Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

“Khau cút” trên nóc nhà sàn người Thái

Nguyệt Anh (T/h) - 18:14, 06/07/2021

“Khau cút” là một biểu tượng trang trí trên nóc nhà sàn, nơi hai đầu hồi nhà của đồng bào Thái-Tây Bắc. “Khau cút” không chỉ làm đẹp cho ngôi nhà, mà còn ẩn chứa những ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.

Biểu tượng Khau cút trên mái nhà người Thái (Ảnh TL)
Biểu tượng Khau cút trên mái nhà người Thái (Ảnh TL)

Ngôi nhà truyền thống của đồng bào Thái-Tây Bắc bao giờ ở hai đầu hồi cũng có cấu trúc khum khum như mai rùa. Tiếng Thái gọi là “tụp cống”, vừa tạo dáng, vừa gợi sự liên tưởng tới sự chắc chắn, bền vững. “Khau cút” gồm hai thanh gỗ bắt chéo nhau hình chữ X, đóng trên hai đầu đòn nóc-tiếng Thái là “tiêu bôn”. Trên “Khau cút” được trang trí nhiều hoa văn, họa tiết như: Búp cây guột-“cút lo ngong”, hoa sen-“bók bua”, hình trăng khuyết- “bươn hai bín”...

“Khau cút” trước hết để chắn gió cho mái tranh hai đầu hồi-“pảy lốm”. Dần dần, bằng trí tưởng tượng phong phú và bàn tay tài hoa của mình, các nghệ sĩ dân gian đã mô phỏng tự nhiên, tạo nên những hoa văn, họa tiết trang trí cho “Khau cút” có một vẻ hoàn hảo, chuyên chở những ý nghĩa nhân sinh cao đẹp. Người Thái đen dựng biểu tượng "Khau cút" bằng gỗ trên đầu nóc nhà sàn không những tạo sự chắc chắn cho mái nhà sàn, mà còn để con cháu sau này dễ dàng phân biệt, nhận ra bản làng, nhà cửa, dòng tộc của mình giữa các dân tộc khác. Biểu tượng "Khau cút" chứa đựng những góc nhìn nhân sinh quan, thế giới quan sâu sắc từ xa xưa của người Thái đen.

"Khau cút" có hình dạng rau dớn- loại rau nguồn gốc từ rừng, người Thái thường sử dụng để chế biến món ăn
"Khau cút" có hình dạng rau dớn- loại rau nguồn gốc từ rừng, người Thái thường sử dụng để chế biến món ăn

Nhà nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân tộc Thái- Tòng Văn Hân (bản Liếng, xã Noong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) cho biết, với đồng bào Thái đen ở Mường Thanh - Điện Biên, "Khau cút" có hình dạng rau dớn- loại rau nguồn gốc từ rừng, từ xa xưa người Thái thường sử dụng để chế biến món ăn. Mỗi “bông hoa” trên "Khau cút" là hình một ngọn rau dớn (phắc cút) cuộn tròn. Đồng bào Thái chọn hình ảnh rau dớn làm “chất liệu” cho biểu tượng khau cút nhằm gửi gắm vào đó ý nguyện cầu mong kinh tế gia đình phát triển, giàu có và khẳng định sự sinh tồn, thể hiện năng lực đấu tranh của con người trước thiên nhiên để tồn tại, phát triển.

Rau dớn được người Thái dùng làm chất liệu để trang trí Khau cút
Rau dớn được người Thái dùng làm chất liệu để trang trí "Khau cút"

"Khau cút" có nhiều dạng, phụ thuộc vào số lượng của “ngọn dớn” cách điệu được trang trí trên phần ngọn của thanh cái (“me cút”). Tuy nhiên, khau cút chủ yếu có 3 loại: loại 1 ngọn dớn, 3 ngọn dớn và 5 ngọn dớn. Chính số lượng “ngọn dớn” trên "Khau cút" là một dạng thức, một tín hiệu để khẳng định vị thế xã hội của chủ ngôi nhà sàn trong đời sống cộng đồng người Thái đen. Trước đây, gia đình nào giàu có về kinh tế, mạnh quyền lực, địa vị trong bản mường sẽ sử dụng "Khau cút" có 5 ngọn dớn; người kinh tế trung bình, đủ ăn, sử dụng "Khau cút" có 3 ngọn dớn; người gia cảnh nghèo khó dùng khau cút 1 ngọn dớn. Mang ý nghĩa phân cấp thứ bậc xã hội như vậy nên xa xưa, những gia đình giàu có khi dựng nhà sàn có khau cút loại 3 ngọn dớn, 5 ngọn dớn đều phải mổ gia súc, mở lễ ăn mừng khao dân bản.

Ngay trong chiếc khăn piêu- vật dụng chứa đựng vô vàn ý nghĩa nhân văn, nét đẹp văn hóa trong đời sống của đồng bào dân tộc Thái cũng có hình tượng biểu trưng của khau cút, nằm ở các góc của khăn piêu, được thêu bởi bàn tay khéo léo, sự thẩm mỹ tinh tế của người phụ nữ Thái. Hình ảnh "Khau cút" trên khăn piêu cũng mang sự cầu mong cho người con gái sử dụng khăn piêu cũng phát triển như khả năng sinh tồn, phát triển của rau dớn.

Ngôi nhà truyền thống của đồng bào dân tộc Thái đen có biểu tượng
Ngôi nhà truyền thống của đồng bào dân tộc Thái đen có biểu tượng "Khau cút" trên nóc nhà

“Khau cút” còn được trang trí hình hoa sen. Đồng bào Thái có câu: ““Khau cút” tẻm lai bua/Xinh dua tẻm lai én”, có nghĩa là “Khau cút” vẽ vân sen, đầu kèo vẽ vân én, như tiêu chí về vẻ đẹp của một ngôi nhà người Thái. Trên “Khau cút” còn có những hình trăng khuyết, từng đôi hướng vào nhau...

Nói về sự tích và ý nghĩa của biểu tượng “Khau cút”, có nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng đó là cặp sừng trâu cách điệu, biểu tượng của một nền văn minh lúa nước. Có ý kiến cho rằng với trang trí họa tiết hoa sen, “Khau cút” có ít nhiều liên quan tới đạo Phật. Lại có ý kiến cho rằng, với họa tiết hình trăng, “Khau cút” gắn với cuộc thiên di tìm miền đất hứa của người Thái ở thế kỷ XI, anh em luôn nhớ về nhau...

Bản Che Căn của người Thái Đen ở Điện Biên hiện nay cũng không còn nhiều nhà sàn còn giữ được biể tương Khau cút trên nóc mái nhà
Bản Che Căn của người Thái Đen ở Điện Biên hiện nay cũng không còn nhiều nhà sàn còn giữ được biể tương Khau cút trên nóc mái nhà

"Khau cút" chứa đựng trong lòng nó những ý nghĩa, giá trị văn hoá, bản sắc dân tộc và lịch sử lâu đời của người Thái đen nhưng hiện nay, tại các bản làng của người Thái đen ở Tây Bắc không còn nhiều ngôi nhà còn giữ được "Khau cút". Ngay tại lòng chảo Mường Thanh- thủ phủ của người Thái đen ở Điên Biên cũng chỉ có lác đác một vài ngôi nhà sàn còn sử dụng biểu tượng "Khau cút".

Trước thực trạng khau cút đang ngày càng mai một và biến mất trong đời sống, việc gìn giữ, bảo tồn hình tượng "Khau cút" để phát huy bản sắc văn hoá dân tộc Thái đen là một việc làm cần thiết.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Những năm qua, việc triển khai Dự án 6, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719), công tác bảo tồn, phát huy hiệu quả các nét đẹp văn hóa của đồng bào DTTS ở Cần Thơ đã tạo ra động lực quan trọng, ngày càng lan tỏa và đi vào thực chất.
Tin nổi bật trang chủ
Hai nữ du khách đuối nước tử vong khi chèo thuyền sup tắm biển tại xã đảo Tiên Hải

Hai nữ du khách đuối nước tử vong khi chèo thuyền sup tắm biển tại xã đảo Tiên Hải

Trang địa phương - Tào Đạt - 20:13, 17/08/2025
Ngày 17/8, Ban Chỉ huy phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự tỉnh An Giang cho biết, 2 du khách đi tham quan, chèo sup tại bãi tắm thuộc xã Tiên Hải bị sóng đánh lật phương tiện và tử vong.
Niềm vui đầu năm học ở Ha Cá

Niềm vui đầu năm học ở Ha Cá

Nhịp cầu nhân ái - Vũ Mừng - 17:13, 17/08/2025
Ngày 16/8, Đảng uỷ, UBND xã Khâu Vai, tỉnh Tuyên Quang đã phối hợp với Nhóm Cộng đồng từ thiện Sân Đình tổ chức Lễ cắt băng khánh thành công trình nhà lớp học Điểm trường Mầm non và Tiểu học thôn Ha Cá, xã Khâu Vai.
Lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân và đón nhận Huân chương Sao Vàng lần thứ 5

Lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân và đón nhận Huân chương Sao Vàng lần thứ 5

Thời sự - PV - 15:15, 17/08/2025
Sáng 17/8, tại Hà Nội, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Đảng ủy Công an Trung ương - Bộ Công an tổ chức trọng thể lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân (19/8/1945 - 19/8/2025), 20 năm Ngày hội Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc (19/8/2005-19/8/2025) và trao tặng Huân chương Sao Vàng lần thứ 5 cho lực lượng Công an nhân dân. Tổng Bí thư Tô Lâm dự và đọc diễn văn kỷ niệm.
Thanh Hóa tiêu hủy hơn 1 tấn thực phẩm không rõ nguồn gốc

Thanh Hóa tiêu hủy hơn 1 tấn thực phẩm không rõ nguồn gốc

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 13:29, 17/08/2025
Lực lượng chức năng tỉnh Thanh Hóa vừa phát hiện và xử lý một cơ sở kinh doanh tàng trữ gần 1,2 tấn thực phẩm đã bốc mùi hôi, không rõ nguồn gốc.
Công an tỉnh Phú Thọ phá đường dây kinh doanh đa cấp đang lôi kéo 200 người dự

Công an tỉnh Phú Thọ phá đường dây kinh doanh đa cấp đang lôi kéo 200 người dự "hội thảo"

Pháp luật - Minh Nhật - 12:04, 17/08/2025
Một đường dây kinh doanh đa cấp qua website https://tcis.ai và đồng tiền kỹ thuật số TCIS vừa bị công an triệt phá.
Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Những ngày gần đây, khu vực Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Quảng trường Ba Đình đã trở nên sôi động, khi người dân và du khách nô nức đổ về chụp ảnh, lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa chào đón Đại lễ Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9.
Ngân hàng Nhà nước cảnh báo trang website giả mạo có thể chiếm đoạt tài khoản ngân hàng

Ngân hàng Nhà nước cảnh báo trang website giả mạo có thể chiếm đoạt tài khoản ngân hàng

Tin tức - Minh Nhật - 12:01, 17/08/2025
Cục Công nghệ thông tin thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam(SBV) vừa phát đi cảnh báo về việc xuất hiện ít nhất hai trang web giả mạo cổng thông tin điện tử của cơ quan này, phát tán mã độc dưới dạng tệp tin APK, có nguy cơ chiếm đoạt tài khoản ngân hàng của người dùng.
Đội tuyển nữ Việt Nam dừng bước tại bán kết AFF Cup nữ 2025 sau trận thua U23 Australia

Đội tuyển nữ Việt Nam dừng bước tại bán kết AFF Cup nữ 2025 sau trận thua U23 Australia

Thể thao - Giải trí - Hoàng Quý - 08:36, 17/08/2025
Đội tuyển nữ Việt Nam vừa để thua U23 Australia với tỉ số 1-2 tại bán kết Giải vô địch bóng đá nữ Đông Nam Á 2025 (AFF Cup nữ 2025), qua đó lỡ hẹn với trận chung kết và sẽ bước vào trận tranh hạng Ba cùng tuyển nữ Thái Lan.
Hạ gục Thái Lan, Myanmar góp mặt ở chung kết AFF Cup nữ sau 10 năm chờ đợi

Hạ gục Thái Lan, Myanmar góp mặt ở chung kết AFF Cup nữ sau 10 năm chờ đợi

Thể thao - Giải trí - Hoàng Quý - 08:33, 17/08/2025
Tại bán kết 1 giải bóng đá nữ Đông Nam Á 2025 (AFF Cup nữ 2025), đội tuyển nữ Myanmar đã tạo nên bất ngờ lớn khi đánh bại Thái Lan với tỷ số 2-1. Chiến thắng này không chỉ đưa Myanmar vào chung kết sau 10 năm chờ đợi, mà còn đánh dấu bước tiến mới của bóng đá nữ quốc gia này trên đấu trường khu vực.
Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử

Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử

Tin tức - Thuý Hồng - 21:16, 16/08/2025
Sáng 16/8, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương phối hợp với Sở Công Thương Lạng Sơn tổ chức Chương trình Chuyển đổi số chợ truyền thống và phát triển thương mại điện tử tỉnh Lạng Sơn năm 2025.
Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân số trong tình hình mới

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân số trong tình hình mới

Văn bản chính sách mới - Minh Anh - 20:40, 16/08/2025
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 15/8/2025 ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.