Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Bảo tồn Ariya - Kho tàng tri thức dân gian của người Chăm

Bá Minh Truyền - 16:38, 20/04/2023

Ariya của người Chăm được xem là kho tàng tri thức dân gian quý giá, gồm những tác phẩm văn chương với nhiều thể loại khác nhau, như thơ ca, tráng ca, sử thi, gia huấn ca... nội dung mang ý nghĩa về giáo dục hình thành nhân cách cho con người, ý thức về cội nguồn, thể hiện lòng hiếu thảo, thiện tâm trong đối nhân xử thế... Tuy nhiên theo thời gian, Ariya không còn phổ biến như xưa và ngày càng mai một và nguy cơ thất truyền…

Chức sắc Chăm Bà ni xem văn bản Ariya. (Ảnh Thành Phần)
Chức sắc Chăm Bàni xem văn bản Ariya. (Ảnh Thành Phần)

Ariya - Kho tàng tri thức quý hiếm

Trong gia đình của người Chăm có treo chiết trong nhà. Chiết là cái giỏ đan thủ công bằng tre, nứa dùng để đựng và bảo quản đồ cúng lễ, lễ phục và sách. Nội dung ghi chép trong các quyển sách cổ lưu truyền từ đời này, qua đời khác qua nhiều thế hệ. Trong đó, có những quyển Ariya ghi chép lại bối cảnh lịch sử của người Chăm qua các chặng đường phát triển và hội nhập.

Ariya là một loại hình thư tịch cổ của người Chăm, được viết bằng tay và được sao chép lại bằng chữ viết Akhar Thrah để sử dụng và lưu truyền lại cho đời sau, kể cả người Chăm Bàni và Bàlamôn.

Đây là những tác phẩm văn chương với nhiều thể loại khác nhau, như thơ ca, tráng ca, sử thi, gia huấn ca... Nội dung phong phú và đa dạng, thường miêu thuật về sinh hoạt của xã hội, các tầng lớp trên như vua chúa, tăng lữ và các tầng lớp dưới của xã hội... 

Ariya còn là kho tàng tri thức quý hiếm chứa đựng nhiều nội dung, cung cấp nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu về lịch sử, ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật, tôn giáo, tín ngưỡng, giáo dục của cộng đồng người Chăm.

 Ariya đã có từ lâu đời trong các buổi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ của cộng đồng người Chăm. Người nông dân sau một ngày làm việc mệt mỏi trên cánh đồng thường sẽ ngả lưng trên võng hát, ngâm Ariya để vơi đi những lo toan, vất vả của cuộc sống đời thường. Vào các dịp tang ma, lễ hội cộng đồng, các nghệ nhân, bô lão thường gặp gỡ nhau chia sẻ nỗi buồn, vui của cuộc sống.

Bà Châu Thị Đông ở thôn Phú Nhuận (xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước) là nghệ nhân hát Ariya có tiếng trong vùng người Chăm Ninh Thuận
Bà Châu Thị Đông ở thôn Phú Nhuận (xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước) là nghệ nhân hát ngâm Ariya có tiếng trong vùng người Chăm Ninh Thuận

Thể loại Ariya của người Chăm ảnh hưởng từ sử thi Ấn Độ qua các nước Malaysia, Indonesia, truyền bá vào nền văn học Chăm. Do đó, giai đoạn đầu các bài Ariya của người Chăm xuất hiện nhiều lớp từ vay mượn từ tiếng ngoài, từ cách đặt tác phẩm, nhân vật đến cốt truyện. Nhưng nó được chuyển hóa cho phù hợp với ước vọng, đặc điểm tâm lý của người Chăm. Các trường ca nổi tiếng như Um Marup, Inra Patra và Dewa Mano…

Sau dòng văn học ảnh hưởng nước ngoài, là các sáng tác bình dân, mang thuần túy tâm hồn, tình cảm, tường thuật các sự kiện diễn ra trong bối cảnh đời sống xã hội người Chăm. Chính vì vậy, dòng chảy về sáng tác Ariya phát triển liên tục không ngừng. 

Đặc điểm sáng tác Ariya của người Chăm đều khuyết danh tác giả. Đồng bào xem tác phẩm ra đời, như là sáng tác tập thể hoặc là những lời mặc khải của thần linh, chứ không phải là sáng tác của người trần gian.

Nghệ thuật hát ngâm Ariya 

Nội dung bài hát ngâm Ariya miêu tả về cảnh sinh hoạt đời thường như cày cấy, gặt hái, giã gạo, đàn ông dựng rạp lễ, đàn bà đội nước, các lễ nghi phong tục tập quán, các hoạt động làng xã được tác giả đưa vào câu chuyện. Các nhân vật ở đây, rất gần gũi trong sinh hoạt đời thường.

Từ cái tên đến nhân cách, từ tiếng nói, điệu cười đến lối biểu lộ tình cảm hay cách suy nghĩ. Các tác phẩm thuộc dòng văn học trữ tình Chăm, đều được gợi hứng từ câu chuyện có thật: Người thật, việc thật và tâm tư tình cảm chân thật.

Các bài hát Ariya của người Chăm đều được ghi chép bằng chữ viết Akhar Thrah. Nội dung các bài hát có độ dài trung bình từ 100 - 200 câu lục bát. Việc học hát và nhớ thuộc lòng hết nội dung bài hát rất khó khăn. Vì vậy, những người hát Ariya ngoài có tố chất về chất giọng, còn phải biết chữ Chăm để dễ dàng trong việc tiếp cận văn bản viết.

Các chức sắc người Chăm hát Ariya tại lễ hội
Các chức sắc người Chăm hát Ariya tại lễ hội

Kỹ thuật hát ngâm Ariya phổ biến nhất hiện nay, là giọng Matai và Hadiip. Nghĩa là giọng ngâm trầm, bổng. Một câu thơ lên giọng cao, thì sẽ có một câu thơ hạ giọng xuống thấp. Ngoài ra, còn có một số giọng hát đặc trưng riêng dành cho từng bài hát, như giọng hát Ariya Déwa Mâno, Sah Pakei, Pataow Adat Likei, Pataow Adat Kamei…

Nghệ thuật hát Ariya ngoài những giá trị về mặt văn học, còn có giá trị về mặt văn hóa và ngôn ngữ. Các đề tài sáng tác Ariya đều lấy cảm hứng từ những hoạt sống, sinh hoạt, lễ hội, tang ma và sự kiện chân thật làm chất liệu để xây dựng tác phẩm. Do đó, thông qua các bài Ariya, giúp hiểu biết về đời sống của người Chăm.

Những lời ngâm Ariya còn mang tính giáo dục, khuyên dạy các thanh nam, thanh nữ rèn luyện đức tính và phẩm hạnh để sống tốt sống có ích và làm nhiều việc thiện để xây dựng quê hương, đất nước ngày càng tươi đẹp.

Thách thức trong công tác bảo tồn

Để có thể đọc và học thuộc lòng những bản trường ca dài hàng trăm câu thơ, đòi hỏi những người hát Ariya phải có trí nhớ tốt và biết chữ Chăm để tập luyện, đọc văn bản thường xuyên. Do đó, các nghệ nhân biết trình diễn ngâm Ariya chủ yếu là người lớn tuổi.

Ngày nay, khi các phương tiện truyền thông giải trí xuất hiện nhiều, thì loại hình sinh hoạt hát ngâm Ariya rơi vào quên lãng dần dần. Nghệ nhân lớn tuổi qua đời không có truyền nhân kế thừa nối tiếp. Những đêm trăng thanh vắng hẳn những âm thanh trầm bổng của lời ca Ariya.

Phụ nữ Chăm luyện hát Ariya
Hiện nay nghệ nhân biết trình diễn ngâm Ariya chủ yếu là người lớn tuổi.

Nhận thấy giá trị của nghệ thuật hát,ngâm Ariya trong sinh hoạt văn hóa của cộng đồng người Chăm có dấu hiệu đang mai một dần, từ năm 2017 đến nay, Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm đã tổ chức điều tra, khảo sát tại 35 làng/thôn có người Chăm sinh sống trong toàn tỉnh Ninh Thuận. 

Kết quả điều tra ghi nhận, hiện có 106 bài Ariya đang lưu truyền trong dân gian, 24 nghệ nhân còn hát Ariya, 20 nghệ nhân còn khả năng truyền dạy và 18 nghệ nhân mới thuộc thế hệ học trò đang theo học hát.

Hiện nay, công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của người Chăm đang gặp không ít những khó khăn, nhất là Ariya - kho tri thức dân gian quý giá nếu không tiến hành nghiên cứu, sưu tầm kịp thời, sẽ cùng với những già làng và các nghệ nhân cao tuổi ra đi mãi mãi, không có cơ hội để cứu vớt những gì còn lại. 

Do vậy, việc triển khai chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, của địa phương để bảo tồn sưu tầm kịp thời và hỗ trợ các nghệ nhân đang thực hành di sản văn hóa nói chung, di sản Ariya của đồng bào Chăm nói riêng... cần sớm được các địa phương, cơ quan chuyên ngành quan tâm thực hiện. Qua đó, tạo điều kiện cho nghệ nhân sống ổn định, yên tâm truyền dạy văn hóa phi vật thể cho các thế hệ trẻ kế thừa và tiếp bước con đường truyền bá nghệ thuật hát ngâm Ariya.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin nổi bật trang chủ
Cần Thơ đặt mục tiêu trở thành cực tăng trưởng của quốc gia

Cần Thơ đặt mục tiêu trở thành cực tăng trưởng của quốc gia

Tin tức - Tào Đạt - 19:38, 15/08/2025
Đại hội Đại biểu lần thứ I Đảng bộ UBND TP. Cần Thơ đề ra mục tiêu tăng trưởng GRDP bình quân từ 10%/năm trở lên; tổng thu ngân sách hàng năm tăng khoảng 15%. Thành phố phấn đấu trở thành cực tăng trưởng của quốc gia.
9 người bị lĩnh án sau vụ hỗn chiến bởi thua độ trên sới gà

9 người bị lĩnh án sau vụ hỗn chiến bởi thua độ trên sới gà

Pháp luật - Tào Đạt - 17:18, 15/08/2025
Mâu thuẫn sau khi thua độ trên sới gà, Tâm cùng Dương và Phú đánh Quí. Sau đó, đối tượng Quí đã gọi điện rủ Chiến và nhiều người khác kéo đến “trả thù”. Các đối tượng đã dùng hung khí chém anh Dương nhiều nhát, gây thương tích với tổng tỷ lệ 26%. Qua công tác điều tra và xét xử, 9 đối tượng liên quan đã bị lĩnh án về tội “Giết người” và “Cố ý gây thương tích”.
Công An Hà Nội và Nam Định đứng trước thách thức lớn, cùng cơ hội không nhỏ tại Cúp C2 châu Á 2025/26

Công An Hà Nội và Nam Định đứng trước thách thức lớn, cùng cơ hội không nhỏ tại Cúp C2 châu Á 2025/26

Thể thao - Hoàng Minh - 17:16, 15/08/2025
Chiều 15/8, tại Kuala Lumpur (Malaysia), Liên đoàn Bóng đá châu Á (AFC) đã tiến hành bốc thăm chia bảng AFC Champions League Two 2025/26 (Cúp C2 châu Á). Hai câu lạc bộ đại diện bóng đá Việt Nam góp mặt là Công An Hà Nội và Nam Định, lần lượt rơi vào Bảng E và Bảng F của khu vực Đông Á.
EVNNPC lập kỷ lục công suất, đảm bảo cấp điện an toàn giữa nắng nóng và mưa lũ

EVNNPC lập kỷ lục công suất, đảm bảo cấp điện an toàn giữa nắng nóng và mưa lũ

Xã hội - H. P - 17:08, 15/08/2025
Tháng 7/2025, Tổng công ty Điện lực miền Bắc (EVNNPC) hoàn thành tốt nhiệm vụ cung cấp điện an toàn, ổn định, liên tục cho 17 tỉnh, thành phố, kịp thời ứng phó với nắng nóng gay gắt, mưa lũ và các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Vạn Đức (Gia Lai): Phát triển bền vững, đưa hai thôn đồng bào DTTS “gần” với các thôn khác

Vạn Đức (Gia Lai): Phát triển bền vững, đưa hai thôn đồng bào DTTS “gần” với các thôn khác

Kinh tế - T.Nhân - 16:57, 15/08/2025
Được sáp nhập từ 3 xã của huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định cũ, là Ân Thạnh, Ân Tín và Ân Sơn, xã Vạn Đức, tỉnh Gia Lai có nhiều tiềm năng để phát triển kinh - xã hội. Ngày 15/8, xã Vạn Đức tổ chức Đại hội Đảng bộ xã lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030, với phương châm hành động “Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đột phá - Phát triển”, toàn Đảng bộ và Nhân dân xã quyết tâm thực hiện thắng lợi các mục tiêu đề ra, phát triển bền vững và đưa hai thôn đồng bào DTTS “gần” với các thôn khác.
Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Những ngày gần đây, khu vực Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Quảng trường Ba Đình đã trở nên sôi động, khi người dân và du khách nô nức đổ về chụp ảnh, lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa chào đón Đại lễ Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9.
TP. Hồ Chí Minh thúc đẩy kết nối giao thương tại Pusan - Hàn Quốc

TP. Hồ Chí Minh thúc đẩy kết nối giao thương tại Pusan - Hàn Quốc

Kinh tế - Duy Chí - 16:35, 15/08/2025
TP. Hồ Chí Minh trở thành siêu đô thị của khu vực với hệ sinh thái công nghiệp hoàn thiện, phát triển theo mô hình các khu công nghiệp sinh thái, cộng sinh công nghiệp, tạo ra giá trị gia tăng cao cho các nhà đầu tư khi đến với TP. Hồ Chí Minh, là những chủ đề xúc tiến đầu tư mà Đoàn công tác của TP. Hồ Chí Minh đã giới thiệu tại Thành phố Busan (Hàn Quốc).
Hàu nhập lậu: “Cú đánh” kép với ngư dân Quảng Ninh

Hàu nhập lậu: “Cú đánh” kép với ngư dân Quảng Ninh

Kinh tế - Mỹ Dung - 16:22, 15/08/2025
“5.000 đồng một ký hàu, rẻ đến mức chúng tôi chỉ biết lắc đầu”, anh Vũ Văn Tuân, ngư dân ở Vân Đồn, thốt lên với nỗi lo lắng hiện hữu. Sau bão, dịch bệnh, giờ đây hàng nghìn hộ nuôi hàu ven biển Quảng Ninh lại phải đối mặt với “cơn bão” mới: giá hàu rớt xuống mức thấp chưa từng có, trong khi nguồn hàu nhập lậu từ Trung Quốc ồ ạt tràn vào.
Đồng Nai cần chính sách đặc thù để tăng trưởng 2 con số

Đồng Nai cần chính sách đặc thù để tăng trưởng 2 con số

Tin tức - Duy Chí - 16:17, 15/08/2025
6 tháng đầu năm, GRDP tỉnh Đồng Nai đạt trên 8%, thu hút đầu tư, giải ngân vốn đầu tư công, các ngành, các lĩnh vực đều tiến triển tốt. Để đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số, tỉnh Đồng Nai kiến nghị Chính phủ có chính sách đặc thù, hỗ trợ 27 ngàn tỷ đồng kết nối và phát triển giao thông.
Xã biên giới “đổi” hoa mừng Đại hội thành quà cho học sinh nghèo

Xã biên giới “đổi” hoa mừng Đại hội thành quà cho học sinh nghèo

Trang địa phương - Lê Hường - 16:16, 15/08/2025
Xã biên giới không nhận hoa chúc mừng Đại hội đại biểu Đảng bộ lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, thay vào đó vận động các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn trước thềm năm học mới.
Tập trung nguồn lực đưa xã Ia Phí phát triển toàn diện, bền vững

Tập trung nguồn lực đưa xã Ia Phí phát triển toàn diện, bền vững

Tin tức - Ngọc Thu - 16:12, 15/08/2025
Đó là một trong những mục tiêu quan trọng được đề ra tại Đại hội Đảng bộ xã Ia Phí (tỉnh Gia Lai) lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030, diễn ra sáng 15/8.