Sưu tầm, giới thiệu dân ca dân tộc Mông đến với chính đồng bào người Mông và những người yêu âm nhạc Mông là dự án của nhóm bạn trẻ người Mông đang thực hiện với tên gọi “Âm nhạc của chúng mình” dưới sự khởi xướng của Giàng A Bê-chàng trai dân tộc Mông đến từ tỉnh Yên Bái.
Lần đầu tiên, công chúng Thủ đô Hà Nội đã được trải nghiệm những sắc màu văn hóa đặc trưng, độc đáo của đồng bào dân tộc Mông vùng cao Yên Bái qua sự kiện “Giới thiệu sắc màu dân tộc Mông, Yên Bái”. Sự kiện do UBND tỉnh Yên Bái phối hợp UBNDTP. Hà Nội tổ chức nhằm quảng bá, tôn vinh các di sản văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc Mông tỉnh Yên Bái, đồng thời tạo ra sự kết nối phát triển du lịch cho địa phương.
Đam mê với tiếng khèn, tiếng sáo và các làn điệu dân ca dân tộc Mông từ khi 13 tuổi, nghệ nhân Vàng Chá Thào (sinh năm 1965) thôn Chúng Pả A, xã Phố Cáo, huyện Đồng Văn, Hà Giang đã tìm đến những cao niên trong xã để học thổi khèn. Theo thời gian, tình yêu với văn hóa dân tộc được ông truyền lại cho nhiều thế hệ qua việc thành lập Hội Nghệ nhân dân gian xã Phố Cáo.
Gần 40 năm trước, cậu bé Trần Văn Hồ (dân tộc Mông) theo cha mẹ từ mảnh đất Trà Lĩnh (Cao Bằng) về Lân Quan, xã Tân Long, huyện Đồng Hỷ (Thái Nguyên) dựng xây cuộc sống mới. Lớn lên trên mảnh đất còn nhiều gian khó, cậu bé Hồ luôn mong muốn sau này lớn lên sẽ góp công sức nhỏ bé của mình để làm thay đổi nhận thức của đồng bào Mông ở Lân Quan. Ước mơ ấy đã trở thành hiện thực khi cậu bé Hồ ngày nào đã trở thành một Trưởng bản quyết đoán và nhiệt huyết với mọi công việc của bản, của xã.
Sau gần 2 giờ đồng hồ đi bộ vượt núi, với những vết trượt dài, cuối cùng chúng tôi cũng có mặt tại bản Sáng Tùng, xã Tà Ngảo, huyện Sìn Hồ (tỉnh Lai Châu); nơi chỉ sau một đêm toàn bộ 28 hộ gia đình, với hơn 160 nhân khẩu đồng bào dân tộc Mông nơi đây mất sạch nhà cửa, tài sản.
Từ một xã có nhiều hộ nghèo với những tập tục lạc hậu, đến nay bà con các dân tộc ở xã Sin Súi Hồ, huyện Phong Thổ (Lai Châu) đang ngày càng ổn định cuộc sống và từng bước phát triển kinh tế nhờ thực hiện hiệu quả mô hình không sinh con thứ ba.
Với nỗ lực vượt khó, biết tận dụng tiềm năng, lợi thế của địa phương để phát triển du lịch, chàng trai dân tộc Mông Vàng Seo Chô (ở thôn Phéc Bủng 2, xã Bản Phố, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai) đã thành công với mô hình làm du lịch cộng đồng.
Do điều kiện đi lại xa nên hàng trăm học sinh (đa số là người dân tộc Mông) ở các Trường THCS Cư Pui, THCS Cư Đrăm và THPT Trần Hưng Đạo, huyện Krông Bông (Đăk Lăk) không thể đi về trong ngày nên phải ở lại trong khu bán trú của trường.
Gần 10 năm, bất kể ngày mưa hay ngày nắng, đường sá gập ghềnh, đồi núi chia cắt, anh Sung Văn Di, dân tộc Mông, bản Chim, xã Pù Nhi, huyện Mường Lát (Thanh Hóa) vẫn miệt mài, trên chiếc xe máy cũ rong ruổi trên các nẻo đường đem những cánh thư, công văn, sách báo, bưu phẩm... đến tận tay người nhận.
Những tấm vải của dân tộc Mông nhiều màu sắc tưởng như chỉ tồn tại ở trên núi cao, nơi những mái nhà trình tường nằm chênh vênh quanh năm suốt tháng. Ấy vậy mà, từ sâu thẳm của núi rừng đó, có một người phụ nữ Mông đã mang những tấm vải ấy xuất khẩu khắp nơi trên thế giới. Chị là Vàng Thị Mai ở xã Lùng Tám, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang.
Chỉ với chiếc xà beng phá đá, cuốc bàn và chiếc xẻng xúc đơn sơ, ròng rã nhiều tháng trời, ông Và Tổng Sử (dân tộc Mông) ở bản Thằm Thẩm, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương (Nghệ An) đã đào được con mương dài, dẫn nước về làm ruộng.
Từ lâu, cây mía gắn liền với cuộc sống của bản người Mông ở Thang Sặp, xã Cao Chương, huyện Trà Lĩnh (Cao Bằng). Nhưng từ khi bà con mở rộng diện tích, đầu tư thâm canh, cây mía mới thực sự đem lại nguồn thu đáng kể, góp phần tạo bước chuyển trong xây dựng nông thôn mới.
Để bảo tồn và phát huy chữ viết của mình, thời gian qua, người Mông ở Kỳ Sơn (Nghệ An) đã có nhiều cách làm hay. Từ những việc đơn giản như: trao đổi công việc hằng ngày, viết thư tay, tin nhắn qua điện thoại, hay thể hiện những bài hát… đều được viết bằng chữ của người Mông để mọi người cùng gìn giữ.
