Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Khăn piêu - vật bất ly thân của phụ nữ Thái

Lam Anh (t/h) - 13:41, 16/03/2022

Khăn piêu là sự kết hợp độc đáo, hài hòa và khéo léo giữa màu sắc và hóa văn. Đó là màu xanh của núi rừng, màu vàng của nắng sớm, nương lúa và màu trắng hồng của hoa thơm. Mỗi một họa tiết, hoa văn đều thể hiện thông điệp ứng xử với thiên nhiên và mọi người xung quanh. Khăn piêu còn là tiêu chuẩn để đánh giá tài năng, phẩm hạnh và sự đảm đang của phụ nữ Thái.

Khăn piêu vật bất ly thân của phụ nữ thái (ảnh: Vũ Lợi)
Khăn piêu vật bất ly thân của phụ nữ thái (ảnh: Vũ Lợi)

Piêu trong tiếng Thái ở có nghĩa là khăn đội đầu. Piêu được người Thái ở đây sử dụng suốt bốn mùa. (Chủ yếu là người Thái đen sử dụng). Piêu không chỉ để giữ ấm đầu trong mùa đông mà còn để che mưa, che nắng trong những ngày hè. 

Từ khi còn bé đến lúc trưởng thành, người con gái Thái được người mẹ dạy cho cách thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn. Việc học thêu khăn piêu đối với các cô gái Thái là một quá trình nhận thức và rèn luyện đôi bàn tay khéo léo của mình. Đến năm 15, 16 tuổi thì việc thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn đã được các cô gái Thái làm thành thạo, mỗi cô gái phải tự tay làm khăn piêu để chuẩn bị đi lấy chồng, khăn piêu là món quà không thiếu để cô dâu tặng gia đình nhà chồng khi về làm dâu.

Piêu được cắt từ một sải vải trắng nguyên khổ dệt từ sợi bông. Vải được chọn làm piêu là những tấm vải sợi nhỏ, đều, mặt vải mịn màng. Từ tấm vải trắng mới dệt xong, họ cắt rời thành từng chiếc piêu rồi đem nhuộm chàm. Những chiếc piêu thường có độ dài khoảng 150cm, rộng từ 30cm đến 40cm. Để những chiếc piêu có được màu đen ngả tím than, sau khi nhuộm chàm xong, người ta nhúng khăn vào nước vỏ cây hoa ban hoặc nước củ nâu. Công việc này gọi là láng. Chiếc khăn đã qua bước láng sẽ bền màu hơn và có được màu sắc lý tưởng của chiếc khăn piêu.

Các họa tiết trên khăn piêu thường được thêu rất cầu kỳ (ảnh: Vũ Lợi)
Các họa tiết trên khăn piêu thường được thêu rất cầu kỳ (ảnh: Vũ Lợi)

Người phụ nữ Thái thường sử dụng piêu có trang trí hoa văn ở hai đầu khăn. Các hoa văn trang trí ở hai đầu khăn được người phụ nữ thêu bằng chỉ màu. Chỉ để thêu được làm bằng sợi tơ tằm nhuộm nhiều màu khác nhau như màu xanh lá cây, đỏ tươi hay đỏ sẫm, màu tím, màu vàng hay màu hồng, màu trắng. Muốn có chiếc piêu đẹp phụ thuộc rất lớn vào kỹ thuật của người thêu. 

Nguyên tắc thêu piêu là luồn sợi chỉ màu đan vào nền vải đen, gọi là xéo. Khi thêu khăn, người phụ nữ thường bắt đầu từ mảng hoa văn chủ đạo ở giữa đồ án rồi mới thêu dần ra xung quanh. Phụ nữ Thái thêu khăn từ mặt trái của khăn, khi hoàn thành sắc độ của mặt trái sẽ nhạt hơn mặt phải. Hoa văn khăn piêu vô cùng phong phú nhưng không gây cảm giác rối mắt mà trang trí theo những hàng, lớp và có quy luật nhất định. Nguyên tắc chủ đạo của phong cách trang trí hoa văn khăn piêu là nguyên tắc đối xứng.

Piêu của người Thái được trang trí với phong cách nghệ thuật thêu thoáng. Hoa văn piêu thường được bố cục bởi những đoạn thẳng cặp ba (tín xáo) chạy song song (cứ ba đoạn thẳng cách đều nhau tạo thành một tuyến, chia diện tích ở đầu piêu thành những bộ phận đều hoặc đối xứng nhau qua trục dọc của toàn bộ khăn). Trên một chiếc piêu cụ thể, đồ án hoa văn trang trí được chia thành những khu vực đều nhau. Đó là sáu hình chữ nhật được tạo bởi sáu cặp đường thẳng kiểu bộ ba. Bốn cặp đường thẳng chạy từ hai mép khăn theo chiều ngang với độ dài một phần ba mép khăn. Hai cặp ba còn lại chạy từ mép đầu khăn theo chiều dọc của khăn vào giữa. Ở mỗi đoạn thẳng song song trong các bộ cặp ba đó có hai sợi chỉ màu chạy sát hai bên. Hai góc phía cuối đầu khăn thêu hai hình hoa văn chữ thập.

Hoa văn trang trí trên piêu có các loại: thông dụng và phổ biến nhất là hoa văn móc câu, dùng để trang trí trong các khoang ô vuông đồng tâm; hoa văn hình răng cưa, được ghép bằng cách nối hai góc của nhiều tam giác nối tiếp nhau, dùng để trang trí đường diềm vành ô vuông ngoài cùng. Hoa văn hình tam giác còn được vận dụng ở nhiều cách trang trí khác nhau: hai hình tam giác đối đỉnh nhau tạo thành hoa văn rau cỏ bợ (phắc ven), hai hình tam giác đối cạnh nhau tạo thành hoa văn hình quả trám (mák cưởm),... Những hoa văn do hình tam giác tạo nên thường được trang trí ở vành ô vuông xen với các vành hoa văn khác. Cũng có khi những hoa văn hình tam giác này được dùng để trang trí chủ đạo cho khăn piêu.

Ngoài các hoa văn trên, còn có: hoa văn đồng tiền vuông thủng giữa, thường được dùng trang trí ở vành ngoài nêm piêu (chim piêu); hoa văn hình sao 6 cánh hoặc 8 cánh với nhiều biến dạng khác nhau được gọi là hoa văn hoa bí, thêu bằng chỉ màu trắng; hoa văn hình sao (boók ứk) thường được trang trí ở trung tâm, hoặc trang trí điểm xuyết vào khoảng giữa; hoa văn kén tằm (lót bổng) thường dùng trang trí ở vành nêm piêu và xen kẽ với các băng hoa văn móc câu.

Hoa văn trạc cây cũng được sử dụng trang trí nhiều ở khăn piêu. Hình họa của hoa văn này bao gồm một thân cây ở giữa, các cặp cành cây mọc đối xứng hai bên. Ở phần chót của cành cây thường là các hình hoa hoặc hình quả được cấu tạo từ hình trám hay ô vuông nhỏ.

Khi thêu xong khăn, phụ nữ Thái thường dùng vải xanh hoặc đỏ làm nẹp viền theo nép khăn và đính cút piêu vừa để trang trí khăn piêu đẹp hơn, vừa có ý nghĩa xua đuổi ma tà.
Khi thêu xong khăn, phụ nữ Thái thường dùng vải xanh hoặc đỏ làm nẹp viền theo nép khăn và đính cút piêu vừa để trang trí khăn piêu đẹp hơn, vừa có ý nghĩa xua đuổi ma tà.

Ngoài ra piêu còn được trang trí bằng cóp piêu, hu piêu và cút piêu. Cóp piêu là dải vải màu (thường là vải màu đỏ) dùng viền thêm vào cạnh bốn góc vuông ở hai đầu khăn. Cóp piêu có độ dài chỉ vừa bằng chiều dài đồ án hoa văn. Khi viền đến các góc vuông ở đầu khăn, người ta chừa một phần dải vải cóp piêu để tết thành tai piêu (hu piêu). Tai piêu trông tựa một bông hoa ba cánh tròn xòe ra từ đỉnh góc vuông ở đầu khăn. Một số người còn thích đính thêm những túm chỉ màu vài tai piêu làm tua thêm sặc sỡ.

Trên nền cóp piêu chị em đính thêm các chùm cút piêu. Số lượng chùm cút piêu nhiều hay ít tùy thuộc vào sở thích người thêu khăn. Nhưng số lượng cút piêu trong một chùm lại do mục đích làm khăn piêu quy định. Những chiếc khăn dành tặng nhà chồng có số lượng cút nhiều hơn chiếc piêu dùng thường ngày. Thông thường, số cút piêu để dùng chỉ có hai hay ba cút, còn khăn để làm tặng phẩm thì số lượng cút piêu phải có từ ba trở lên. Chính vì thế dân gian Thái có câu: “Piêu ba cút dành bác, bá/ Piêu năm cút để tặng thím chồng”.

Không chỉ gắn bó với cuộc sống thường ngày, bình dị của người dân, chiếc khăn piêu còn là “tín vật”, minh chứng đặc biệt cho tình yêu đôi lứa. Khi xưa, vào những dịp lễ hội, khi cô gái tung còn, chàng trai nào bắt được phải đền cho cô một hoặc hai đôi vòng bạc. Còn khi chàng trai ném còn mà cô gái không bắt được phải đem khăn piêu ra tặng chàng trai. Chiếc khăn khi ấy trở thành cái cớ để họ hẹn ước, rồi yêu nhau. Nếu cô gái không yêu chàng trai thì có thể đem vật khác đến xin lại chiếc khăn của mình.

Ngày nay, chiếc khăn piêu không chỉ là vật dụng quen thuộc của đồng bào dân tộc Thái đen, mà còn trở thành món quà lưu niệm ý nghĩa đối với du khách trong và ngoài nước khi đến với Tây Bắc thân yêu.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.