Độc đáo Lễ hội “Mừng lúa mới” ở huyện vùng cao Nậm Nhùn

Huyện Nậm Nhùn đã triển khai đa dạng các hoạt động bảo tồn Lễ hội “Mừng lúa mới” (Chi lê xa sả lảm mể) dân tộc Mảng, nhằm lưu giữ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc theo tinh thần Nghị quyết TW 5 khoá VIII, đặc biệt lưu giữ nét đẹp văn hoá các dân tộc ít người. Đây cũng là hoạt động nhằm cụ thể hóa việc thực hiện bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống đặc sắc cho đồng bào dân tộc Mảng, Cống thuộc Dự án 9: Đầu tư phát triển nhóm DTTS rất ít người và nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030.

Trên địa bàn huyện Nậm Nhùn hiện có 740 hộ với 3.416 nhân khẩu là người dân tộc Mảng, sinh sống tại 5 xã, với 15 bản. Người Mảng có ngôn ngữ riêng, có văn hoá đặc sắc, như: Hát, múa, đàn, sáo và có các nghề tiểu thủ công như rèn đúc, nghề mộc, nghề dệt vải, đan lát….

Lễ hội “Mừng lúa mới” (Chi lê xa sả lảm mể), là một trong những văn hoá tiêu biểu của dân tộc Mảng tại huyện Nậm Nhùn, được tổ chức với ý nghĩa tạ ơn ông bà, tổ tiên và các vị thần linh đã phù hộ, che chở cho cây trồng tốt tươi, không sâu bệnh phá hoại, chim, sóc, thú rừng phá, mùa màng mới được bội thu, cuộc sống ấm no, đầy đủ và hạnh phúc như khát vọng ngàn đời của các cư dân nông nghiệp khác.

Lễ hội diễn ra sau khi đã thu hoạch, đây là một những nghi lễ nông nghiệp quan trọng của người Mảng vẫn được lưu giữ theo truyền thống của đồng bào dân tộc. Để chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng này, tại thời điểm trước đó một tháng, đại diện các gia đình cùng với Trưởng bản, thầy cúng sẽ họp bàn, thống nhất từ việc đóng góp lễ vật cho thầy cúng thực hiện mâm lễ cúng thần linh, ma bản, đến việc chuẩn bị lương thực thực phẩm cho buổi liên hoan chung của bản và phân công tham gia các hoạt động của phần hội như múa, hát, các trò chơi dân gian trong những ngày lễ.

Đồng bào quan niệm, đến ngày tổ chức lễ mâm lễ càng đầy, càng nhiều sản vật thì càng thể hiện được sự no đủ, phát đạt của gia đình. Trong mâm lễ “Mừng lúa mới” của đồng bào dân tộc Mảng gồm có: lợn, gạo lúa mới (Xôi trắng), gà cá suối, rau cải canh, rượu gạo, quả bí, đỗ, mướp, bát đũa, rượu…

Ngoài những đồ dâng lễ, các gia đình cũng chuẩn bị những bộ trang phục truyền thống của dân tộc để tham gia nghi lễ. Sau khi chuẩn bị đầy đủ các lễ vật, đồng bào dân tộc Mảng sẽ tiến hành Nghi lễ “Gọi hồn lúa”, do những người phụ nữ thực hiện, được tiến hành trước khi thu hoạch.

Cuối cùng là Lễ hội “Mừng lúa mới”, thầy cúng sau khi cúng xong sẽ thay mặt dân bản xin phép các thần linh để được dùng những đồ dâng lễ. Sau đó, mâm cúng được chia đều cho mọi người cùng uống rượu mừng, tất cả đều phải vui vẻ chúc mừng cho nhau mạnh khỏe, vạn sự tốt lành, mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ.

Kết thúc phần nghi lễ, dân làng sẽ hoà mình vào với các tiết mục văn hoá văn nghệ đặc sắc, tổ chức giao lưu các trò chơi dân gian, các môn thể thao kéo co, đẩy gậy...

Bà Chìn Me Long, Người có uy tín tại bản Nậm Ô, xã Nậm Ban (huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu), chia sẻ: Những ngày diễn ra Lễ hội “Mừng lúa mới”, đồng bào dân tộc Mảng sẽ mặc các trang phục truyền thống. Trang phục của phụ nữ dân tộc Mảng khá cầu kỳ, bao gồm: Dây cuốn tóc hay dây buộc tóc (Ble Păng xề nang), Áo (Tủa), Yếm che hay còn gọi là “Bưởng” (Bẻ), Váy (hin), Thắt lưng (Pằng), Xà cạp để cuốn chân (Tả lảng bống chuộng), trang sức.

Trang phục của đồng bào dân tộc Mảng độc đáo nhất, có lẽ là yếm che mà đồng bào thường gọi là "bưởng". Yếm được ghép từ hai khổ vải mộc trắng, rộng 32 x 65cm, đường nối của hai tấm vải được thêu trang trí bằng len màu xanh và đỏ; hai đầu của đường nổi có thêu nổi thêm các ô đỏ, đen; hai đầu mép yếm còn viền các sọc chỉ đỏ ngăn thành ô vuông, ở giữa ô vuông còn thêu hình dấu nhân bằng chỉ xanh, đỏ; hai đầu trên của yếm viền vải đỏ và đính trang trí các dải tua ngắn; toàn bộ phần trang trí đường ghép và các ô đen - đỏ nổi đã làm cho chiếc yếm nổi bật. 

Trang phục truyền thống là một phần quan trọng để làm nên thành công của Lễ hội, nhằm lưu giữ, trao truyền và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Anh Lùng A Dô,  Trưởng bản Nậm Sảo 1, xã Trung Chải bộc bạch: Lễ hội “Mừng lúa mới” là một lễ hội quan trọng mà chúng tôi rất mong chờ, tại lễ hội đã diễn ra nhiều hoạt động văn hoá linh thiêng của đồng bào người Mảng, đây không chỉ là dịp để chúng tôi bày tỏ lòng biết ơn với trời đất, tổ tiên mà đây còn là dịp mọi người trong bản được gặp nhau, chia sẻ và chung vui.

Ông Hà Văn Ruệ, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Nậm Nhùn (Lai Châu), cho biết: Lễ hội Mừng lúa mới nhằm giữ gìn bản sắc phong tục tập quán tốt đẹp, và là hoạt động quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân tộc Mảng nhằm cảm tạ thần linh đã phù hộ cho mùa màng bội thu. Lễ hội là dịp để đồng bào ngồi với nhau ôn lại một năm lao động vất vả, trao đổi kinh nghiệm sản xuất và chúc cho nhau sang năm mới sức khỏe dồi dào, tràn đầy hạnh phúc, mùa màng bội thu.

Có thể thấy, Lễ hội “Mừng lúa mới” không chỉ linh thiêng, trang nghiêm và huyền bí, mà còn tưng bừng vui tươi và cuốn hút mọi người cùng tham gia. Đây cũng là ngày hội đoàn kết của toàn cộng đồng dân tộc, đưa mọi người đến gần nhau hơn, hiểu nhau hơn, để chung sức xây dựng và phát triển bản làng.