Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người kể chuyện buôn làng bằng tượng gỗ

Lê Hường - 08:47, 18/02/2022

Hơn 30 năm tạc tượng gỗ, nghệ nhân Y Thái Êban, buôn Kmrơng Prông B, xã Ea Tu, TP.Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk vẫn đong đầy cảm xúc và niềm đam mê như thuở ban đầu. Ông cứ thế mải miết kể chuyện đời sống văn hóa, tinh thần và sinh hoạt của đồng bào dân tộc Tây Nguyên trên từng thớ gỗ.

Bức tượng “Thầy cúng” và “Đi thăm rẫy” của nghệ nhân Y Thái đạt giải cao trong các Hội thi tạc tượng
Bức tượng “Thầy cúng” và “Đi thăm rẫy” của nghệ nhân Y Thái đạt giải cao trong các Hội thi tạc tượng

Cháy mãi ngọn lửa đam mê

Con đường dẫn vào nhà nghệ nhân Y Thái Êban xuyên qua những vườn cà phê chín đỏ. Ngồi bên những pho tượng gỗ xếp gọn gàng trước hiên nhà với nhiều hình hài sinh động, mỗi pho tượng thể hiện sắc thái cảm xúc khác nhau, ông nói, “tôi thích tạc tượng từ khi còn nhỏ. Đó là niềm đam mê, tâm huyết nên chừng nào tay còn cầm được búa, rìu tôi còn làm tượng”.

Bố mất sớm, Y Thái lớn lên trong vòng tay yêu thương của mẹ, họ hàng và bà con buôn làng. Năm 9 tuổi, một lần thấy ông cậu tạc tượng một người đàn bà ngồi chống cằm cho gia đình trong buôn có chồng vừa mất. Nét mặt buồn khổ của bức tượng ám ảnh mãi trong tâm trí Y Thái. Cậu bé ấy hỏi mẹ, hỏi người già trong làm và biết rằng đó là phong tục truyền thống của người Ê Đê, khi người đàn ông mất sẽ tạc tượng người phụ nữ để ở nhà mồ và ngược lại khi người đàn bà mất họ tạc tượng người đàn ông. Bức tượng đó thể hiện nỗi buồn, sự thương nhớ của sống với người đã mất. Y Thái thích thú ngày ngày lẽo đẽo theo ông cậu rong ruổi khắp buôn làng tạc tượng nhà mồ.

Ngày đó, không có khái niệm học nghề, mà chủ yếu bắt chước, nhìn người lớn đục, đẽo rồi ghi nhớ và làm theo. Mỗi khi đi rẫy thấy khúc gỗ nào có thể làm tượng, Y Thái lại mang về dùng rìu đẽo, cầm đục để đục, lấy dao gọt. Hồi đầu tay chân lóng ngóng, không điều khiển theo ý mình nên rất hao gỗ, cứ hư cái này lại làm cái khác. Kiên trì mày mò, cuối cùng Y Thái cũng làm được. “Bây giờ thì chỉ cần nhìn khúc gỗ, nghe ý tưởng của gia chủ, khách hàng, hoặc từ ý tưởng của bản thân là tôi đã có thể tự tính toán để làm nên bức tượng hoàn chỉnh”, nghệ nhân Y Thái chia sẻ.

Tượng gỗ của nghệ nhân Y Thái nhiều kích thước khác nhau
Tượng gỗ của nghệ nhân Y Thái nhiều kích thước khác nhau

Đối với nghệ nhân Y Thái, tạc tượng là hơi thở, là cuộc sống, và trên hết là giữ gìn được nghề truyền thống của dân tộc mình. Điều quan trọng nhất của tác phẩm không phải là sự chuẩn xác của kích thước, mà chính là ý nghĩa được gửi gắm vào trong bức tượng. Điểm đặc biệt nhất trong các bức tượng chính là sự biểu đạt trên khuôn mặt. Nó không những thật mà phải còn giàu cảm xúc, khi nhìn vào, người xem ngầm hiểu được thông điệp bức tượng mang lại.

Đến nay, nghề tạc tượng đã mang lại thu nhập khá cho nghệ nhân Y Thái. Nhưng với ông niềm vui lớn nhất là tượng gỗ dân gian ngày càng được sử dụng nhiều hơn trong các ngôi nhà và lễ hội cộng đồng. Vì vậy, bao năm qua, nghệ nhân Y Thái cứ thế rong ruổi khắp các buôn làng tạc tượng cho khách chẳng nề hà đường xá xa xôi.

Tượng gỗ cũng có linh hồn

Tạc tượng gỗ dân gian không cần bản vẽ phác họa, không máy móc hỗ trợ, người nghệ nhân tưởng tượng trong đầu rồi dùng rìu, đục, dao... người tạc tượng tỉ mỉ đẽo, gọt biến những khúc gỗ vô trì thành những tác phẩm nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Tây Nguyên.

Nâng niu bức tượng “Thầy cúng và người đàn bà phụ cúng” trên tay, nghệ nhân Y Thái bảo: “đây là bức tượng đầu tiên tôi đi dự thi và đạt giải Nhì trong Hội thi tạc tượng Tây Nguyên năm 2017 được tổ chức tại TP.Buôn Ma Thuột. Đó là bước ngoặt quan trọng để mọi người biết đến tôi”. Bức tượng thể hiện lễ cúng sức khỏe, một nghi lễ quan trọng của người Ê Đê, mang ý nghĩa về tín ngưỡng, thể hiện công việc và sự tôn trọng đối với thầy cúng, người được bà con tin cậy, có thể giao tiếp với thần linh, giúp bảo vệ họ khỏi ma quỷ và cầu xin đến Yang cho mùa màng bội thu.

 Nghề tạc tượng gỗ dân gian ở Tây Nguyên đang dần mai một, ông Y Thái là nghệ nhân hiếm hoi của tỉnh Đắk Lắk còn giữ ngọn lửa đam mê với nghề. Nghệ nhân Y Thái được nhiều người dân, doanh nghiệp du lịch, kinh doanh dịch vụ đặt hàng ông làm tượng và luôn được tỉnh chọn làm đại diện đi thi tạc tượng ở các tỉnh khác.

Mỗi bức tượng là câu chuyện được ông tả trên từng thớ gỗ, chuyển tải đến mọi người thông điệp đời sống văn hóa, tinh thần và sinh hoạt của người Tây Nguyên. Điển hình như bức tượng cô gái trên lưng rùa, mô phỏng theo tích dân gian của người Ê Đê về một cô gái nhà giàu ra suối tắm, tưởng rằng mình đứng trên tảng đá, đến khi con rùa bơi qua bên kia suối cô gái mới biết mình đứng trên lưng một con rùa khổng lồ.

Bức tượng “Cô gái trên lưng rùa” phỏng theo tích dân gian của người Ê Đê
Bức tượng “Cô gái trên lưng rùa” phỏng theo tích dân gian của người Ê Đê

Nghệ nhân Y Thái bảo, “tôi tạc tượng theo ý nghĩa từng tháng, bởi vì khung cảnh sinh hoạt, tín ngưỡng của đồng bào Tây Nguyên rất rõ ràng, mỗi mùa có lễ cúng khác nhau. Tháng 3, 4 tượng gắn với các lễ cúng bến nước, cúng sức khỏe, đi thăm rẫy; tháng 5,6 tượng gắn với trồng tỉa lúa, cúng cho cây lúa, lễ tra hạt…”. Bức tượng “Đi thăm rẫy” đạt giải Nhất Hội thi tạc tượng Hội thi tạc tượng được tổ chức tại tỉnh Kon Tum. Bức tượng thể hiện hình tượng người đàn ông vác sà gạc cùng vợ địu con nhỏ phía trước, gùi cơm nước phía sau cùng lên rẫy với chồng.

Chớm tuổi xế chiều, Nghệ nhân Y Thái đau đáu nỗi niềm truyền cảm hứng bảo tồn, truyền nghề cho thế thệ trẻ. Điều tự hào nhất ông chính là có thể truyền cảm hứng đam mê tạc tượng cho 2 người con trai. Dù mới ở độ tuổi thiếu niên nhưng các con của ông cũng đã bộc lộ được năng khiếu, có thể đục, đẽo tạo nên những bức tượng gỗ đơn giản. Ngoài ra, ông còn truyền nghề cho 6 người trên địa bàn thành phố. “Tôi vừa hướng dẫn họ tạc tượng, vừa để họ phụ việc cho mình rồi trả tiền công để họ có thu nhập, có động lực. Chỉ cần có đam mê, sự kiên nhẫn ai đến học tôi cũng dạy. Năm tới đây tôi sẽ tổ chức một lớp truyền nghề cho các bạn trẻ”, nghệ nhân Y Thái nói.

Ông Bùi Văn Hượng, cán bộ văn hóa xã Ea Tu cho biết: Trên địa bàn xã chỉ còn nghệ nhân Y Thái giữ nghề tạc tượng. Ông không chỉ bảo tồn nghề truyền thống mà còn phát huy giá trị văn hóa, giới thiệu đến du khách các phong tục, tập quán của đồng bào Ê Đê thông qua các tác phẩm của mình. Chúng tôi thường xuyên động viên, khích lệ để nghệ nhân có thêm động lực giữ nghề và truyền nghề cho mai sau.

Theo báo cáo của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk, trong tổng số 11.835 nghệ nhân các loại hình di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh thì nghệ nhân tạc tượng hiện có 312 người, trong đó TP.Buôn Ma Thuột có 2 người.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lễ hội "Bun Vốc Nặm" của người Lào ở Lai Châu

Lễ hội "Bun Vốc Nặm" của người Lào ở Lai Châu

Dân tộc Lào ở huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu là cộng đồng dân cư sinh sống chủ yếu ở ven các con suối, những nơi có nhiều nước, thuận lợi cho việc sản xuất nông nghiệp. Dân số không đông nhưng đời sống văn hóa tinh thần của người Lào có nhiều nét đặc sắc. Một trong những lễ hội tiêu biểu của người Lào là "Bun Vốc Nặm"- lễ hội té nước được tổ chức vào cuối mùa Xuân với mong ước, cầu mưa thuận, gió hòa một vụ mùa mới bội thu…
Tin nổi bật trang chủ
Không khí chuẩn bị đón Tết Chôl Chnăm Thmây rộn ràng nơi phum, sóc

Không khí chuẩn bị đón Tết Chôl Chnăm Thmây rộn ràng nơi phum, sóc

Thời sự - Phương Nghi - 5 giờ trước
Về với đồng bào Khmer ở các tỉnh như Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu… mới cảm nhận được không khí đón Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây của đồng bào Khmer đang tới gần. Đi qua từng phum sóc, chúng tôi cảm nhận được không khí rộn ràng, náo nức chuẩn bị đón tết cổ truyền của đồng bào qua từng việc làm, hoạt động cụ thể.
Lễ hội

Lễ hội "Bun Vốc Nặm" của người Lào ở Lai Châu

Sắc màu 54 - Hà Minh Hưng - 5 giờ trước
Dân tộc Lào ở huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu là cộng đồng dân cư sinh sống chủ yếu ở ven các con suối, những nơi có nhiều nước, thuận lợi cho việc sản xuất nông nghiệp. Dân số không đông nhưng đời sống văn hóa tinh thần của người Lào có nhiều nét đặc sắc. Một trong những lễ hội tiêu biểu của người Lào là "Bun Vốc Nặm"- lễ hội té nước được tổ chức vào cuối mùa Xuân với mong ước, cầu mưa thuận, gió hòa một vụ mùa mới bội thu…
Chương trình MTQG 1719 đang góp phần thay đổi diện mạo vùng cao Bảo Lạc

Chương trình MTQG 1719 đang góp phần thay đổi diện mạo vùng cao Bảo Lạc

Công tác Dân tộc - Thúy Hồng - 5 giờ trước
Sau gần 4 năm triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: 2021 -2025 (Chương trình MTQG 1719), huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng đạt được nhiều kết quả quan trọng. Việc triển khai thực hiện hiệu quả các dự án của Chương trình đã giúp người dân được thụ hưởng các chính sách ưu đãi của Đảng và Nhà nước kịp thời, qua đó, góp phần nâng cao đời sống của đồng bào các DTTS trên địa bàn huyện.
Luân chuyển cán bộ góp phần nâng cao năng lực triển khai các Chương trình MTQG ở Si Ma Cai

Luân chuyển cán bộ góp phần nâng cao năng lực triển khai các Chương trình MTQG ở Si Ma Cai

Công tác Dân tộc - Trọng Bảo - 5 giờ trước
Là huyện 30a của tỉnh Lào Cai, nhiều năm qua, huyện Si Ma Cai đã nhận được sự quan tâm đầu tư từ các chương trình, chính sách hỗ trợ của Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Hiện nay, huyện đang tập trung triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 (Chương trình MTQG 1719). Để nâng cao chất lượng, hiệu quả nguồn vốn đầu tư từ các chương trình, huyện Si Ma Cai đặc biệt chú trọng công tác luân chuyển cán bộ, góp phần củng cố hệ thống chính trị, nâng cao năng lực lãnh đạo chỉ đạo, quản lý, giám sát nguồn vốn đầu tư.
Khâu Vai mùa hoa ban nở

Khâu Vai mùa hoa ban nở

Sắc màu 54 - Quỳnh Lưu - 5 giờ trước
Được triển khai trồng từ năm 2020 với hơn 300 cây hoa ban tím, hoa ban trắng; đến nay sau hơn 3 năm, cây hoa ban tại Mê cung đá, xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang đã phát triển tốt và bắt đầu nở hoa.
Tin trong ngày - 28/3/2024

Tin trong ngày - 28/3/2024

Bản tin trong ngày của Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 28/3, có những thông tin đáng chú ý sau: Bệnh lây từ động vật sang người gia tăng, khó khăn kiểm soát nguồn lây. Bất chấp quy định pháp luật, nhiều người dân vùng cao vẫn trồng cây thuốc phiện. Mưa đá xối xả, dày đặc ở Mù Cang Chải (Yên Bái). Cùng các thông tin khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Xem xét công nhận Côn Đảo là Khu du lịch quốc gia

Xem xét công nhận Côn Đảo là Khu du lịch quốc gia

Du lịch - Doãn Đạt - 5 giờ trước
Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) thu hút lượng khách du lịch đông đảo với mức tăng trưởng bình quân trên 20%/năm, doanh thu bình quân 15,5%/năm. Năm 2023, tổng lượt khách du lịch đạt 586.000 lượt, tổng thu từ khách du lịch đạt 2.088 tỷ đồng.
Quảng Nam: Phấn đấu giảm 2.900 hộ nghèo trong năm 2024

Quảng Nam: Phấn đấu giảm 2.900 hộ nghèo trong năm 2024

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường - 5 giờ trước
UBND tỉnh Quảng Nam vừa có Quyết định giao chỉ tiêu giảm nghèo năm 2024 cho các địa phương trong tỉnh.
Giáo viên vùng cao đối mặt nhiều khó khăn trong dạy học tích hợp

Giáo viên vùng cao đối mặt nhiều khó khăn trong dạy học tích hợp

Giáo dục - Tiêu Dao - 6 giờ trước
Dạy học tích hợp vẫn luôn là bài toán khó, nhất là đối với các trường ở vùng sâu, vùng xa vì điều kiện cơ sở vật chất, điều kiện chuyên môn và nhiều vấn đề liên quan khác.
Thúc đẩy khởi nghiệp ở miền núi Quảng Nam

Thúc đẩy khởi nghiệp ở miền núi Quảng Nam

Khởi nghiệp - T.Nhân-H.Trường - 6 giờ trước
Quảng Nam có 9 huyện miền núi là nơi sinh sống chủ yếu đồng bào DTTS. Khu vực này địa hình, thổ nhưõng, khí hậu...thường khó khăn, khắc nghiệt nên vấn đề sinh kế đối với người dân luôn là vấn đề quan tâm, trăn trở của các cấp chính quyền địa phương. Theo đó, khơi dậy ý chí thoát nghèo, hỗ trợ thúc đẩy xây dựng các mô hình khởi sự, khời nghiệp từ những sản vật của quê hương...là giải pháp đang được thực hiện và nhân rộng hiệu quả trong Nhân dân.
Bàn giải pháp “dẫn” nước về đồng bằng sông Cửu Long

Bàn giải pháp “dẫn” nước về đồng bằng sông Cửu Long

Thời sự - Sỹ Hào - Như Tâm - 6 giờ trước
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) cùng một số tỉnh, thành vùng đồng bằng sông Cửu Long đang nghiên cứu xây dựng hệ thống thủy lợi dẫn nước ngọt từ sông Hậu, sông Đồng Nai về để giải bài toán thiếu nước ngọt trầm trọng trong mùa khô. Trước biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, ý tưởng đầu tư công trình để dẫn nước về cho vùng sông nước không còn là một nghịch lý “chở củi về rừng”.