Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Sự biến đổi của tượng gỗ Tây Nguyên

Hồ Xuân Toản - 16:19, 07/02/2023

Tượng gỗ - một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của các DTTS vùng Trường Sơn - Tây Nguyên nói chung, người Ba Na, Gia Rai nói riêng, biểu đạt ý niệm sâu sắc về nhân sinh quan dưới nhiều cấp độ khác nhau ở xã hội truyền thống cũng như trong giai đoạn hiện nay.

Tượng gỗ mới được chế tác của người Gia Rai làng Kép, Tp. Pleiku
Tượng gỗ mới được chế tác của người Gia Rai làng Kép, Tp. Pleiku

Trên cơ sở ý niệm chung, ứng với mỗi thời kỳ, tượng gỗ mang một sắc thái, phong cách và biểu trưng cho mỗi giai đoạn khác nhau nhằm biểu đạt tâm tư, tình cảm và nhận thức của con người với con người, cộng đồng và thế giới siêu nhiên.

Sự đan xen hài hòa giữa hiện thực và hư ảo, sự mộc mạc và tinh tế, kết hợp giữa quá khứ và hiện tại, không gian và thời gian… tất cả được phản ánh qua những “rừng tượng” điêu khắc phong phú và đa dạng, phản ánh trong hiện thực cuộc sống.

Ở xã hội hiện đại, sự biến đổi là tất yếu và được thể hiện dưới nhiều phương diện khác nhau. Trước hết, về không gian, thời gian và những nghi thức liên quan trong việc tạo ra tượng gỗ. Đa phần tượng gỗ (chủ yếu là tượng nhà mồ, hay gọi là tượng mồ) được tạo ra trong những không gian thiêng và gắn liền với những hoạt động tâm linh, đó là Lễ bỏ mả - một lễ hội đặc trưng trong hệ thống lễ hội của người Ba Na, Gia Rai.

Tượng gỗ và các chi tiết điêu khắc trong ngôi nhà mồ được làm ra để phục vụ cho Lễ bỏ mả. Với quan niệm, chết là một sự chia lìa với người sống nhưng không phải là hết nên tượng mồ người Ba Na, Gia Rai biểu hiện một cách sinh động, tái hiện lại toàn bộ sự sống để cùng với người chết về với thế giới mới, để người chết cảm nhận được cuộc sống ở thế giới mới.

Tượng gỗ trên nhà mồ làng Kép, xã Ia Mơnông, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai (Ảnh: Xuân Toản)
Tượng gỗ trên nhà mồ làng Kép, xã Ia Mơnông, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai (Ảnh: Xuân Toản)

Trước đây, “mùa ning nơng” hay “mùa ăn năm uống tháng” là mùa nhàn rỗi, hoạt động lễ hội thường diễn ra rất dài với nhiều lễ hội, trong đó Lễ bỏ mả diễn ra cả tuần, có khi kéo dài cả tháng. Hoạt động đục đẽo tượng gỗ cũng gắn liền với các nghi thức nghiêm ngặt. Trong khi đó, ngày nay, cuộc sống đã có những biến đổi, với sự chuyển biến mạnh mẽ trong hoạt động nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu kinh tế, thời gian đồng bào tham gia lễ hội cũng giảm đi bởi mùa lễ hội trùng với khoảng thời gian dành cho việc chăm bón, tưới tiêu…

Vì vậy, thời gian và không gian tạo ra tượng gỗ có sự biến đổi rõ rệt. Nếu như trước đây, việc làm tượng có thể diễn ra trong thời gian dài ở trong không gian gắn liền với những nghi thức tâm linh nghiêm ngặt, thì nay việc làm tượng gỗ có thể diễn ra ở nhiều nơi, thời gian ngắn hơn, không gian tạo tác cũng tùy thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh của từng gia đình và ít gắn liền với các nghi thức truyền thống hơn.

ượng gỗ dân gian Tây Nguyên được dùng trang trí, giới thiệu với du khách tại Khu du lịch Ko Tam. Ảnh: Hữu Hùng
Tượng gỗ dân gian Tây Nguyên được dùng trang trí, giới thiệu với du khách tại Khu du lịch Ko Tam. Ảnh: Hữu Hùng

Không gian tạo tác tượng gỗ biến đổi kéo theo sự biến đổi không gian tồn tại của tượng gỗ. Trong truyền thống, điêu khắc gỗ nói chung, tượng gỗ nói riêng phần lớn tập trung tại khu vực mộ địa, một số ít được trang trí trong nhà rông, nhà sàn chỉ mang tính chất trang trí điểm xuyết. Nhưng ngày nay, với các mục đích, chức năng khác nhau, tượng gỗ hiện diện trong nhiều không gian như: Nhà mồ, nhà rông, bảo tàng, các nhà sưu tập, nhà hàng, quán cà phê, công viên… Sự có mặt của tượng gỗ trong những “môi trường mới” là những biểu hiện sự tiếp biến về vai trò, chức năng của tượng gỗ trong xã hội hiện đại.

Chúng ta biết rằng, không gian tồn tại của tượng gỗ gắn liền với rừng. Rừng vừa là không gian thiêng gắn liền với các nghi lễ của cộng đồng, vừa là nơi cung cấp nguồn nguyên liệu chính để làm ra tượng gỗ. Sự biến đổi của rừng trong những năm gần đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự biến đổi tượng gỗ, trong đó nguồn nguyên liệu là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp. Nếu như trước đây, nguyên vật liệu để tạo ra tượng gỗ vô cùng phong phú với nhiều loại gỗ tốt nhưng dễ đục đẽo và ít bị nứt nẻ, thì ngày nay tượng chủ yếu được đẽo bằng các loại gỗ nhóm V, VI như: Bạch đàn, dầu rái, sồi… vì thế chất lượng cũng như độ bền của tượng không được tốt như thời xưa.

ượng gỗ nhà mồ của người Ba Na
Tượng gỗ nhà mồ của người Ba Na

Sự biến động xã hội qua các thời kỳ diễn ra ngày càng mạnh mẽ, lực lượng nghệ nhân ngày càng khan hiếm, giảm dần về số lượng cũng như “tay nghề”, môi trường tạo ra tượng gỗ ngày càng ít mang tính bản sắc. Trong xã hội truyền thống, nhiều phong tục tập quán, tín ngưỡng được duy trì, việc làm tượng vừa thể hiện tính tâm linh, sự phong phú trong đời sống tinh thần, vừa thể hiện được tài nghệ của nghệ nhân. Còn hiện nay, với sự giao thoa của nhiều luồng văn hóa mới, một số phong tục, tập quán của các dân tộc ở Tây Nguyên dần bị mai một. Lớp trẻ trong xã hội hiện đại cũng ít quan tâm đến văn hóa truyền thống.

Nghệ nhân tạc tượng gỗ
Nghệ nhân tạc tượng gỗ

Biến đổi dễ nhận thấy nhất là trong xã hội hiện đại, mặc dù các hình tượng, chủ đề xưa vẫn được các nghệ nhân đưa vào khi làm ra tượng gỗ, nhưng những chủ đề mới hiện hữu trong cuộc sống thực tại như: Cầu thủ đá bóng, xe gắn máy, xe ô tô, máy bay… cũng được đưa vào trong tác phẩm. Đôi lúc nghệ nhân còn sử dụng màu để tô vẽ, tạo nên sự khác biệt trong từng tượng gỗ. Tượng làm ra để “làm đẹp”, “làm vui” dần dần lấn át cái “truyền thống” vốn dĩ định hình từ lâu đời và gắn liền với bản sắc của cộng đồng.

Một nhà hàng tại Tp. Pleiku, Gia Lai đặt tượng gỗ ở không gian ngoài trời. (Ảnh: TTH)
Một nhà hàng tại Tp. Pleiku, Gia Lai đặt tượng gỗ ở không gian ngoài trời. (Ảnh: TTH)

Trong xã hội hiện đại, sự biến đổi là tất yếu. Khi đó, vai trò văn hóa truyền thống lại càng được thể hiện rõ hơn, là cầu nối giữa quá khứ hiện tại và tương lai, giữa truyền thống và hiện đại, gắn kết cộng đồng dân tộc, là xuất phát điểm của quá trình phát triển. Do đó, việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa truyền thống là nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi sự tham gia của toàn dân, toàn xã hội, đặc biệt là cần có sự tham gia của chính chủ thể văn hóa. Khi đó việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, tượng gỗ của người Ba Na, Gia Rai nói riêng mới bền chặt.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.