Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nhà dài truyền thống của người Ê Đê: Một công trình sáng tạo văn hóa

Trương Vui - 18:56, 22/04/2023

Tây Nguyên được biết đến là vùng đất chứa đựng kho tàng văn hóa phong phú đa dạng và đặc sắc. Trong đó, kiến trúc nhà dài của dân tộc Ê Đê được ví như là một công trình sáng tạo văn hóa độc đáo gắn liền với đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng của các thế hệ người Ê Đê nơi xứ sở đại ngàn.

Ngôi nhà dài của dân tộc Ê Đê tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, được phục dựng trên cơ sở nhà của gia đình bà H’Đách Êban (người Êđê Kpạ) ở buôn Ky, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk.
Ngôi nhà dài của dân tộc Ê Đê tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, được phục dựng trên cơ sở nhà của gia đình bà H’Đách Êban (người Êđê Kpạ) ở buôn Ky, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk.

Nhà dài - nghệ thuật tạo hình đặc sắc của người Ê Đê 

Từ bao đời, những ngôi nhà dài của người Ê Đê đã trở thành biểu tượng, là niềm tự hào của dân tộc về một không gian kiến trúc độc đáo. Bởi công trình này, minh chứng rõ ràng cho những sáng tạo khác biệt, đầy ấn tượng qua tài năng và nghệ thuật tạo hình tín ngưỡng của dân tộc.

Để dựng lên một ngôi nhà dài, người “nghệ nhân” phải thực hiện rất nhiều công đoạn, đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên trì. Từ việc chuẩn bị nguyên liệu chặt tre, chẻ nứa, đan vách, cắt cỏ tranh bện chặt để lợp mái… tất cả đều làm thủ công với những “bí quyết” riêng biệt, tạo nên một thiết kế kiên cố, vững chãi, kể cả khi được nối dài.

Ông Y Yôč Hmok (Tp. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk), một trong những người thợ dày dặn kinh nghiệm trong xây dựng nhà dài cho biết, nhà dài của người Ê Đê có kết cấu kiểu nhà sàn thấp, gầm sàn chỉ cao khoảng hơn 1 m. Đáng chú ý là, nhà chỉ có vi cột, gồm cột dầm, quá giang. Người thợ khoét ngàm, đặt đôi xà dọc lên hàng cột cái và cột ốp vào nhau. Trên cùng là mái tranh lợp từng cụm, ngọn thả xuôi mái, gốc bẻ gập xuống, chất dày trên 20cm. Thiết kế độc đáo này, vừa giúp người dân Ê Đê sinh sống tránh thú dữ, thiên tai, vừa tạo nên sức bền dãi dầu qua năm tháng cho căn nhà dài.

Cũng theo ông Y Yôč Hmok, điều khiến người dân Ê Đê tự hào về ngôi nhà dài, chính là ở những sáng tạo văn hóa, tín ngưỡng dân tộc chứa đựng trong mỗi nếp nhà dài. Cách trang trí, thiết kế hình thù các con vật, hay những họa tiết trên cầu thang, trước hay trong nhà đều khéo léo khắc họa tượng trưng cho ước vọng cuộc sống bình yên, no đủ, hướng về cội nguồn. 

Những vạt đẽo vát từng bậc cầu thang từ dưới đất lên đến sàn nhà, với những con số lẻ mang ý nghĩa mong cầu may mắn, sinh sôi. Tất cả nhìn rất kỳ công nhưng lại được thực hiện hoàn toàn thủ công bằng rìu và những vật dụng truyền thống, gửi gắm những mong cầu của gia chủ.

Bên trong nhà dài, các thiết kế cũng được người  Ê Đê khéo léo sắp xếp. Từng chi tiết, từng cách bài trí đều thể hiện những dụng ý văn hóa độc đáo của người dân nơi đây. Nhà được chia thành 2 phần rõ rệt, là Gah và Ôk với những mục đích riêng biệt. 

Gah là nửa nhà đằng cửa chính, là không gian tiếp khách, họp bàn việc chung của cả gia đình, lễ cúng hoặc sinh hoạt diễn tấu cồng chiêng. Ôk là nơi đặt bếp, chỗ nấu ăn và là chỗ ở của các đôi vợ chồng. Ngay cả thiết kế cửa sổ bên hông ngôi nhà, chỉ cần nhìn vào, cũng biết trong ngôi nhà dài này có bao nhiêu phụ nữ đã lập gia đình, bao nhiêu chưa lập gia đình. Đây chính là điều tạo nên sự độc đáo, sáng tạo trong không gian kiến trúc nhà dài.

Họa tiết đôi bầu vú cân xứng trên chiếc cầu thang nhà dài, là chi tiết độc đáo khẳng định quyền lực của người phụ nữ trong văn hóa mẫu hệ.
Họa tiết đôi bầu vú cân xứng trên chiếc cầu thang nhà dài, là chi tiết độc đáo khẳng định quyền lực của người phụ nữ trong văn hóa mẫu hệ.

Dấu ấn của chế độ mẫu hệ

Nét đẹp của nhà dài Ê Đê, không chỉ ở lối kiến trúc độc đáo mà ý nghĩa của những ngôi nhà này mang dấu ấn đặc trưng của chế độ mẫu hệ. Bởi, theo truyền thống của người Ê Đê, người chủ của nhà dài chính là phụ nữ có vai vế lớn nhất trong gia tộc, là người làm chủ, trụ cột của gia đình. Đây cũng chính là người sẽ chặt nhát dao đầu tiên lên gỗ làm cầu thang, sau đó những người thợ mới được phép tiến hành đục đẽo, thực hiện các công đoạn tiếp theo.

Người  Ê Đê luôn quan niệm, cầu thang nhà dài có ý nghĩa rất quan trọng và linh thiêng, bởi đó là nơi đầu tiên mà những người khách đến nhà phải bước qua. Do vậy, nét đặc trưng rõ nét cho chế độ mẫu hệ, còn thể hiện ở họa tiết thiết kế, là hình ảnh đôi bầu vú căng tràn, cân xứng trên chiếc cầu thang, khẳng định quyền lực, uy quyền của người phụ nữ trong văn hóa mẫu hệ.

Theo ông Y Yôč Hmok, việc chạm khắc kết hợp họa tiết đôi bầu vú cùng hình ảnh vầng trăng khuyết, còn có ý nghĩa là biểu tượng cho lòng chung thủy, sự giàu có, thịnh vượng và sinh sôi. Thông qua đó, người dân Ê Đê muốn nhắc nhớ con cháu phải nhớ đến nguồn sữa đã nuôi dạy mình trưởng thành, ghi nhớ công lao của những người phụ nữ trong xây dựng và phát triển gia đình. Vì vậy, khi bước lên cầu thang vào nhà dài, việc vịn vào đôi bầu vú được coi là một hành động coi trọng văn hóa Ê Đê.

Nơi khởi nguồn cho sự sinh sôi, gắn kết

Theo tập tục lâu đời của người  Ê Đê, mỗi khi người con gái lấy chồng, ngôi nhà dài sẽ lại được nối dài để làm nơi ở cho đôi vợ chồng mới. Cứ như vậy, ngôi nhà dài chính là không gian sinh hoạt gắn bó của nhiều thế hệ, có khi là của cả một dòng họ. Chẳng thế mà không gian này, tự bao đời đã được người dân nơi đây ví như nơi khởi nguồn của sự phát triển, gửi gắm ước vọng cho những sinh sôi, nảy nở của cả gia tộc.

Từng chi tiết và cách bài trí bên trong nhà dài đều thể hiện dụng ý văn hóa độc đáo, gửi gắm ước vọng về sự sinh sôi, thịnh vượng.
Từng chi tiết và cách bài trí bên trong nhà dài đều thể hiện dụng ý văn hóa độc đáo, gửi gắm ước vọng về sự sinh sôi, thịnh vượng.

Cũng chính nơi đây, bao thế hệ trong đại gia đình gắn bó, đùm bọc, san sẻ cuộc sống chung. Trong ngôi nhà dài, đêm đêm cả đại gia đình cùng quây quần bên bếp lửa bập bùng. Chính trong không gian ấy, các lễ nghi, tập tục thiêng liêng, những giá trị văn hóa mang hồn cốt của dân tộc được thể hiện, được trao truyền trọn vẹn từ thế hệ này qua thế hệ khác. Không gian ấy, cũng giáo dục các thế hệ sau lòng hiếu nghĩa với tổ tiên, dù sống ở đâu thì cũng luôn hướng hình ảnh ngôi nhà dài, hình ảnh chiếc cầu thang tựa chiếc thuyền đang lướt sóng, để mãi khắc sâu công lao của tổ tiên, luôn trân trọng hướng về cội nguồn.

Việc gìn giữ nếp sống gia đình dưới cùng một mái nhà còn cho thấy, tính gắn kết, bền bỉ, chặt chẽ, tính cộng đồng luôn được đề cao trong đời sống của người Ê Đê.

Với những giá trị, sắc thái mang đậm ý nghĩa nhân văn của văn hóa truyền thống, nhà dài là niềm tự hào, là biểu tượng cho trí tưởng tượng độc đáo, sáng tạo trong văn hóa của người Ê Đê nói riêng và đồng bào các dân tộc Tây Nguyên nói chung. Đây cũng là công trình sáng tạo văn hóa độc đáo cần được trân trọng bảo tồn và tiếp tục duy trì cho các thế hệ mai sau.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lạng Giang (Bắc Giang) vừa tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể: Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng. Hơn 200 đại biểu là nghệ nhân, trưởng thôn, Người có uy tín, người DTTS và thành viên các câu lạc bộ hát Then trên địa bàn xã Hương Sơn tham gia lớp tập huấn.
Tin nổi bật trang chủ
Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Sắc màu 54 - Trí Phương - 1 giờ trước
Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lạng Giang (Bắc Giang) vừa tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể: Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng. Hơn 200 đại biểu là nghệ nhân, trưởng thôn, Người có uy tín, người DTTS và thành viên các câu lạc bộ hát Then trên địa bàn xã Hương Sơn tham gia lớp tập huấn.
Ý nghĩa từ chương trình “Ngày Chủ nhật Yêu thương”

Ý nghĩa từ chương trình “Ngày Chủ nhật Yêu thương”

Nhịp cầu nhân ái - Mỹ Dung - 1 giờ trước
Nhân dịp Tết Trung thu cổ truyền, ngày 23/9, tại Tp. Hạ Long (Quảng Ninh), Vụ Xã hội thuộc Văn phòng Quốc hội, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Công ty TNHH Home Credit Việt Nam, Bệnh viện Tim Hà Nội, Bệnh viện Phổi Hà Nội đã phối hợp tổ chức chương trình Ngày Chủ nhật Yêu thương cho các em nhỏ thuộc Cơ sở bảo trợ, chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt tỉnh Quảng Ninh.
Mang trung thu đến với trẻ em vùng cao huyện Mù Căng Chải

Mang trung thu đến với trẻ em vùng cao huyện Mù Căng Chải

Trang địa phương - Đà Giang - 13 giờ trước
Với mong muốn mang đến cho trẻ em vùng cao xã Lao Chải, huyện Mù Căng Chải một tết trung thu ấm áp, ngày 23/09, Công đoàn Tạp chí Kinh doanh và Biên mậu Việt Nam, Nhóm thiện nguyện Hoa Hồng tại TP. Hồ Chí Minh và Cộng đồng thiện nguyện Triệu Trái Tim đã chuẩn bị nhiều phần quà ý nghĩa trao tặng cho điểm trường mầm non Lẻ Dào Cu Nha và Tà Gênh.
Asiad 19: Lễ khai mạc kết hợp hoàn hảo giữa công nghệ và nghệ thuật

Asiad 19: Lễ khai mạc kết hợp hoàn hảo giữa công nghệ và nghệ thuật

Thể thao - L.Minh - 13 giờ trước
Tối 23/9, tại Sân vận động Olympic Hàng Châu, Trung Quốc đã diễn ra Lễ khai mạc Đại hội thể thao lớn nhất châu Á lần thứ 19 - Asiad 19.
Xây dựng, phát triển Sa Pa phải đi đôi với bảo tồn

Xây dựng, phát triển Sa Pa phải đi đôi với bảo tồn

Thời sự - Trọng Bảo - 13 giờ trước
Đây là ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại Lễ kỷ niệm 120 năm du lịch Sa Pa, do UBND tỉnh Lào Cai tổ chức tối ngày 23/9. Tham dự Lễ kỷ niệm có các Ủy viên Trung ương Đảng: Bộ trưởng, Chủ nhiệm UBDT Hầu A Lềnh; Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam Hà Thị Nga; lãnh đạo một số Bộ, ban, ngành Trung ương; lãnh đạo tỉnh Lào Cai, thị xã Sa Pa qua các thời kỳ; cùng đông đảo Nhân dân, du khách trong và ngoài nước.
Tin trong ngày - 22/9/2023

Tin trong ngày - 22/9/2023

Bản tin hôm nay, ngày 22/9, có những thông tin đáng chú ý sau: Giới thiệu sản phẩm OCOP gắn với văn hóa các tỉnh miền núi phía Bắc. Lễ hội trà Shan tuyết lớn nhất miền Bắc. Hủy hoại cây rừng bằng thuốc độc ở huyện Bác Ái (Ninh Thuận). Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Ngộ độc thực phẩm tại các điểm du lịch và bài toán giữ gìn thương hiệu

Ngộ độc thực phẩm tại các điểm du lịch và bài toán giữ gìn thương hiệu

Sự kiện - Bình luận - Hương Trà - 20:42, 23/09/2023
Liên quan đến vụ ngộ độc sau khi ăn bánh mì Phượng tại thành phố du lịch nổi tiếng - Hội An, tỉnh Quảng Nam, đã có gần 150 du khách phải nhập viện, điều trị, trong đó có 30 khách nước ngoài. Chủ cơ sở sản xuất bánh mì Phượng đã có thư xin lỗi gửi đến khách hàng. Từ vụ việc đáng tiếc này cho thấy, không đơn thuần là việc đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, mà còn là vấn đề bảo vệ, giữ vững thương hiệu du lịch mà các cơ quan, tổ chức, cá nhân đã và đang dày công xây dựng.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô

Thời sự - Trọng Bảo - 20:39, 23/09/2023
Chiều 23/9, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cùng đoàn công tác đã dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô, thăm, tặng quà cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng A Mú Sung; Đồn Biên phòng Trịnh Tường huyện Bát Xát. Tham gia đoàn công tác có đồng chí Hầu A Lềnh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Uỷ ban Dân tộc.
Độc đáo lễ cúng cây chè Tổ ở Suối Giàng

Độc đáo lễ cúng cây chè Tổ ở Suối Giàng

Media - Vàng Ni - Tào Đạt - 20:34, 23/09/2023
Lễ cùng cây chè Tổ ở xã Suối Giàng (huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái) là sự tri ân, cảm tạ trời đất, cây chè đã giúp người dân Suối Giàng có một cuộc sống ấm no, hạnh phúc và cầu mong một năm mới mưa thuận, gió hòa, chè ra nhiều búp… Nghi thức tâm linh này cũng mang trong mình ước muốn về một cuộc sống ấm no của đồng bào dân tộc Mông sinh sống tại mảnh đất này.
Lễ cúng cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Suối Giàng: Sự tri ân sản vật đã đem lại cuộc sống ấm no

Lễ cúng cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Suối Giàng: Sự tri ân sản vật đã đem lại cuộc sống ấm no

Sắc màu 54 - Tào Đạt - Vàng Ni - 19:30, 23/09/2023
Lễ cúng cây chè Shan tuyết cổ thụ ở xã Suối Giàng (huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái) là sự tri ân, cảm tạ trời đất, cây chè đã giúp người dân Suối Giàng có một cuộc sống ấm no, hạnh phúc và cầu mong một năm mới mưa thuận, gió hòa, chè ra nhiều búp… Nghi thức tâm linh này này mang trong mình khát vọng vươn lên để có một cuộc sống ấm no của đồng bào dân tộc Mông sinh sống tại mảnh đất này.
Ủy ban Quốc gia ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn phổ biến pháp luật cho đồng bào Biên giới biển

Ủy ban Quốc gia ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn phổ biến pháp luật cho đồng bào Biên giới biển

Pháp luật - Lê Vũ - Văn Long - 19:21, 23/09/2023
Sáng 23/9, tại thị trấn Trần Đề, huyện Trần Đề, (Sóc Trăng), Ủy ban Quốc gia ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn phối hợp với Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Sóc Trăng, UBND huyện Trần Đề và các đơn vị liên quan tổ chức Hội nghị tuyên truyền, phổ biến pháp luật có liên quan về công tác tìm kiếm cứu nạn trên biển và phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố, thảm họa tràn dầu, hóa chất độc xạ.