Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người khắc họa tâm hồn của gỗ

Thùy Dung - 08:28, 14/10/2022

Từ đôi bàn tay khéo léo, trí tưởng tượng phong phú và tình yêu văn hóa truyền thống, nghệ nhân A Yưk (xã Ia Chim, TP. Kon Tum, tỉnh Kon Tum) đã biến những khúc gỗ vô tri vô giác trở nên có tâm hồn. Ông là một nghệ nhân dân gian của TP. Kon Tum đã có nhiều đóng góp cho công cuộc bảo tồn, giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Jrai.

Ông A Yưk và những sản phẩm từ gỗ như tượng gỗ, mặt nạ
Ông A Yưk và những sản phẩm từ gỗ

Từ tượng nhà mồ

Nghệ nhân A Yưk được biết đến là một nghệ nhân tài hoa của làng Klâu Ngol Zố, xã Ia Chim, TP. Kon Tum. Từ đôi bàn tay tài hoa, trí tưởng tượng và sự nỗ lực tìm tòi học hỏi, đến nay ông đã trở thành bậc thầy trong nghề tạc tượng gỗ ở làng.

 Vừa tỉ mẩn đẽo đục từng chi tiết cho tượng gỗ, nghệ nhân A Yưk vừa trò chuyện với chúng tôi: “Từ một lần được chính quyền địa phương tạo điều kiện cho đi tham gia lễ hội ở tỉnh Gia Lai, những bức tượng nhà mồ, những chiếc mặt nạ gỗ đã kéo hồn tôi vào đó. Đắm chìm trong thanh âm của cồng chiêng và những tâm thái buồn vui trên khuôn mặt của các bức tượng thể hiện đã khiến tôi quyết tâm học nghề tạc tượng”.

Không có thầy dạy, nghệ nhân A Yưk tự mày mò trong trí nhớ ở những đêm hội về hình hài tượng gỗ. Rồi từ nguồn nguyên liệu thô sơ như gỗ mít, vài chiếc dùi đục, ông bắt đầu bài thực hành đầu tiên. Những nét bút bắt đầu di chuyển trên tượng gỗ, rồi đến chiếc dùi, chiếc rựa. Cứ thế liên tục cả tuần trời, nghệ nhân A Yưk mới hoàn thành tác phẩm đầu tay.

“Tạc tượng khó lắm, vừa mỏi mắt vừa mỏi lưng, lại phải tỉ mỉ. Vì mới tập tành làm nên mình cũng không tránh được những lần đụng phải tay, chân mà chảy máu. Tuy khó khăn là vậy nhưng có cái gì đó cứ thôi thúc mình phải làm, phải thành công nên mình quyết tâm không bỏ cuộc”, nghệ nhân A Yưk bộc bạch.

Từ những bức tượng đầu tiên hoàn thành vẫn còn nhiều khiếm khuyết như đường nét đục đẽo thô sơ, tượng nhà mồ chưa thể hiện được những buồn, vui, lo lắng,… Sau vài tháng tập luyện, nghệ nhân A Yưk đã hoàn thành được những bức tượng gỗ với những hình ảnh gần gũi, dung dị với đời sống của bà con.

Đến mặt nạ tượng gỗ

Thành công trong việc tạc tượng nhà mồ, nghệ nhân A Yưk tiếp tục thực hiện làm mặt nạ gỗ. Theo nghệ nhân A Yưk, nguyên liệu của mặt nạ gỗ khác với tượng nhà mồ. Gỗ để làm mặt nạ phải là loại thân mềm, dễ đục đẽo như cây keo, cây hoa mủ. Khi người đeo lên sẽ mang cảm giác nhẹ, thoải mái.

Theo ông A Yưk chia sẻ, những chiếc mặt nạ được làm càng quái dị thì càng đẹp
Theo ông A Yưk chia sẻ, những chiếc mặt nạ được làm càng quái dị thì càng đẹp

Vẫn từ những dụng cụ thô sơ như dùi đục, cưa, rựa ông tiếp tục hoàn thành những tác phẩm của mình. Với kinh nghiệm vốn có nên quá trình làm mặt nạ đối với nghệ nhân A Yưk cũng không mấy khó khăn. “Tuy có phần giống nhau từ kĩ thuật, các đẽo đục, nhưng làm mặt nạ phải nhẹ nhàng, uyển chuyển nếu không sẽ làm nứt mặt nạ, hư hỏng", Nghệ nhân A Yưk cho biết.

Khó nhất trong làm mặt nạ đối với nghệ nhân A Yưk là làm hàm răng trên mặt nạ. Theo ông, để làm được hàm răng, yêu cầu nghệ nhân phải tỉ mỉ, chi tiết từng đường nét nhỏ. Đồng thời, phải thể hiện được những gì nghệ nhân muốn truyền tải.

“Cũng như tượng gỗ, mặt nạ quan trọng nhất là thần thái, đường nét trên mặt nạ phải thanh thoát, tinh tế. Mặt nạ đàn ông khác của phụ nữ. Mặt nạ đàn ông có râu, xương hàm to và vuông. Mặt nạ phụ nữ có tóc dài, cằm thon gọn mới thể hiện được sự dịu dàng, nét nữ tính. Tương tự, mặt nạ của người già, trẻ con cũng được tác giả thể hiện khác nhau. Tuy nhiên, chiếc mặt nạ phải càng xấu, quái dị mới được xem là đẹp. Những sản phẩm đầu tay, mình dành tặng cho đội chiêng trong làng để có thêm đồ diễn”, ông A Yưk chia sẻ.

Đề xuất phương án hỗ trợ truyền nghề cho nghệ nhân

Để làm ra một sản phẩm từ nghề tạc tượng nói chung như tượng nhà mồ, mặt nạ gỗ yêu cầu nghệ nhân thực hiện phải kiên trì, tỉ mỉ. Vì tuổi già, mỗi ngày nghệ nhân A Yưk chỉ có thể làm ra được khoảng 2-3 cái mặt nạ. Mỗi chiếc mặt nạ được nghệ nhân bán ra với giá 90.000 đồng. Tuy số tiền không cao so với công sức, thời gian bỏ ra nhưng với nghệ nhân A Yưk đây là một động lực để ông tiếp tục gắn bó với nghề.

Nghệ nhân A Yưk đeo thử chiếc mặt nạ do chính bàn tay ông chế tác
Nghệ nhân A Yưk đeo thử chiếc mặt nạ do chính bàn tay ông chế tác

 Khi đã gắn bó với nghề, ông cũng giống bao người con yêu văn hóa ở làng đau đáu một nỗi buồn vì không tìm được những truyền nhân trẻ. Các con của ông cũng như lũ trẻ trong làng chẳng ai mặn mà. Chỉ còn lác đác vài người trạc tuổi ông tìm đến để học.

Tại nhà nghệ nhân A Yưk, hiện nay chỉ có 4 người ngang tuổi ông đến học đục tượng gỗ và mặt nạ. Còn lớp trẻ chẳng ai say mê. “Mình rất mong nghề tạc tượng tiếp tục được quan tâm hơn nữa trong đời sống hiện đại. Từ đó, sẽ tạo động lực và khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống đến đông đảo người dân trong làng. Góp phần vào công cuộc bảo tồn văn hóa dân tộc Tây Nguyên”, Nghệ nhân A Yứk hi vọng.

Để giúp nghệ nhân A Yưk có thêm động lực giữ gìn và bảo tồn nghề tạc tượng, làm mặt nạ gỗ,… các cấp, chính quyền xã Ia Chim cũng tạo mọi điều kiện, kết nối nghệ nhân A Yưk tham gia các hội diễn, hội thi trên địa bàn tỉnh Kon Tum. Đồng thời, ông cũng được mời ra biểu diễn tạc tượng tại Làng Văn hóa- Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội). 

Bà Uông Thị Trang, Phó Chủ tịch UBND xã Ia Chim cho biết: Ông A Yưk là một trong những người còn lưu giữ nghề đẽo tượng nhà mồ và làm mặt nạ gỗ tại địa phương. Nhiều người biết tiếng đã tìm đến ông để thuê làm mặt nạ gỗ và tượng nhà mồ. Hiện nay, tại nhà ông A Yưk còn lưu giữ một số mặt nạ gỗ để sử dụng trong các lễ hội tại địa phương.

Cũng theo chia sẻ của bà Uông Thị Trang, xã Ia Chim cũng đã vận động nghệ nhân A Yưk đứng ra mở lớp truyền dạy nghề tạc tượng, làm mặt nạ, đồng thời vận động người dân trên địa bàn xã tham gia học nghề. Tuy nhiên, hiện nay thế hệ trẻ không đam mê nghề tạc tượng và làm mặt nạ gỗ. Do đó, vừa qua địa phương đã đề xuất lên Phòng Văn hoá TP. Kon Tum có phương án hỗ trợ những người lưu giữ và truyền dạy lại nghề truyền thống nhằm bảo tồn, phát huy văn hóa các dân tộc. Đồng thời, chúng tôi cũng đang nghiên cứu, làm hồ sơ để công nhận Nghệ nhân Ưu tú đối với nghệ nhân A Yưk, để ông có thêm động lực bảo tồn và duy trì nghề truyền thống. 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Những năm qua, việc triển khai Dự án 6, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719), công tác bảo tồn, phát huy hiệu quả các nét đẹp văn hóa của đồng bào DTTS ở Cần Thơ đã tạo ra động lực quan trọng, ngày càng lan tỏa và đi vào thực chất.
Tin nổi bật trang chủ
Hai nữ du khách đuối nước tử vong khi chèo thuyền sup tắm biển tại xã đảo Tiên Hải

Hai nữ du khách đuối nước tử vong khi chèo thuyền sup tắm biển tại xã đảo Tiên Hải

Trang địa phương - Tào Đạt - 20:13, 17/08/2025
Ngày 17/8, Ban Chỉ huy phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự tỉnh An Giang cho biết, 2 du khách đi tham quan, chèo sup tại bãi tắm thuộc xã Tiên Hải bị sóng đánh lật phương tiện và tử vong.
Niềm vui đầu năm học ở Ha Cá

Niềm vui đầu năm học ở Ha Cá

Nhịp cầu nhân ái - Vũ Mừng - 17:13, 17/08/2025
Ngày 16/8, Đảng uỷ, UBND xã Khâu Vai, tỉnh Tuyên Quang đã phối hợp với Nhóm Cộng đồng từ thiện Sân Đình tổ chức Lễ cắt băng khánh thành công trình nhà lớp học Điểm trường Mầm non và Tiểu học thôn Ha Cá, xã Khâu Vai.
Lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân và đón nhận Huân chương Sao Vàng lần thứ 5

Lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân và đón nhận Huân chương Sao Vàng lần thứ 5

Thời sự - PV - 15:15, 17/08/2025
Sáng 17/8, tại Hà Nội, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Đảng ủy Công an Trung ương - Bộ Công an tổ chức trọng thể lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân (19/8/1945 - 19/8/2025), 20 năm Ngày hội Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc (19/8/2005-19/8/2025) và trao tặng Huân chương Sao Vàng lần thứ 5 cho lực lượng Công an nhân dân. Tổng Bí thư Tô Lâm dự và đọc diễn văn kỷ niệm.
Thanh Hóa tiêu hủy hơn 1 tấn thực phẩm không rõ nguồn gốc

Thanh Hóa tiêu hủy hơn 1 tấn thực phẩm không rõ nguồn gốc

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 13:29, 17/08/2025
Lực lượng chức năng tỉnh Thanh Hóa vừa phát hiện và xử lý một cơ sở kinh doanh tàng trữ gần 1,2 tấn thực phẩm đã bốc mùi hôi, không rõ nguồn gốc.
Công an tỉnh Phú Thọ phá đường dây kinh doanh đa cấp đang lôi kéo 200 người dự

Công an tỉnh Phú Thọ phá đường dây kinh doanh đa cấp đang lôi kéo 200 người dự "hội thảo"

Pháp luật - Minh Nhật - 12:04, 17/08/2025
Một đường dây kinh doanh đa cấp qua website https://tcis.ai và đồng tiền kỹ thuật số TCIS vừa bị công an triệt phá.
Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Những ngày gần đây, khu vực Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Quảng trường Ba Đình đã trở nên sôi động, khi người dân và du khách nô nức đổ về chụp ảnh, lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa chào đón Đại lễ Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9.
Ngân hàng Nhà nước cảnh báo trang website giả mạo có thể chiếm đoạt tài khoản ngân hàng

Ngân hàng Nhà nước cảnh báo trang website giả mạo có thể chiếm đoạt tài khoản ngân hàng

Tin tức - Minh Nhật - 12:01, 17/08/2025
Cục Công nghệ thông tin thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam(SBV) vừa phát đi cảnh báo về việc xuất hiện ít nhất hai trang web giả mạo cổng thông tin điện tử của cơ quan này, phát tán mã độc dưới dạng tệp tin APK, có nguy cơ chiếm đoạt tài khoản ngân hàng của người dùng.
Đội tuyển nữ Việt Nam dừng bước tại bán kết AFF Cup nữ 2025 sau trận thua U23 Australia

Đội tuyển nữ Việt Nam dừng bước tại bán kết AFF Cup nữ 2025 sau trận thua U23 Australia

Thể thao - Giải trí - Hoàng Quý - 08:36, 17/08/2025
Đội tuyển nữ Việt Nam vừa để thua U23 Australia với tỉ số 1-2 tại bán kết Giải vô địch bóng đá nữ Đông Nam Á 2025 (AFF Cup nữ 2025), qua đó lỡ hẹn với trận chung kết và sẽ bước vào trận tranh hạng Ba cùng tuyển nữ Thái Lan.
Hạ gục Thái Lan, Myanmar góp mặt ở chung kết AFF Cup nữ sau 10 năm chờ đợi

Hạ gục Thái Lan, Myanmar góp mặt ở chung kết AFF Cup nữ sau 10 năm chờ đợi

Thể thao - Giải trí - Hoàng Quý - 08:33, 17/08/2025
Tại bán kết 1 giải bóng đá nữ Đông Nam Á 2025 (AFF Cup nữ 2025), đội tuyển nữ Myanmar đã tạo nên bất ngờ lớn khi đánh bại Thái Lan với tỷ số 2-1. Chiến thắng này không chỉ đưa Myanmar vào chung kết sau 10 năm chờ đợi, mà còn đánh dấu bước tiến mới của bóng đá nữ quốc gia này trên đấu trường khu vực.
Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử

Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử

Tin tức - Thuý Hồng - 21:16, 16/08/2025
Sáng 16/8, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương phối hợp với Sở Công Thương Lạng Sơn tổ chức Chương trình Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử tỉnh Lạng Sơn năm 2025.
Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân số trong tình hình mới

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân số trong tình hình mới

Văn bản chính sách mới - Minh Anh - 20:40, 16/08/2025
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 15/8/2025 ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.