều cung quan làng (thơ lẩu).

Nhờ đó, khi thực hiện các nghi lễ đón rước dâu, người quan làng sẽ hát những cung quan làng thay cho lời chúc trong ngày đại hỷ, làm sao cho nhà gái nghe thật êm tai, thật hài lòng để cho đám rước dâu diễn ra thật suôn sẻ, tươi vui. Trong quá trình tiến hành các nghi lễ, nhà gái cũng sẽ có người đại diện đáp lại bằng những bài thơ mang nội dung chúc phúc cho đôi uyên ương, tạo nên một không khí thật vui vẻ, với những giai điệu ngân nga nhấn nhá khi bổng, lúc trầm mang đậm màu sắc văn hóa vùng miền.

Vượt lên mọi khó khăn, trở ngại bằng nghị lực và tâm huyết của mình dành cho hát quan làng, sau hàng chục năm lặn lội tới các bản làng xa xôi hẻo lánh để gặp gỡ các nghệ nhân phỏng vấn, sưu tầm, ghi chép, biên dịch đến nay ông Đức đã tập hợp được hàng trăm cung văn quan làng

Ông đã phối hợp với một số nghệ nhân khác tập hợp, tuyển chọn, biên soạn cho Nhà Xuất bản Văn hóa Dân tộc) in ấn phát hành cuốn “Văn quan làng Tuyên Quang”, gồm 162 cung, ký tự bằng chữ Tày Latin, chữ Tày (Hán, nôm) và dịch nghĩa ra tiếng Việt.

Cuốn sách giúp người đọc nắm bắt được toàn bộ thủ tục nghi lễ trong đám cưới của người Tày như mời nhà trai vào nhà, mời trầu, mời trà, mời rượu, xin dâu, nhận dâu, căn dặn dâu rể, tất cả đều được thể hiện qua các bài thơ thất ngôn, với giai điệu mượt mà rung động lòng người.

LƯƠNG ĐỊNH

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Mở lại Lễ hội pháo hoa Quốc tế, Đà Nẵng kỳ vọng về du lịch

Mở lại Lễ hội pháo hoa Quốc tế, Đà Nẵng kỳ vọng về du lịch

Lễ hội pháo hoa Quốc tế (DIFF) 2023 là kỳ lễ hội pháo hoa thứ 11, góp phần mang lại danh hiệu Đà Nẵng là "Điểm đến sự kiện - lễ hội hàng đầu châu Á", nhằm thu hút hàng triệu du khách đến Đà Nẵng sau 2 năm đóng cửa vì dịch bệnh.
Tin nổi bật trang chủ
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tiếp Đoàn doanh nghiệp thuộc Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tiếp Đoàn doanh nghiệp thuộc Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN

Thời sự - PV - 21:45, 23/03/2023
Chiều 23/3, tại Nhà Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đã tiếp Đoàn hơn 40 doanh nghiệp cấp cao của Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN (USABC).
Tin trong ngày - 23/3/2023

Tin trong ngày - 23/3/2023

Media - BDT - 20:05, 23/03/2023
Kính mời quý vị và các bạn theo dõi bản Tin trong ngày của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin hôm nay có những thông tin chính sau: UBDT công bố các quyết định về công tác cán bộ; Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần bảo đảm gắn liền thực tiễn chính sách đất đai khu vực đồng bào DTTS và miền núi"; Hỗ trợ làm hơn 2.400 nhà cho người nghèo tại các xã biên giới Nghệ An; cùng các tin tức thời sự khác.
Hội trại truyền thống “Thanh niên, Phụ nữ lực lượng vũ trang Quân khu 9” năm 2023: Nhiều hoạt động vì cộng đồng

Hội trại truyền thống “Thanh niên, Phụ nữ lực lượng vũ trang Quân khu 9” năm 2023: Nhiều hoạt động vì cộng đồng

Tin tức - Lê Vũ - 20:00, 23/03/2023
Hội trại truyền thống “Thanh niên, Phụ nữ lực lượng vũ trang Quân khu 9” năm nay do Bộ chỉ huy quân sự (CHQS) tỉnh Bến Tre phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức với sự tham gia của 19 tiểu trại, đến từ 12 Bộ CHQS tỉnh, thành trên địa bàn Quân khu, Trường Quân sự Quân khu và các đơn vị kết nghĩa.
Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn đối thoại với thanh niên

Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn đối thoại với thanh niên

Tin tức - Trí Phương - 19:51, 23/03/2023
Chiều 23/3, Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn Hồ Tiến Thiệu chủ trì Hội nghị đối thoại với thanh niên. Hội nghị được kết nối đến 11 điểm cầu cấp huyện và 200 điểm cầu cấp xã trên địa bàn toàn tỉnh.
Phú Yên: Phạt 560 triệu đồng trang trại bò sữa gây ô nhiễm môi trường

Phú Yên: Phạt 560 triệu đồng trang trại bò sữa gây ô nhiễm môi trường

Pháp luật - T.Nhân - 19:44, 23/03/2023
UBND tỉnh Phú Yên vừa ban hành Quyết định số 319/QĐ-XPHC về xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Trang trại bò sữa công nghệ cao Phú Yên liên quan lĩnh vực bảo vệ môi trường.
Tin trong ngày - 23/3/2023

Tin trong ngày - 23/3/2023

Kính mời quý vị và các bạn theo dõi bản Tin trong ngày của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin hôm nay có những thông tin chính sau: UBDT công bố các quyết định về công tác cán bộ; Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần bảo đảm gắn liền thực tiễn chính sách đất đai khu vực đồng bào DTTS và miền núi"; Hỗ trợ làm hơn 2.400 nhà cho người nghèo tại các xã biên giới Nghệ An; cùng các tin tức thời sự khác.
Đoàn Thanh niên Ủy ban Dân tộc tổ chức giao hữu thể thao chào mừng ngày 26/3

Đoàn Thanh niên Ủy ban Dân tộc tổ chức giao hữu thể thao chào mừng ngày 26/3

Tin tức - Mai Hương - 19:39, 23/03/2023
Chiều 23/3 , tại sân vận động trường Chu Văn An, Đoàn Thanh niên Ủy ban Dân tộc tổ chức giao hữu thể thao chào mừng 92 năm ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/3/1931 - 26/3/2023) giữa Đoàn Thanh niên UBDT và Đoàn Thanh niên Bộ Kế hoạch và Đầu tư.
Ngày Khí tượng thế giới 23/3/2023:

Ngày Khí tượng thế giới 23/3/2023: "Thời tiết, khí hậu và nước - Tương lai qua các thế hệ"

Xã hội - Ngân Nhi - 19:06, 23/03/2023
Chủ đề của Ngày Khí tượng thế giới năm 2023 là “Thời tiết, khí hậu và nước - Tương lai qua các thế hệ” nhằm phản ánh các vấn đề về biến đổi khí hậu, thời tiết, nhiệt độ và tài nguyên nước đang diễn ra phổ biến và dữ dội trên thế giới.
Thị trấn Sông Đốc tăng cường công tác tuyên truyền về phòng, chống ma túy cho ngư phủ và đồng bào DTTS

Thị trấn Sông Đốc tăng cường công tác tuyên truyền về phòng, chống ma túy cho ngư phủ và đồng bào DTTS

Trang địa phương - Huy Trường - 18:43, 23/03/2023
Sáng ngày 23/3, tại thị trấn Sông Đốc, huyện Trần Văn Thời, Ban Dân tộc tỉnh Cà Mau tổ chức Hội nghị tuyên truyền về phòng, chống ma túy cho hơn 100 đại biểu là cán bộ làm công tác dân tộc, công tác tuyên truyền ở địa phương; cán bộ ấp, khóm, tại thị trấn, chức sắc tôn giáo, Người có uy tín, lực lượng nòng cốt, ngư phủ và người dân vùng DTTS trên địa bàn.
Kiên Giang: Trên 19.200 mô hình thi đua yêu nước trên tất cả các lĩnh vực

Kiên Giang: Trên 19.200 mô hình thi đua yêu nước trên tất cả các lĩnh vực

Tin tức - Nguyễn Hoa - 18:33, 23/03/2023
Ngày 23/3, Tỉnh ủy Kiên Giang tổ chức Hội nghị sơ kết thực hiện các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2016 - 2021. Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Mai Văn Huỳnh chủ trì Hội nghị.
Thanh Hóa: Những kết quả nổi bật trong xây dựng Nông thôn mới

Thanh Hóa: Những kết quả nổi bật trong xây dựng Nông thôn mới

Tin tức - Quỳnh Trâm - 18:10, 23/03/2023
Ban Chỉ đạo thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia tỉnh Thanh Hóa vừa tổ chức Hội nghị sơ kết 2 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 trên địa bàn tỉnh.