Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Đánh thức những "kho báu" trăm tuổi ở xứ Tuyên

Giang Lam - 17:52, 22/02/2022

Nếu như người Dao ví những cuốn sách cổ là “phoochây” (chìa khóa), người Tày ví là “thoong khôn” (túi khôn), thì người Cao Lan gọi là “cụ chá ché tíu háy lực” (kho báu truyền đời). Hiện nay, có hàng nghìn cuốn sách cổ được các gia đình, các thầy cúng, thầy tạo trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang lưu giữ. Đây chính là những “kho báu” được truyền lại cho thế hệ sau.

Ông Hoàng Văn Tân, thôn Nà Thom, xã Khuôn Hà, huyện Lâm Bình sở hữu nhiều cuốn sách cổ có tuổi đời hằng trăm năm.
Ông Hoàng Văn Tân, thôn Nà Thom, xã Khuôn Hà, huyện Lâm Bình sở hữu nhiều cuốn sách cổ có tuổi đời hằng trăm năm.

Những chiếc chìa khóa vàng

Chúng tôi đến gia đình ông Hoàng Văn Tân, thôn Nà Thom, xã Khuôn Hà, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang trong một chuyến du xuân. Lật mở một trong số 200 cuốn sách cổ người Tày có niên đại lên đến 100 - 200 năm, được ông gói vào từng mảnh vải đỏ rồi đặt cẩn thận vào hòm gỗ. Ông Tân bộc bạch: Những cuốn sách cổ này là của cha ông để lại. Các cụ bảo, đó là “báu vật” tổ tiên lưu lại cho con cháu qua bao đời. Từ xa xưa, theo quan niệm của người Tày thì vạn vật đều có linh hồn, tồn tại các vị thần gió, thần mưa, thần trông coi lúa gạo, hoa màu và chăn nuôi... Do đó, người Tày có nhiều nghi lễ, như: Cúng mưa, cúng thóc giống, cúng hồn gia súc, cấp sắc… Những nghi lễ đó được lưu giữ trong những cuốn sách cổ nhưng phải là những người biết đọc chữ Tày mới có thể thực hiện được.

Đối với người Daosách cổ là di sản văn hóa quan trọng, nguồn sử liệu quý, là chìa khóa vàng để mở cánh cửa nghiên cứu về văn hóa của dân tộc. Ông Trần Thanh Hải, thôn Đá Bàn, xã Mỹ Bằng (Yên Sơn) là người lưu giữ được nhiều sách cổ. Ông có 15 cuốn sách cúng Tam Nguyên, 60 cuốn sách Tam Bảo, ngoài ra còn có sách thơ, dạy học, xem ngày, tướng số, phong thủy. Nói về độ tuổi cuốn sách, ông Hải bật mí, có những cuốn được truyền qua 5 thế hệ, có độ tuổi hơn 200 năm.

Người Tày, Dao, Cao Lan… đều có tiếng nói và chữ viết riêng. Hầu như toàn bộ đời sống văn hóa của đồng bào được thế hệ trước cẩn trọng ghi chép lại. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Tống Đại Hồng cho biết, những sách cổ được thể hiện bằng loại giấy riêng, loại giấy đó làm bằng rơm và cũng làm giống như quy trình làm giấy Dó của người miền xuôi. Sách được đóng thành những tập vuông. Chữ thì được viết bằng bút lông trên giấy, ghi chép khoảng 3 - 4 nghìn chữ với khoảng 50 - 60 tờ/quyển.

Trước đây, mỗi làng người Dao, Tày… đều có một "thư viện nhỏ” lưu giữ các bộ sách cổ. Ngày nay, sách cổ chủ yếu được lưu giữ tại nhà các thầy cúng, thầy tào. Nội dung sách cổ khá phong phú. Bên cạnh giá trị hướng dẫn thực hành đạo giáo, còn có giá trị bảo tồn phong tục tập quán, nghi lễ. Sách cổ của đồng bào dân tộc thiểu số còn là công cụ truyền dạy kinh nghiệm ứng xử trong các mối quan hệ xã hội, các kiến thức về thời tiết, chọn đất canh tác, tri thức về dược liệu và cách chữa bệnh. Thế nên sách cổ được ví là kho báu hay túi khôn truyền lại cho thế hệ mai sau học hỏi.

Để kho báu trường tồn với thời gian

Theo tìm hiểu của chúng tôi, mấy chục năm về trước, sách cổ người Dao, Tày rất sẵn. Thường mỗi thôn, bản có hằng trăm cuốn sách cổ, nhưng hiện nay, những người lưu giữ sách cổ trong cộng đồng chủ yếu là các thầy cúng hay trưởng các dòng họ. Theo dòng chảy thời gian, nguồn sách cổ trong dân gian đối mặt với nguy cơ thất truyền, mai một.

Ông Ma Văn Tấu, xã Tân Thịnh, huyện Chiêm Hóa bao đời nay cùng với gia đình ở trong ngôi nhà sàn truyền thống do cha ông để lại. Vừa rồi, gia đình ông đã tích cóp được mấy trăm triệu đồng tiền bán mía, bán trâu nên quyết định dỡ bỏ nhà sàn cũ để xây nhà mái Thái theo phong trào mới. Trong quá trình dỡ nhà, tốp thợ phát hiện những ống tre cài trên mái nhà chứa toàn sách cổ bằng chữ Nho. Mở sách ra nhưng trong thôn không có ai đọc được nên gia chủ quyết định đốt đi.

Theo Nghệ nhân Ưu tú Ma Văn Đức thì tình trạng sách cổ bị đốt, mục nát, thất lạc trong nhân dân khá phổ biến. Nguyên nhân do đất nước trải qua nhiều cuộc chiến tranh cùng sự ảnh hưởng trực tiếp từ thời tiết, khí hậu, nên số lượng sách cổ bị mất dần theo năm tháng. Bên cạnh đó, một số người nhận thức hạn chế, không biết đọc chữ cổ nên không chú trọng giữ gìn, hay việc bảo quản sai phương pháp nên sách bị mối mọt, vụn nát. Những năm qua, các nhà nghiên cứu và người yêu thích văn hóa dân tộc luôn trăn trở tìm nhiều phương pháp để giữ gìn, bảo tồn “kho báu” này.

Các thầy cúng cao tay người Tày, Dao, Cao Lan… đã tích cực sưu tầm và gìn giữ sách cổ. Bởi những người này thông hiểu chữ Nho. Thầy cúng Bàn Kim Sơn, dân tộc Dao, thôn Nà Cọn, xã Sơn Phú huyện Na Hang có mấy chục đầu sách cổ nói, qua mấy chục năm hành nghề thầy cúng, ông luôn có thói quen sưu tầm sách cổ của dân tộc Dao. Nhiều cuốn cũ nát có nguy cơ mất hết thông tin, ông đã tỉ mỉ chép lại.

Trong căn nhà 3 gian, ông Ma Văn Tiến, thôn Vĩnh Bảo, thị trấn Vĩnh Lộc huyện Chiêm Hóa dành hẳn cho mình một góc lưu giữ “kho báu”: 3 chiếc tủ lớn đựng những cuốn sách cũ kỹ được đóng cửa kính khóa lại thật cẩn thận. Đó là thành quả suốt bao năm, ông “băng rừng lội suối” gõ cửa từng nhà để tìm lại giá trị văn hóa dân tộc. Tủ sách lớn được phân biệt rạch ròi giữa các tư liệu: Then, Cọi, phong thư, văn cưới, tích truyện cổ người Tày... Mỗi thể loại có đến hàng chục cuốn, có cả sách nguyên bản tiếng Tày, phiên âm chữ La tinh và cuốn sổ dày cộp ghi chép lại những điều góp nhặt qua tháng ngày nghiên cứu, tìm hiểu.

Còn thầy cúng Bàn Kim Duy, xã Trung Minh, huyện Yên Sơn năm nay hơn 30 tuổi. Anh thành thạo chữ Nôm Dao, thường sưu tầm sách cổ về ghi chép, chụp lưu vào máy tính để không bị mai một. Anh Duy chia sẻ, đối với bản thân anh việc tìm hiểu nội dung, ý nghĩa những cuốn sách cổ là niềm đam mê. Anh thường đi gặp gỡ những già làng, trưởng bản, người cao tuổi để sưu tầm sách cổ. Những ngày đầu, công việc sưu tầm hết sức khó khăn và tỉ mỉ. Vì đây là các công trình dân gian truyền miệng cho nên phải chép lại theo trí nhớ người già. Có những cuốn sách bằng tiếng Dao, phải đi mất mấy ngày trời thuyết phục rồi thương lượng “đổi sách lấy gạo”.

Nhà nghiên cứu dân gian Tống Đại Hồng (ngoài cùng bên phải) tìm hiểu về sách cổ người Tày.
Nhà nghiên cứu dân gian Tống Đại Hồng (ngoài cùng bên phải) tìm hiểu về sách cổ người Tày.

Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa dân gian như: Ông Tống Đại Hồng, Ma Văn Đức, Nguyễn Phi Khanh, Bàn Xuân Triều… đều say mê sưu tầm sách cổ. Nhiều năm qua, các ông đã dốc tâm vào việc nghiên cứu chữ Nôm Tày và đi điền dã nhiều nơi trong tỉnh sưu tầm sách cổ. Đối với các ông, sách cổ là kho tàng tri thức vô giá của cha ông để lại, bởi vậy những người có trách nhiệm, tâm huyết phải lưu giữ cho con cháu muôn đời sau. 

Qua những cuốn sách cổ sưu tầm được, các ông đã làm công tác chép, biên dịch, nghiên cứu, san định, tổng hợp lại để viết sách. Trong gần một năm vùi đầu vào viết sách, các tác giả đã cho “ra lò” các cuốn sách quý viết chung và viết riêng như: “Phong tục lấy rể kế thế của người Tày Tuyên Quang”, “Tranh thờ của người Dao Tuyên Quang”, “Văn quan làng Tuyên Quang”, “Then cổ Tuyên Quang”...

Bên cạnh đó, những năm gần đây, Bảo tàng tỉnh đã cử cán bộ đi rà soát, kiểm kê, phát hiện đưa về hằng trăm cuốn sách cổ để lưu trữ, vi tính hóa, nghiên cứu, biên dịch, góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề về lịch sử, văn hóa của người xưa. Bà Nguyễn Thị Thanh Hải, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Tuyên Quang cho biết, để bảo tồn được sách cổ phải có các biện pháp tuyên truyền về giá trị sách cổ. Đồng thời có sự kết hợp chặt chẽ giữa công nghệ bảo tồn tiên tiến với các hình thức bảo tồn dân gian.

Muốn tiến tới tương lai chúng ta phải hiểu về quá khứ. Với sự phong phú, đa dạng của nguồn tư liệu cổ quý giá, hy vọng, trong thời gian tới, "kho báu” này sẽ được các cơ quan chuyên môn quan tâm đánh thức. Từ đó góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Việt Nam.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.