Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Trọn đời với văn hóa Thổ

An Yên - CTV - 05:45, 28/11/2023

Lớn lên từ những câu hát dân ca, điệu khắc luống, rồi cùng đu đưa theo tiếng kẽo kẹt của chiếc võng gai… - hồn cốt của văn hóa dân tộc Thổ đã ngấm vào ông từ thuở bé thơ. Đau đáu với những nét văn hóa của dân tộc đang dần mai một, nghệ nhân Trương Thanh Hải, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp, Nghệ An) gần như đã dành trọn cuộc đời để bảo tồn và phục dựng hồn cốt của đồng bào Thổ nơi miền Tây xứ Nghệ.

Nghệ nhân Trương Thanh Hải biểu diễn một trong số các nhạc cụ đồng bào Thổ
Nghệ nhân Trương Thanh Hải biểu diễn một trong số các nhạc cụ của dân tộc Thổ

“Sống dậy” một miền văn hóa

Trương Thanh Hải sinh ra trong một gia đình có bố là cán bộ Quân y công tác tại Cục Hậu cần, mẹ là cán bộ phụ nữ xã. Từ thuở còn nằm nôi ông đã được đắm mình trong những lời ca dìu dặt êm đềm đậm đà ý tứ của của bà, của mẹ. Cũng vì tài năng thiên bẩm, bà nội của ông đã từng là một ca nương của dàn nhạc cung đình Huế ở thế kỷ XIX.

Tuổi thơ lớn dần theo câu hát, cùng với những năng khiếu bản thân, ông sớm trở thành trung tâm các hoạt động tập thể của thanh niên ở địa phương. Chẳng thế mà, sau khi tòng quân bảo vệ biên giới phía Bắc trở về, sẵn có chút năng khiếu, ông theo học lớp Trung cấp Văn hóa nghệ thuật tỉnh Nghệ An, rồi được phân công phụ trách công tác văn hóa xã Nghĩa Xuân.

Như “cá gặp nước”, những đam mê, trăn trở của ông về dân ca Thổ nói riêng và bản sắc văn hóa Thổ nói chung, như có thêm đất sống. 25 năm qua, bước chân nghệ nhân Hải đã in dấu khắp bản làng miền Tây xứ Nghệ. Đi đến đâu, ông cũng chịu khó tìm gặp các già làng; say sưa, mê mẩn, tỉ mỉ sưu tầm và lưu giữ các làn điệu dân ca, các loại nhạc cụ, đồ dùng sinh hoạt, các phong tục tập quán truyền thống của đồng bào Thổ ở huyện Quỳ Hợp.

Hàng chục năm qua, nghệ nhân Hải luôn đau đáu với những nét văn hóa của dân tộc Thổ đang bị mai một
Hàng chục năm qua, nghệ nhân Hải luôn đau đáu với những nét văn hóa của dân tộc Thổ đang bị mai một

Những hoạt động diễn xướng cồng chiêng, khắc luống, rồi tục cúng mo, cúng vía, chuyện cổ tích Chàng Bông Hương chị Á nàng Xầm, 100 câu hát Dạ ời… đã được nghệ nhân Trương Thanh Hải sưu tầm lưu giữ.

Để văn hóa Thổ bền vững với thời gian, được nhiều thế hệ biết đến, nghệ nhân Hải đã đề xuất với cấp ủy, chính quyền tuyên truyền, vận động người dân phục dựng lễ bốc Mó - một tập tục cổ xưa của người Thổ mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho nguồn nước dồi dào để phục vụ cuộc sống sinh hoạt và việc tưới tiêu của nông dân đã từ lâu đã bị mai một.

 Nghệ nhân Trương Thanh Hải cho biết: Trong quan niệm của người Thổ, mó nước là nơi linh thiêng, cung cấp nguồn nước trong mát, ngọt lành cho dân làng. Người Thổ xưa kia khi đi tìm đất định cư lập làng thường chọn hang đá nơi có nguồn nước dồi dào đùn từ dưới đất lên. 

Sau khi lập làng, vào ngày mùng 10/3 âm lịch hàng năm, dân làng sẽ tập trung tại mó nước, thường là trước cửa hang để cúng thần cửa hang, báo với Ngọc Hoàng chứng giám và mời thần mó về hưởng thụ lòng biết ơn của dân làng đã ban cho nguồn nước dồi dào. Sau lễ cúng, các già làng sẽ chọn những thanh niên trai tráng tiến hành làm sạch các mương dẫn nước, vệ sinh môi trường để đảm bảo nguồn nước mó luôn được sạch sẽ, tuôn chảy.

Nhân dịp kỷ niệm 132 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (2022), nghệ nhân Hải là một trong hai gương điển hình của tỉnh Nghệ An có mặt trong 123 gương điển hình được lựa chọn, giới thiệu từ các địa phương, đơn vị trong cả nước để tham gia Triển lãm Hồ Chí Minh “những tấm gương bình dị mà cao quý” do Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức.

Ngoài lễ Bốc Mó, những làn điệu dân ca, dân vũ, những tập tục của đồng bào dân tộc Thổ do nghệ nhân Trương Thanh Hải sưu tầm, phục dựng đều được phát triển rộng rãi trong các làng bản cho nhiều tầng lớp nhân dân trong xã, trong huyện thông qua thành lập các câu lạc bộ. Đó cũng là lí do rất dễ hiểu khi Câu lạc bộ dân ca Thổ đầu tiên được thành lập ở xóm Mó vào năm 2003 và được tỉnh Nghệ An công nhận là mô hình văn hóa cấp tỉnh.

Có lẽ cũng chính nhờ vào tâm huyết của của một con người, nhờ vào nét đặc sắc của văn hóa Thổ, nhờ vào tài năng của một lão nông miền sơn cước đam mê và nhiệt huyết… nên ông đã được mời tham gia biểu diễn tái hiện lại “Lễ bốc Mó” tại làng văn hóa 54 dân tộc Việt Nam ở Đồng Mô, Sóc Sơn (Hà Nội) và ngày hội Văn hóa các dân tộc miền Trung lần thứ III tại Quảng Ngãi.

Một tiết mục văn nghệ tại xóm Mo Mới có công lớn từ việc sưu tầm, phục dựng của nghệ nhân Hải
Một tiết mục văn nghệ tại xóm Mo Mới có công lớn từ việc sưu tầm, phục dựng của nghệ nhân Hải

Trao truyền và phát triển

Vốn là một cán bộ văn hóa, nghệ nhân Trương Thanh Hải luôn tâm huyết góp sức thúc đẩy phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa khu dân cư và bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Từ sưu tầm đến phục dựng lễ hội bốc Mó và thành lập câu lạc bộ dân ca, bản sắc văn hóa của người Thổ đã có thêm cơ hội phát triển. Ông Trương Đình Nhi - Bí thư Chi bộ, già làng xóm Mo Mới cho biết: Nghệ nhân Trương Thanh Hải đã tư vấn, góp công, góp sức cùng chi ủy chi bộ, ban quản lý xóm và nhân dân thành lập Câu lạc bộ dân ca Thổ với 45 thành viên đủ mọi lứa tuổi thuộc 3 thế hệ. Câu lạc bộ duy trì sinh hoạt mỗi tháng 1 lần vào thứ bảy, chủ nhật để “giữ lửa” tình yêu và ý thức bảo tồn bản sắc văn hóa của đồng bào Thổ cho các tầng lớp nhân dân.

Nghệ nhân Trương Thanh Hải là một trong ba cá nhân của tỉnh Nghệ An vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ tại Chương trình “Hồ Chí Minh - Hành trình khát vọng” tôn vinh điển hình tiêu biểu toàn quốc trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh năm 2022 do Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức.

Lại nói về việc phục dựng lễ hội Bốc Mó, lễ hội này được tổ chức vào ngày 10/3 âm lịch hàng năm gồm 2 phần (phần lễ đi thuyền từ đập dưới lên mó nước và đền Mó của xóm Mo Mới để làm nghi lễ cúng rước; phần hội gồm các hoạt động múa hát, cồng chiêng, khắc luống, ẩm thực thu hút đông đảo du khách trong và ngoài xã đến dự). Điểm nhấn trong lễ hội là bài dân ca cổ Tang Khang Lẻ nói về quá trình lao động, sản xuất của người dân do nghệ nhân Trương Thanh Hải sưu tầm đã được biểu diễn.

Thời còn làm cán bộ văn hóa xã và sức khỏe còn tốt, hễ nghe ở đâu có nhân tố, nhất là nhân tố trẻ, nghệ nhân Trương Thanh Hải lại cặm cụi đến để vận động các cháu tham gia các hoạt động bảo tồn dân ca Thổ. Từ những tâm tình, thủ thỉ và nhất là thấy được niềm đam mê cháy bỏng của ông, nhiều cháu đã “nối nghiệp” rồi trở thành hạt nhân văn nghệ nòng cốt của xã, của xóm. Với niềm đam mê của mình, ông đã truyền lửa để lớp trẻ biết yêu quý văn hóa cội nguồn từ việc mặc trang phục truyền thống đến những làn điệu dân ca, dân vũ.

Ông cũng cất công sưu tầm, giữ gìn, nâng niu các nhạc cụ truyền thống của đồng bào Thổ. Theo ông, mỗi nhạc cụ có một âm thanh riêng, nhưng khi nhịp trống, cồng, khèn, chiêng hòa quyện vào nhau đã tạo nên sự vui nhộn, hân hoan, vui mừng của đám vui; khí phách hào hùng của thành công thắng lợi, xua đi tĩnh lặng đêm đông giá lạnh của rừng sâu, núi thẳm được đồng bào dân tộc Thổ sử dụng trong các dịp đón năm mới, lễ hội, hiếu, hỷ cũng như trong các hoạt động văn hóa, văn nghệ, mừng lúa mới, cơm mới...

Ông Trương Thanh Hải (thứ 2 bìa phải) nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ dành cho điển hình tiêu biểu về Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh do Bí thư tỉnh ủy Nghệ An Thái Thanh Quý thừa uỷ quyền trao tặng
Ông Trương Thanh Hải (thứ 2 bìa phải) nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ dành cho điển hình tiêu biểu về Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh do Bí thư tỉnh ủy Nghệ An Thái Thanh Quý thừa uỷ quyền trao tặng

Bộ nhạc cụ đồng bào dân tộc Thổ mà huyện Quỳ Hợp trao tặng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh trong tháng 3/2022 là do nghệ nhân Trương Thanh Hải sưu tầm trong nhiều năm. Khi chúng tôi hỏi hiến tặng như vậy có tiếc không? Nghệ nhân Trương Thanh Hải cười rõ tươi: Tôi không cảm thấy tiếc vì tôi biết rằng những nhạc cụ đó sẽ được giữ gìn cẩn thận và có điều kiện tốt lan tỏa cho nhiều người biết về bản sắc văn hóa dân tộc Thổ.

Từ những viên gạch đầu tiên do nghệ nhân Hải xây cất, xã Nghĩa Xuân đã ban hành Nghị quyết về bảo tồn văn hóa dân tộc Thổ. Hiện tại, trên địa bàn xã có 3 câu lạc bộ dân ca dân tộc Thổ là Đột Vả, Mo Mới và xóm Mó được thành lập và đi vào hoạt động rất sôi nổi.

Chia tay, nghệ nhân Hải bộc bạch: Việc sưu tầm dân ca, lời cổ, hoạt động diễn xướng cồng chiêng, khắc luống, rồi tục cúng mo, cúng vía… theo ông trước hết là để làm vốn cho mình, tiếp đến là để lại một cái gì đó cho mai sau.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tương Dương (Nghệ An): Người bảo tồn và "thắp lửa" đam mê âm nhạc truyền thống dân tộc Thái ở xã vùng sâu

Tương Dương (Nghệ An): Người bảo tồn và "thắp lửa" đam mê âm nhạc truyền thống dân tộc Thái ở xã vùng sâu

Ở tuổi 60, nhưng ngay từ thuở 15, 16, ông Kha Văn Hưng đã say mê với nhạc cụ truyền thống dân tộc Thái của mình. Bao năm qua, ông dành biết bao tâm sức học hỏi để sử dụng, chế tác được nhiều loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào. Điều ông Hưng trăn trở, mong mỏi nhất là thế hệ trẻ trong bản tiếp nối truyền thống cha ông để giữ gìn bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình.
Tin nổi bật trang chủ
Lễ đón trọng thể Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn thăm chính thức Campuchia

Lễ đón trọng thể Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn thăm chính thức Campuchia

Thời sự - PV - 17:35, 21/11/2024
Chiều nay, 21/11, tại trụ sở Quốc hội Campuchia, Thủ đô Phnompenh, Chủ tịch Quốc hội Campuchia Khuon Sudary đã chủ trì Lễ đón trọng thể Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn lần đầu tiên thăm chính thức Vương quốc Campuchia.
Việt Nam, Malaysia nâng cấp quan hệ Đối tác Chiến lược toàn diện

Việt Nam, Malaysia nâng cấp quan hệ Đối tác Chiến lược toàn diện

Thời sự - PV - 16:25, 21/11/2024
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho biết, chuyến thăm chính thức của Tổng Bí thư Tô Lâm tới Malaysia lần này có ý nghĩa quan trọng khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược toàn diện. Hai bên nhất trí tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực an ninh, quốc phòng, hợp tác biển và một số lĩnh vực hợp tác về điện, kinh tế số…
Tăng cường nâng cao năng lực cho người dân vùng DTTS và miền núi Nghệ An

Tăng cường nâng cao năng lực cho người dân vùng DTTS và miền núi Nghệ An

Công tác Dân tộc - An Yên - 14:57, 21/11/2024
Nhằm thúc đẩy đồng bào các DTTS phát triển toàn diện trên các lĩnh vực đời sống, kinh tế, xã hội, trong nhiều năm qua, việc nâng cao kiến thức, trình độ, năng lực… cho người dân vùng đồng bào DTTS và miền núi Nghệ An được các cấp, các ngành trong tỉnh rất quan tâm. Đặc biệt, từ khi triển khai Chương trình MTQG phát triển kinh tế -xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I: từ năm 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719) nội dung này càng được thực hiện bài bản, quyết liệt hơn nhờ nguồn lực đầu tư, hỗ trợ của Chương trình.
Sơn La nâng cao sức cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp

Sơn La nâng cao sức cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp

Kinh tế - Minh Thu - 14:51, 21/11/2024
Chủ động nâng cao nhận thức, tư duy trong sản xuất nông nghiệp, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, từ đó nâng cao chất lượng, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp trên thị trường. Đây là việc làm quan trọng mà ngành Nông nghiệp tỉnh Sơn La đang hướng tới, nhằm phát triển nền nông nghiệp cạnh tranh, tiến tới xây dựng Sơn La trở thành tỉnh phát triển xanh, nhanh và bền vững.
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim chủ trì Lễ đón Tổng Bí thư Tô Lâm

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim chủ trì Lễ đón Tổng Bí thư Tô Lâm

Thời sự - PV - 14:30, 21/11/2024
Trưa 21/11, tại Phủ Thủ tướng ở Thủ đô hành chính Putrajaya, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và Phu nhân chủ trì Lễ đón trọng thể Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân thăm chính thức Malaysia từ ngày 21-23/11.
Chuyện về thầy giáo Mầm non duy nhất trên miền đá xám Mèo Vạc

Chuyện về thầy giáo Mầm non duy nhất trên miền đá xám Mèo Vạc

Tại vùng đất miền đá xám Mèo Vạc - Hà Giang, nơi có những dãy núi trùng điệp và những bản làng xa xôi, có một thầy giáo mầm non mà tên tuổi đã trở nên quen thuộc không chỉ với các em học sinh mà còn với đồng bào nơi đây. Đó là thầy giáo Hoàng Đại Nghĩa, người đã giành hơn 14 năm cống hiến cho sự nghiệp giáo dục ở vùng sâu, vùng xa, giúp các em mở rộng cánh cửa tri thức, vươn lên từ những khó khăn của cuộc sống.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn lên đường thăm chính thức Campuchia

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn lên đường thăm chính thức Campuchia

Thời sự - PV - 13:20, 21/11/2024
Nhận lời mời của Chủ tịch Đảng Nhân dân Campuchia Samdech Techo Hun Sen, Chủ tịch Quốc hội Campuchia Samdech Khuon Sudary và Chủ tịch Ủy ban Thường trực Hội nghị quốc tế các đảng chính trị châu Á Chung Eui-yong, ngày 21/11, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn dẫn đầu Đoàn đại biểu cấp cao Đảng, Nhà nước Việt Nam rời Hà Nội, lên đường thăm chính thức Vương quốc Campuchia, tham dự Hội nghị toàn thể lần thứ 12 của Hội nghị quốc tế các đảng chính trị châu Á (ICAPP) và Phiên họp toàn thể lần thứ 11 của Nghị viện Quốc tế vì bao dung và hòa bình (IPTP) từ ngày 21-24/11/2024.
Tương Dương (Nghệ An): Người bảo tồn và

Tương Dương (Nghệ An): Người bảo tồn và "thắp lửa" đam mê âm nhạc truyền thống dân tộc Thái ở xã vùng sâu

Phóng sự - Phạm Tiến- Đình Tuân - 13:01, 21/11/2024
Ở tuổi 60, nhưng ngay từ thuở 15, 16, ông Kha Văn Hưng đã say mê với nhạc cụ truyền thống dân tộc Thái của mình. Bao năm qua, ông dành biết bao tâm sức học hỏi để sử dụng, chế tác được nhiều loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào. Điều ông Hưng trăn trở, mong mỏi nhất là thế hệ trẻ trong bản tiếp nối truyền thống cha ông để giữ gìn bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình.
Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân bắt đầu thăm chính thức Malaysia

Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân bắt đầu thăm chính thức Malaysia

Thời sự - PV - 12:25, 21/11/2024
Vào 11h ngày 21/11 (giờ địa phương), tức 10h (giờ Hà Nội), Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân, cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã đến Sân bay quốc tế Kuala Lumpur (Thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia) bắt đầu chuyến thăm chính thức Malaysia từ ngày 21-23/11, theo lời mời của Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và Phu nhân.
Thành phố Hưng Yên thu ngân sách 9 tháng đầu năm 2024 đạt 2.083,756 tỷ đồng

Thành phố Hưng Yên thu ngân sách 9 tháng đầu năm 2024 đạt 2.083,756 tỷ đồng

Kinh tế - Xuân Hải - 10:59, 21/11/2024
Thời gian qua, bằng việc tập trung khai thác các tiềm năng, lợi thế có sẵn, tận dụng những ưu thế mới, thành phố Hưng Yên (tỉnh Hưng Yên) chuyển mình mạnh mẽ và đang trở thành một thành phố năng động, hiện đại với kinh tế tăng trưởng tốt, diện mạo đô thị, nông thôn khởi sắc.
Xuất khẩu tăng trưởng mạnh những tháng cuối năm

Xuất khẩu tăng trưởng mạnh những tháng cuối năm

Kinh tế - Minh Thu - 10:51, 21/11/2024
Chỉ còn hơn 1 tháng nữa là kết thúc năm 2024, đến thời điểm này, nhiều doanh nghiệp (DN) đang tăng tốc sản xuất nhằm kịp thời gian giao hàng cho các đối tác trong dịp cuối năm. Mặt khác, các tập đoàn phân phối toàn cầu cũng gia tăng sự hiện diện tại Việt Nam để tìm kiếm đối tác cung ứng cho năm 2025.