Độc đáo nghệ thuật trang trí cây nêu trong văn hóa người Co ở Quảng Ngãi

Theo Nghệ nhân Nhân dân Hồ Văn Đường (69 tuổi, xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng), cây nêu, bộ gu và trang trí cây nêu, là biểu tượng tâm linh, nét văn hóa đặc sắc, độc đáo của người Co, bởi nó có một vị trí đặc biệt quan trọng và xuyên suốt không thể thiếu trong đời sống tinh thần và hoạt động lễ hội như lễ hội ăn trâu, múa cà đáo, múa cồng chiêng,… 

“Rất lâu rồi, người Co mới có cơ hội giao lưu cùng các địa phương trong huyện về nghệ thuật trang trí cây nêu. Người dân rất vui mừng khi đón nhận tin nghệ thuật trang trí cây nêu được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”, ông Đường phấn khởi chia sẻ.

Theo lời các nghệ nhân lớn tuổi: Cây nêu là cây thiêng, tượng trưng cho sự kết nối giữa con người với thần linh nên vị trí đặt cây nêu rất quan trọng. Người Cor thường dựng cây nêu giữa làng hoặc trước nhà để làm cột lễ trong các nghi thức quan trọng. Vì người Co tin rằng, dựng cây nêu sẽ giúp xua đuổi tà ma, cầu mong sự bình an và mùa màng bội thu.

Tùy theo nơi diễn ra lễ hội ở vùng đường rừng, đường nước mà cây nêu trang trí khác nhau. Cây nêu của người Co thường được làm từ thân gỗ, vỏ, hoa và cây tre rừng cao khoảng 4 – 8m, được trang trí bằng lá cây, hoa, các tua vải màu sắc rực rỡ.

Một cây nêu thông thường có 3 bộ phận là gốc nêu để buộc trâu, thân nêu và ngọn nêu. Đáng chú ý là phần thân cây nêu được trang trí hoa văn 2 màu đen, đỏ tượng trưng cho trời và đất. Thân cây nêu còn treo những bộ gu được điêu khắc những hình ảnh hay họa tiết mang yếu tố tâm linh của người Co. Có thể coi đây là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc tạo hình và hội họa dân gian đặc sắc.

Trên cây nêu còn được treo những con chim chèo bẻo gỗ. Đây là hình tượng một loài chim luôn bắt sâu, châu chấu, cào cào để bảo vệ cây lúa. Người Co coi chim chèo bẻo là chim trời do thần linh phái xuống giúp dân làng. Chính vì thế, người Cor không bao giờ săn bắt hay ăn chim chèo bẻo.

Cuối cùng, lá phướn được đan bằng nan nứa, dài bằng ngọn cây nêu, đầu có các vạch đen, đỏ, trắng tựa hình con rắn và có đuôi thon dài để mắc vào các đỉnh cây nêu. Hai bên mặt của thân lá phướn, người ta vẽ các họa tiết hình tam giác cân, nối liền nhau tô màu đen kết hợp đỏ trên nền trắng và trang trí các tua bằng que tre, nứa.

Ông Hồ Văn Thịnh, Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng, cho biết: Nghệ thuật trang trí cây nêu của người Co đã được Bộ Văn hoá Thể thao và Du Lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Sau khi được công nhận, địa phương đã xây dựng kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản này. 

"Hoạt động trang trí cây nêu giữa các xã trong huyện, là cơ hội để các nghệ nhân giao lưu kinh nghiệm và cơ hội để thế hệ trẻ biết cách làm cây nêu, giữ gìn nét đặc trưng văn hóa bản sắc dân tộc".