Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người giữ hồn văn hóa Cơ tu

Tiêu Dao – Minh Ngọc - 09:11, 02/01/2021

A Lăng Đợi dừng tay rìu trên phiến gỗ đang thành hình ở Khu du lịch Suối Hoa (xã Hòa Bắc, Hòa Vang, Đà Nẵng) để trò chuyện cùng mọi người. Hơn 10 năm nay, ông A Lăng Đợi (sinh năm 1964 tại làng Gừng, thị trấn P’rao, huyện Đông Giang, Quảng Nam) được địa phương lựa chọn là già làng trong những đợt giao lưu, giới thiệu văn hóa Cơ tu tại nhiều nơi như Hội An, Đà Nẵng, Tây Nguyên, TP. Hồ Chí Minh, Thủ đô Hà Nội…

Những tượng gỗ do nghệ nhân A Lăng Đợi tạc
Những tượng gỗ do nghệ nhân A Lăng Đợi tạc

Hồn gỗ từ tay người

Ở cái tuổi 56, A Lăng Đợi vẫn cường tráng như cây gỗ lim của núi rừng, ánh mắt  ngời sáng, cánh tay vạm vỡ và mang dáng hình người con của núi rừng Trường Sơn. A Lăng Đợi lâu nay trở thành “người mẫu” của rừng, bởi nhiều người biết ông qua những bức hình, được tạo hình của một thầy cúng, đóng khố, mặc áo thổ cẩm tua rua, đầu đội mũ lông chim sặc sỡ, cổ đeo nhiều vòng mã não, nanh heo rừng, tay cầm quạt cánh chim, thổi tù và, khuôn mặt cười tươi rói cùng mái tóc xoăn đen nhánh rủ dài hai bên vai, đôi mắt to và sâu hun hút như cánh rừng pơ-mu thượng ngàn. Trong những đoàn biểu diễn văn hóa Cơ tu, A Lăng Đợi luôn là người đi đầu đoàn múa cồng chiêng, đẹp tựa một vị thần của núi rừng Trường Sơn hùng vĩ.

Nghệ nhân A Lăng Đợi đóng vai vị già làng trong những đợt giao lưu, giới thiệu văn hóa Cơ tu
Nghệ nhân A Lăng Đợi đóng vai vị già làng trong những đợt giao lưu, giới thiệu văn hóa Cơ tu

Và ít ai biết rằng, còn một nghệ nhân tạc tượng gỗ mang tên A Lăng Đợi. Với đôi bàn tay khéo léo, tỉ mỉ đến từng chi tiết, A Lăng Đợi đã tạo nên vô số những bức tượng bằng gỗ mang hình ảnh giản dị của cuộc sống thường ngày như phụ nữ địu con, người đàn ông trầm tư,… Tuy chỉ là những hình ảnh đời thường, song lại được ông khắc họa một cách hết sức sống động trên những thân gỗ.

A Lăng Đợi bảo để thổi hồn vào những bức tượng gỗ, các nghệ nhân thường là những người lớn tuổi, hiểu thấu văn hóa dân tộc, với nhiều năm kinh nghiệm sống. Họ tạc nên những bức tượng có hồn, sinh động và gần gũi với đời sống sinh hoạt của bà con dân làng. Những bức tượng luôn ẩn chứa tình cảm người tạc để khi nhìn vào tượng, du khách như thấy được đời sống hằng ngày của những con người ở dãy Trường Sơn.

Mỗi bức tượng tạc được đều thể hiện tinh hoa, trí lực của ông nên đường nét rất sắc sảo, tinh tế. Cũng tùy theo thời gian và cảm hứng sáng tạo mà mỗi tác phẩm của ông có một giá trị nghệ thuật riêng.

A Lăng Đợi bảo: “Hầu hết các nghệ nhân tạc tượng không qua các trường lớp đào tạo mà phần lớn học qua các già làng, các nghệ nhân lớn tuổi nhiều năm trong nghề. Cứ đi theo phụ việc, ai yêu thích, say mê tạc tượng mới theo được”.

Ngày còn nhỏ, thấy cha đục đẽo, tạc tượng để làm Gươl..., A Lăng Đợi chăm chú để mắt và mày mò làm theo cha nên ông biết làm. Rồi cứ thế từng ngày, đôi bàn tay khéo léo và óc sáng tạo về nghệ thuật điêu khắc của A Lăng Đợi đã tạo tác nên những tác phẩm điêu khắc nổi bật khiến nhiều người trầm trồ ngay từ khi ông còn là thanh niên. Nhiều năm trôi qua, ông trở thành người thổi hồn cho gỗ.

“Mỗi bức tượng là cả một trời thương nhớ mà người nghệ nhân khắc vào tình cảm, sự hy vọng của mình- Nghệ nhân A Lăng Đợi chia sẻ
“Mỗi bức tượng là cả một trời thương nhớ mà người nghệ nhân khắc vào tình cảm, sự hy vọng của mình- Nghệ nhân A Lăng Đợi chia sẻ

Những thân gỗ vô tri qua bàn tay và tâm hồn của những người nghệ nhân như A Lăng Đợi thành những người phụ nữ giã gạo, dệt vải, là cánh đàn ông vào rừng săn bắn, đi rẫy, là không khí lễ hội rộn ràng của buôn làng cùng những khuôn mặt tươi vui khi biểu diễn nhạc cụ, nhảy múa, uống rượu cần...; là người đàn ông đàn bà đang yêu, là người mẹ bồng con chờ chồng đi chiến trận...

Mặc cho thời gian, mặc cho những biến động của đời thường, ông vẫn ngồi đó kể những câu chuyện của buôn làng bằng những pho tượng mộc mạc được đẽo gọt trên những cây gỗ. Ông bảo, mỗi bức tượng là cả một câu chuyện dài của người Cơ tu đất Quảng. Những bức tượng gỗ được tạo nên từ đôi bàn tay trần trụi rám nắng, bằng tình cảm nén chìm trong lòng qua bao mùa trăng, để rồi bật lên là dáng hình người đàn bà ôm mặt khóc thể hiện sự hoài niệm về cuộc sống, hay người trai trẻ rộn tiếng ching chiêng trong không khí hồ hởi, âm vang của sinh hoạt cộng đồng ...

“Mỗi bức tượng là cả một trời thương nhớ mà người nghệ nhân khắc vào đó tình cảm, sự hy vọng của mình. Đó là cả tâm tưởng, cả nền văn hóa, cả sự dồn nén bao năm tạc nên thành thân tượng!”, A Lăng Đợi mông lung nói thế trong trời Trường Sơn chiều vàng rực.

Khi những nhà truyền thống ở miền cao xứ Quảng ngày càng ít đi, những người biết đẽo tượng  già yếu, lớp trẻ thì không mặn mà, vậy là nghề đẽo tượng cũng đứng trước nguy cơ thất truyền, để lại nỗi buồn của những thân tượng theo suốt hành trình cuộc sống ở thế giới hư vô. Nhưng không, A Lăng Đợi không muốn thế! A Lăng Đợi muốn cái hay cái đẹp của người Cơ tu mình phải được truyền lại, phải được gìn giữ, phải được nhiều người biết đến. Và ông làm, bằng tất cả sức lực, niềm đam mê, nỗi trăn trở, và cả hy vọng cho người làng mình, cho cộng đồng Cơ tu của mình.

Người của núi

Làng Gừng (thị trấn P’rao, huyện Đông Giang, Quảng Nam) - nơi A Lăng Đợi sinh ra và lớn lên mấy chục năm qua. Đó là ngôi làng mộc mạc, đơn sơ tựa bên góc núi nhỏ. Giữa bao mùa nắng mưa, ngôi làng nhỏ vẫn ở đó, với chứa chan tình tin yêu gửi gắm thần đất, thần sông, thần suối cho họ cái ăn và cái nghĩa tình và sức mạnh để vượt qua, sống mạnh mẽ với nắng gió và núi rừng Trường Sơn hùng vĩ. Và đó có lẽ là ngôi làng Cơ tu còn gìn giữ được nhiều nét văn hóa độc đáo của những miền cao xứ Quảng này.

Nghệ nhân A Lăng Đợi giới thiệu văn hóa Cơ tu với du khách
Nghệ nhân A Lăng Đợi giới thiệu văn hóa Cơ tu với du khách

Căn nhà A Lăng Đợi đã và đang hình thành một bảo tàng thu nhỏ về văn hóa của người Cơ tu. Và lớp trẻ sau này, mỗi lần ngồi với A Lăng Đợi, là lại được nghe những câu chuyện về Cơ tu như tiếng ru trầm hùng của rừng núi thâm sâu bên mái nhà Gươl huyền thoại. Như kiến trúc nhà Gươl làng Gừng, một công trình Gươl được xem lớn bậc nhất của đồng bào Cơ tu ở Trường Sơn có phần đóng góp rất lớn của A Lăng Đợi cùng nhiều già làng, thanh niên khác trong làng.

Khi được mời xuống Khu du lịch Suối Hoa, để mang theo văn hóa Cơ tu phục vụ khách du lịch, A Lăng Đợi suy nghĩ lung lắm. A Lăng Đợi là người con của núi, cha ông đã sống và chết cùng với núi. Đến đời ông, đến một nơi khác sinh sống thì quả thực còn lắm điều chông chênh. Rời nhà đi, sống ở nơi khác, cái suối cái sông cũng khác, con chim hót cũng khác. Làm sao lòng người không đau đáu cho được.

Nhưng văn hóa Cơ tu không thể mai một được, không thể chỉ giữ cho mình trong một góc rừng được. Xa nhà, xa núi rừng, xa con sông con suối nhớ lắm. Nhưng rồi lại nghĩ, việc mình làm chính là đem văn hóa Cơ tu về xuôi để nhiều người biết hơn là một việc tốt, việc nên làm thì tâm can cũng được an ủi.

Vậy là A Lăng Đợi quyết định đi, mang theo khao khát cháy bỏng rằng: “Để mọi người ở khắp nơi ai cũng biết, cũng hay về văn hóa Cơ tu mình!”, A L`ăng Đợi nói thế.

Giờ, mỗi ngày mỗi đêm điệu múa Tung tung - Da dá lại vang lên cho mọi người ở khắp nơi cùng thưởng thức, những ché rượu, những khuôn mặt tượng, những rựa rìu, mái lá lại huy hoàng trở lại trong niềm hân hoan của hàng ngàn người mỗi khi tìm đến với văn hóa Cơ tu cùng A lăng Đợi. Người nam tìm đến ông để học đẽo tượng, người nữ tìm đến vợ ông để học đan lát, thêu thùa.

Thời gian qua, ông đã truyền đạt lại nghề điêu khắc cho 10 thanh niên trong thôn và 10 người khác ở huyện Tây Giang (Quảng Nam). Tượng gỗ được người biết tạc ngày một nhiều hơn, thổ cẩm, sản phẩm đan lát Cơ tu được nhiều người biết đến hơn và trở thành mặt hàng lưu niệm nhiều người ưa thích.

Tất nhiên, có những đêm thật sâu, tiếng chiêng trống đã tắt, lửa cũng tàn dần, điệu múa Tung tung - Da dá đã lắng, chỉ có men rượu vẫn mềm môi người uống, A Lăng Đợi lại ra một góc nhà, ngồi lặng lẽ nhìn về phía núi, nơi ấy có làng Gừng ông đã sinh ra và lớn lên. Nhưng trên khuôn mặt ông lại nở nụ cười. Có lẽ ông cười cùng nỗi niềm vui sướng với tổ tiên, với thần Rừng, với những người Cơ tu vì đã không để văn hóa của người mình mai một.

"Nghệ nhân A Lăng Đợi là một trong những nghệ nhân nổi bật của người Cơ tu tại địa phương. Hiện nay, nhiều địa phương đã đặt hàng hoặc mời ông A Lăng Đợi đến tạc tượng, làm mô hình Gươl. Ông được địa phương lựa chọn đóng vai vị già làng trong những đợt giao lưu, giới thiệu văn hóa Cơ Tu tại nhiều nơi như Hội An, Đà Nẵng, Tây Nguyên, TP Hồ Chí Minh, Thủ đô Hà Nội… 

Bà Nguyễn Thị Thanh Hương, Phó trưởng Phòng Văn hóa - Thể thao và Du lịch huyện Đông Giang, Quảng Nam

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Kỷ niệm của người làm báo với vùng đồng bào DTTS

Kỷ niệm của người làm báo với vùng đồng bào DTTS

Đối với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, niềm vui lớn nhất là được bà con đồng bào DTTS thương yêu, quý mến; dẫu công việc của mình cũng chỉ giúp được cho bà con một phần nhỏ trong cuộc sống của chính họ.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.