Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phục hồi nghề dệt và trang phục của dân tộc Xơ Đăng

Văn Hoa - Tấn Vịnh - 06:44, 23/11/2023

Vào mùa lễ hội, đồng bào Xơ Đăng thường đặt hàng may nhiều đồ thổ cẩm. Họ khoác lên mình những trang phục truyền thống như khố, tấm dồ, váy áo... để dự lễ hội truyền thống như cúng máng nước, ăn trâu huê, mừng lúa mới, đám cưới... Họ mặc bộ trang phục đẹp nhất để dự hội, chúc phúc cho nhau, cầu mong những điều tốt đẹp nhất cho một năm mới an lành. Do vậy, đồng bào luôn có ý thức gìn giữ và phát triển nghề dệt thổ cẩm, nhưng do nhiều tác động nên vài thập niên qua, nghề dệt có nguy cơ mai một dần. Nguồn lực từ Dự án 6 thuộc Chương trình MTQG 1719 đang giúp đồng bào Xơ Đăng giữ lại nét đẹp văn hóa này.

Nghệ nhân dân tộc Xơ đăng huyện Nam Trà My cần mẫn bên khung dệt
Nghệ nhân dân tộc Xơ đăng huyện Nam Trà My cần mẫn bên khung dệt

Thổ cẩm trong cuộc sống hằng ngày của đồng bào

Dân tộc Xơ Đăng có nhiều nhóm địa phương khác nhau như Xơ Đăng, Ca dong, Tơ đrá... cư trú tập trung tại tỉnh Kon Tum và một bộ phận ở huyện Nam Trà My, Bắc Trà My (tỉnh Quảng Nam), huyện Sơn Tây (tỉnh Quảng Ngãi). 

Nghề dệt truyền thống của đồng bào Xơ Đăng có từ lâu đời. Các sản phẩm thổ cẩm của bà con có màu sắc, hoa văn đẹp, tinh tế, mang nhiều ý nghĩa biểu tượng khác nhau, thể hiện đời sống văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc. Đồng bào luôn có ý thức gìn giữ và phát triển nghề dệt thổ cẩm, nhưng do nhiều yếu tố phát triển và hội nhập của đất nước tác động đến từng bản làng, kéo theo những sản phẩm công nghiệp, rẻ tiền tràn lan nên dệt thổ cẩm của người Xơ Đăng cũng đứng trước nguy cơ mai một dần.

Trước đây, người Xơ Đăng trồng bông dệt vải. Khung cửi của đồng bảo Xơ Đăng giống như khung dệt của đồng bào Ba Na hay Gia Rai. Quy trình dệt thổ cẩm hoàn toàn thủ công, bằng chính đôi tay khéo léo và tỉ mỉ của người phụ nữ. Họ chủ yếu dệt vải khổ hẹp từ 30 - 40m, nhưng cũng có khi dệt khi rộng tới 80cm. 

Màu sắc được lấy từ củ, lá, vỏ, quả cây rừng giã nhỏ rồi ngâm, ủ lấy nước nhuộm. Màu chàm, màu đỏ từ quả phum nhu (quả cà ri của người Kinh), màu đỏ từ củ nghệ và màu chàm từ lá của cây bằng lăng trộn chung với bùn. Nhưng bây giờ, nguyên liệu chế biến đó không còn nữa, nên được thay thế bằng những sợi len, sợi chỉ đủ màu mua ngoài thị trường.

Những cô gái trẻ luôn hào hứng với việc cắt may, sáng tạo trang phục truyền thống dân tộc
Những cô gái trẻ luôn hào hứng với việc cắt may, sáng tạo trang phục truyền thống dân tộc

Để tạo ra một bộ trang phục hoàn chỉnh rất kỳ công, tốn nhiều thời gian. Dệt một tấm thổ cẩm phải mất nhiều ngày và muốn may một bộ trang phục truyền thống phải mất ít nhất 5 ngày. Vào mùa lễ hội, đồng bào thường đặt hàng may nhiều đồ thổ cẩm. Họ khoác lên mình những trang phục truyền thống như khố, tấm dồ, váy áo... để dự lễ hội truyền thống như cúng máng nước, ăn trâu huê, mừng lúa mới, đám cưới... Họ mặc bộ trang phục đẹp nhất để dự hội, chúc phúc cho nhau, cầu mong những điều tốt đẹp nhất cho một năm mới an lành.

Hỗ trợ bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa

Trước nguy cơ mai một trang phục truyền thống, Hội đồng Nhân dân huyện Nam Trà My triển khai Nghị quyết số 12/2022/NQ-HĐND ngày 13/7/2022 về “Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa đặc trưng các dân tộc huyện Nam Trà My giai đoạn 2023 - 2025 định hướng đến năm 2030”. Đây cũng là một trong những nội dung của Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719). Theo đó, huyện vùng cao này đã tiến hành sưu tầm, phục dựng trang phục, trang sức của 3 nhóm dân tộc chính trên địa bàn gồm: Ca dong, Xơ Đăng và B’hnoong. 

Huyện đã tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo để các già làng, nghệ nhân, nhà khoa học, lãnh đạo có am hiểu về dân tộc học, đưa ra ý kiến để tiến đến thống nhất chung về mẫu trang phục, trang sức của từng dân tộc... nhằm đưa vào bảo tồn trong cộng đồng. Qua nhiều lần tiếp thu, chỉnh sửa, đến tháng 9 năm 2023 đã hoàn chỉnh trang phục, trang sức của đồng bào Ca Dong, Xơ Đăng, B’hnoong để đưa vào sử dụng trong lễ hội và hằng ngày, cũng như đưa trang phục truyền thống vào trường học.

Trang phục cách tân của nam nữ dân tộc Xơ Đăng, huyện Nam Trà My
Trang phục cách tân của nam nữ dân tộc Xơ Đăng, huyện Nam Trà My

Với chủ trương đó, đến nay, trên địa bàn huyện Nam Trà My đã phục hồi được nghề dệt và “xóa điểm trắng” về sắc phục truyền thống của các nhóm dân tộc. Mỗi dân tộc đều định hình, khôi phục được trang phục riêng với sắc màu, hoa văn và kiểu dáng đặc trưng. Trang phục của đồng bào Ca Dong có màu đen và màu chàm. Họa tiết hoa văn trên trang phục thường được trang trí chạy dọc theo chiều dài của áo, váy, khố với ba màu vàng, trắng, đỏ.

Tìm lại nét đẹp xưa

 Phụ nữ Ca Dong mặc áo chui đầu, không có tay áo, quấn váy và dây vải buộc ở bụng để giữ cho chiếc váy khỏi tuột. Trang phục của phụ nữ Ca Dong có chồng và lớn tuổi, ngoài dùng dây thắt lưng còn dùng đồ trang sức bằng chuỗi dây đồng dài, có gắn lục lạc quấn vào lưng quần. Kèm theo nhiều đồ trang sức bằng đồng, vòng bạc ở cổ, tay để tăng thêm vẻ đẹp mỗi khi tham gia lễ hội.

Trang phục đàn ông và thanh niên Ca Dong gồm: Khố và tấm choàng hình chữ X. Khố là một tấm vải dài, khổ hẹp được dệt trên nền chàm đen, với ba màu: đỏ, trắng và vàng chạy dọc theo chiều dài của thân khố và hai bên thân. Chân khố được kết nối với những tua màu đỏ. Đối với trang phục truyền thống của đồng bào Xơ Đăng vẫn nổi bật lên gam màu đen và màu chàm. Hoa văn trên trang phục chủ yếu được trang trí xung quanh áo, váy. 

Áo được may theo kiểu dáng cổ tròn, không có tay, toàn bộ chiếc áo chỉ có hai đường khâu kín đáo ở hai bên nách, mặt trong rất láng vì được mài nhẵn, còn mặt ngoài sần sùi hơn. Trang phục nam giới dân tộc Xơ Đăng là khố, áo chui đầu, tay áo được khoét sát nách. Phụ nữ mặc váy quấn, khăn đội đầu, khăn vai..., áo là kiểu áo chui đầu, không có tay.

Trang phục truyền thống của dân tộc Xơ Đăng ở xã Trà Nam, huyện Nam Trà My
Trang phục truyền thống của dân tộc Xơ Đăng ở xã Trà Nam, huyện Nam Trà My

Một phong cách đặc biệt nữa là, thiếu nữ Xơ Đăng đến tuổi trưởng thành thường dùng tấm choàng khoác qua người, như một dấu hiệu cho những chàng trai biết mình chưa xây dựng gia đình để có thể trò chuyện, tìm hiểu. 

Khi về nhà chồng, người con gái mang theo tấm khăn vai này, và giữ gìn như một vật kỷ niệm quý giá của thời con gái. Tấm choàng được dệt từ những sợi bông với nhiều màu sắc khác nhau. Để có tấm choàng, họ dệt 2 tấm vải sau đó ghép lại. Trên mặt phải của tấm choàng được trang trí hoa văn hình quả trám xen kẽ với các dải màu đen, trắng, đỏ.

Người Xơ Đăng còn sử dụng các loại hình trang sức như vòng đồng, vòng bạc, chuỗi hạt cườm, đặc biệt là các loại trang sức cỗ xưa như nanh, vuốt thú.... So với các nhóm dân tộc khác trong huyện Nam Trà My, nhóm B’hnoong hầu như không còn lưu truyền, sử dụng trang phục truyền thống, thậm chí cả trong các lễ hội ở làng, nên việc phục hồi rất khó khăn. 

Tuy nhiên, với nhiều lần tham khảo ý kiến của các già làng, nghệ nhân am hiểu truyền thống dân tộc để “tìm lại” vốn xưa. Từ đó, bộ trang phục truyền thống của họ đã được phục hồi. Nam giới có áo, khố, tấm choàng; nữ giới có áo, váy liền thân, váy ngắn 1/3 so với chân - dưới đầu gối, màu chủ đạo là màu xanh lục rin.

Túi thổ cẩm và sắc phục lễ hội của các cô gái Xơ Đăng
Túi thổ cẩm và trang phục lễ hội của các cô gái Xơ Đăng

Chỉ trong thời gian không lâu, trang phục truyền thống của các nhóm dân tộc chẳng những được phục hồi, mà còn được phát huy, đi vào thực tiễn cuộc sống. Tại Lễ hội Sâm Ngọc Linh năm 2023, Ngày hội Văn hóa Thể thao các dân tộc miền núi Quảng Nam lần thứ XX, năm 2023, tại huyện Phước Sơn…, các nghệ nhân, diễn viên các dân tộc huyện Nam Trà My đã có trang phục “chuẩn” để trình diễn nghệ thuật, thi trang phục truyền thống.

Từ một địa bàn vùng cao gần như đánh mất nghề dệt và trang phục truyền thống, huyện Nam Trà My đã phục hồi thành công một loại hình di sản quý báu của các dân tộc. Hiện nay, nghề dệt xuất hiện ở Trà Cang, Trà Leng, Trà Nam, Trà Mai. Các nghệ nhân lớn tuổi truyền dạy nghề dệt, thêu thùa, may mặc cho các cô gái trẻ. Nghề dệt may cũng góp phần mang lại nguồn lợi kinh tế cho các hộ gia đình. Người dân huyện vùng cao cũng thấy tự hào, cùng với chính quyền gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Khánh Hòa: Dành nhiều sự quan tâm chăm lo giáo dục miền núi

Khánh Hòa: Dành nhiều sự quan tâm chăm lo giáo dục miền núi

Những năm qua, tỉnh Khánh Hoà dành nhiều sự quan tâm cho giáo dục miền núi, đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ học sinh có điều kiện ăn ở ổn định. Ngoài các chính sách theo quy định của Chính phủ, tỉnh Khánh Hòa thực hiện hỗ trợ chi phí từ khi học mẫu giáo đến tốt nghiệp đại học; hỗ trợ gạo, miễn, giảm học phí…; tặng quà, học bổng từ các tổ chức chính trị xã hội, cá nhân trong và ngoài tỉnh dành cho học sinh, sinh viên DTTS.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.