Bản sắc và hội nhập

Với hệ sinh thái đa dạng, nhiều loài động, thực vật quý hiếm, hệ thống hang động kỳ vĩ kết hợp với các di tích lịch sử và văn hóa độc đáo của đồng bào các DTTS, công viên địa chất Lạng Sơn chính thức được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu vào ngày 17/4/2025. Đây là dấu mốc quan trọng để bảo tồn và phát huy giá trị về di sản, cũng là cơ hội để nâng tầm du lịch xứ Lạng.

Bộ đàn đá cổ xưa, những bộ cồng, chiêng trăm tuổi, chóe quý và hàng trăm vật dụng sinh hoạt của đồng bào Ê Đê, Mnông, Gia Rai… được ông Y Kiêm Ayun, dân tộc Mnông ở buôn Lê, xã Liên Sơn Lắk, tỉnh Đắk Lắk giữ gìn cẩn thận. Đó không chỉ là kho báu quý giá mà còn chứa đựng những câu chuyện văn hóa lâu đời của các dân tộc thiểu số trên vùng đất cao nguyên.

Mỗi sáng cuối tuần, trong làn sương mỏng trên triền núi đá, bước chân người lại rộn ràng đổ về chợ phiên Phương Độ và Phương Thiện - hai phiên chợ truyền thống của đồng bào các DTTS ở phường Hà Giang 1, tỉnh Tuyên Quang. Trải nghiệm với chợ phiên này sẽ được cảm nhận hơn về hình ảnh trao đổi hàng hóa của đồng bào DTTS, cảm nhận hơn về không gian văn hóa đậm đà bản sắc đầy chất quê hương nơi vùng núi Tuyên Quang .

Sau hợp nhất, tỉnh Quảng Ngãi là nơi hội tụ của đa sắc màu văn hóa các dân tộc; giữa vùng núi cao nguyên, đồng bằng và biển đảo. Những tiềm năng, lợi thế đó đang được tỉnh định hướng để đưa ngành Du lịch cất cánh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Sinh ra và lớn lên ở Buôn Bầu, xã Ea Trol, huyện Sông Hinh, tỉnh Phú Yên, họa sĩ KPă Tý (41 tuổi) mang trong mình dòng máu Ê Đê thuần khiết. Ngay từ thuở nhỏ, anh đã say mê vẽ bằng những công cụ đơn giản như bút chì, bút sáp, ghi lại những hình ảnh thân thuộc của buôn làng, núi rừng và con người xung quanh. Niềm đam mê ấy không chỉ là trò chơi trẻ con mà dần trở thành hành trình nghệ thuật nghiêm túc, đưa anh trở thành một trong những họa sĩ người DTTS đầu tiên và duy nhất ở Chi hội Mỹ thuật thuộc Hội Văn học Nghệ thuật Phú Yên.

Hơn 30 năm làm báo, tôi từng đảm nhận nhiều vai trò: phóng viên phát thanh, truyền hình, biên tập viên, quay phim, đạo diễn và phụ trách Phòng Biên tập Phát thanh – Truyền hình tiếng dân tộc thiểu số, Đài Phát thanh- Truyền hình tỉnh Quảng Ngãi. Dù ở vị trí nào, tôi luôn tâm niệm viết báo không chỉ để thông tin mà còn để đồng hành cùng đồng bào gìn giữ văn hóa truyền thống, phát triển du lịch. Sau khi nghỉ hưu, tôi tiếp tục gắn bó với nghề trong vai trò cộng tác viên Báo Dân tộc và Phát triển, bền bỉ theo đuổi hành trình viết báo vì cộng đồng.

Với tiềm năng, lợi thế về “ngành công nghiệp không khói”, tỉnh Ninh Thuận đang phấn đấu đến năm 2030, du lịch sẽ phát triển và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, theo hướng “Bền vững - Chất lượng cao - Độc đáo” theo Quy hoạch tỉnh Ninh Thuận thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Giữa nhịp sống hiện đại đầy vội vã, khi nhiều giá trị truyền thống dần phai nhạt, hình ảnh Hoa hậu H’Hen Niê - cô gái dân tộc Ê Đê nổi danh toàn cầu nhưng vẫn kiên quyết giữ lại ngôi nhà dài bên bếp lửa đỏ rực ở quê nhà khiến nhiều người xúc động. Không đơn thuần là một mái nhà, nhà dài với H’Hen Niê là gốc rễ tâm hồn, là bản sắc, là điểm tựa tinh thần trên mọi hành trình.

Hằng năm, người Chăm tổ chức nhiều lễ hội với quy mô khác nhau, từ đền tháp, thánh đường đến cộng đồng làng và các gia tộc. Mục đích chính là cầu an, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cây trồng vật nuôi phát triển, con người khỏe mạnh. Lễ hội Chăm không chỉ có phần lễ trang nghiêm mà luôn gắn với phần hội rộn ràng ca múa nhạc. Theo nhà nghiên cứu Sakaya, Lễ hội Chăm là một di sản văn hóa đồ sộ, thể hiện sức mạnh cộng đồng và góp phần hình thành nên thuần phong mỹ tục.

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch, tỉnh Kon Tum đã triển khai có hiệu quả Dự án 6, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).

Paning là một loại hình nghệ thuật trang trí rất quan trọng trong đời sống văn hóa tín ngưỡng của người Chăm. Họa tiết Paning xuất hiện trong các lễ hội Rija và đám tang với chức năng trang trí, ngăn cách một không gian riêng mang tính thiêng liêng. Nghệ thuật vẽ thủ công Paning làm tấm trướng trang trí trong các lễ tục có nguy cơ mai một theo thời gian. Do đó, vấn đề bảo tồn nghệ thuật vẽ Paning mang tính cấp bách.

Ông Phú Văn Ngòi, Giám đốc HTX Dệt thổ cẩm Chăm Mỹ Nghiệp giới thiệu nghệ nhân Đạt Thị Nam được dân làng tôn vinh là điển hình tiêu biểu nghề dệt thổ cẩm ở thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Bà dày công sưu tầm, phục hồi nhiều loại hoa văn cổ và tận tâm truyền dạy nghề dệt thổ cẩm cho phụ nữ các dân tộc ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên. Bà Nam có nhiều đóng góp bảo tồn và phát triển làng nghề dệt truyền thống của đồng bào Chăm địa phương.

Trong Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa ở đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), tôi mê nhất là tiếng ốc u. Âm thanh linh thiêng ấy từng tiễn những chuyến thuyền chở binh phu ra Hoàng Sa, mang theo sứ mệnh cắm mốc chủ quyền trên biển đảo. Tiếng ốc u cũng là lời tưởng niệm, tri ân những người lính Hoàng Sa năm xưa ra đi không trở lại. Đến hôm nay, người dân đất đảo vẫn luôn khắc ghi và xúc động mỗi khi tiếng ốc u vang lên trên quê hương mình.

Làng Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận nằm giữa cánh đồng thơ mộng – nơi còn bảo tồn và thực hành Lễ hội Katê, Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây cũng là một trong những điểm sáng trong việc triển khai Dự án 6 về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình MTQG 1719 giai đoạn 2021–2030. Mỗi lần đặt chân đến ngôi làng Chăm giàu bản sắc văn hóa, du khách được trải nghiệm du lịch tâm linh, tham gia lễ cúng ở đền thờ Po Ina Nagar, tìm hiểu di tích vòng thành đá Po Klong Halau và nghe câu chuyện về tập tục thờ đá Kut của người Chăm.

Thực hiện Dự án 6 về Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 (giai đoạn I: 2021-2025), thời gian qua, Nghệ nhân Đàng Năng Thạch đã tận tâm truyền dạy nhạc cụ cho thanh niên dân tộc Chăm, đồng thời tích cực tham gia các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa Chăm trong cộng đồng.

Nghệ nhân Trượng Thị Gạch là tấm gương tiêu biểu của người cao tuổi gắn bó sớm hôm với nghề làm gốm truyền thống tại làng Chăm Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Với hình ảnh quen thuộc: vừa bỏm bẻm nhai trầu vừa thoăn thoắt nặn gốm, bà Gạch như một "cây cao bóng cả" góp phần gìn giữ và lan tỏa hồn cốt của nghề gốm Chăm.