Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Cần cẩn trọng trong việc khai thác chất liệu văn hóa các DTTS

Vy Nguyễn Thái Ninh - 20:34, 30/05/2023

Trong những năm gần đây, các giá trị truyền thống, văn hóa của cộng đồng các dân DTTS ở nước ta ngày càng được quan tâm, khai thác và phát huy trong nhiều lĩnh vực của đời sống, đặc biệt trong thời kỳ bùng nổ của Internet và mạng xã hội. Tuy nhiên, việc thiếu cẩn trọng trong nghiên cứu các chất liệu thuộc về giá trị truyền thống, văn hóa của cộng đồng các DTTS đã khiến nhiều tổ chức và cá nhân rơi vào những tranh cãi không đáng có.

Sau khi “Thực hành Then” được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên đã mời các nghệ nhân đến biểu diễn và tổ chức hội thảo khoa học. (Ảnh: Thái Nguyên)
Sau khi “Thực hành Then” được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên đã mời các nghệ nhân đến biểu diễn và tổ chức hội thảo khoa học. (Ảnh: Thái Nguyên)

Khai thác nhưng chưa thực sự phát huy

Là nơi tiếp nhận và truyền tải của nhiều luồng văn hóa, là nơi giao thương, qua lại của nhiều cư dân, Việt Nam là khu vực “gặp gỡ” của hai nền văn minh cổ đại là Trung Hoa và Ấn Độ. Với những thuận lợi về giao lưu và tiếp biến văn hóa, Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, 54 dân tộc với hàng trăm tên gọi thuộc nhiều nhóm ngôn ngữ khác nhau. Tính đa dạng thể hiện rõ nét ở sự chênh lệch về số dân, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập quán, văn học nghệ thuật hay thậm chí ở cả lối sống và phương thức canh tác… Có những dân tộc thường lựa chọn sống ở những nơi đồng bằng, đất đai phì nhiêu, tươi tốt, ngược lại, cũng có những dân tộc sống du canh, du cư trên triền núi cao, ở những cánh rừng hẻo lánh, dân cư thưa thớt hoặc lênh đênh trên sông nước…

Với một quốc gia đa văn hóa như Việt Nam, làm sao để giải quyết một cách hài hòa những khác biệt về tiếng nói, chữ viết, phong tục tập quán, văn hóa, lối sống của cộng đồng các dân tộc trong một quốc gia thống nhất trong đa dạng luôn là một vấn đề nan giải không chỉ ở mặt thực tiễn mà còn cả về mặt lý luận.

Những năm gần đây, ngày càng nhiều tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân bắt đầu quan tâm nghiên cứu và tìm về các giá trị truyền thống, đặc biệt, họ khai thác và ứng dụng các chất liệu, giá trị, bản sắc văn hóa đặc trưng của các DTTS vào những sản phẩm của mình bằng nhiều cách thức, biện pháp khác nhau. Vấn đề đáng quan tâm là làm thế nào để thực sự phát huy được các yếu tố thuộc về giá trị truyền thống, văn hóa các DTTS, được cộng đồng các DTTS đồng thuận và đón nhận lại là vấn đề cần được quan tâm và giải quyết.

Vào khoảng 2 năm gần đây, họa tiết, hoa văn trên các chất liệu thổ cẩm của nhiều dân tộc thiểu số là một mảnh đất tiềm năng để những cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp vay mượn ý tưởng. Tuy nhiên, sự thiếu cẩn trọng và đơn giản trong khâu nghiên cứu tạo mẫu đã khiến cho cộng đồng DTTS có những băn khoăn, lo lắng, không đồng tình bởi liên quan đến bản sắc văn hóa của chính dân tộc mình. Những cụm từ như “hoa văn thổ cẩm Tây Nguyên” không còn xa lạ gì với nhiều người, song, tính đến tháng 11/2022, toàn vùng Tây Nguyên có 53 dân tộc đang sinh sống, trong đó có 52 DTTS với khoảng hơn 2 triệu người, chiếm 37,65% dân số.

Như vậy, khái niệm “thổ cẩm Tây Nguyên” đang nói đến DTTS nào? Mỗi dân tộc lại có những nét khác biệt nhất định trong phong tục tập quán, lối sống, ẩm thực... và thời trang. Một số dân tộc sinh sống trên cùng một vùng đất có thể bị ảnh hưởng bởi những nét văn hóa bên ngoài, tuy nhiên, họ vẫn luôn gìn giữ và bảo tồn những đặc trưng văn hóa của dân tộc mình.

Những năm gần đây, dấu ấn của văn hóa các DTTS đang xuất hiện ngày càng nhiều, song, sự hiểu biết thiếu sâu sắc của nhiều cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp đã khiến những nét văn hóa này bị sai lệch, biến dạng và mất đi tính nguyên bản của nó.

Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, người Thái ở Việt Nam là dân tộc có số dân đứng thứ 3. Đây cũng là dân tộc có độ nhận diện cao nhờ việc có mặt ở cả 63 tỉnh, thành phố trên cả nước. Trong văn hóa của người Thái đen, chiếc khăn Piêu là kết tinh văn hóa phi vật thể, những hoa văn tinh tế trên đó được đúc kết từ cuộc sống lao động, sản xuất và đấu tranh sinh tồn hàng trăm năm, được từ đời này truyền sang đời khác.

Cùng là chiếc khăn Piêu được đính kết, thêu thủ công cầu kỳ với những ý nghĩa của tình cảm, tình yêu đôi lứa sâu sắc, bài hát “Chiếc khăn Piêu” của nhạc sĩ Doãn Nho là một trong số những tác phẩm có chất liệu dân ca được yêu thích nhất. Trong khi đó, hình ảnh một số bạn trẻ sử dụng chiếc khăn này để “cách điệu thay cho chiếc khố” của người đàn ông ở một số vùng DTTS khi biểu diễn đã gây bức xúc dư luận xã hội, nhất là những người hiểu biết về nguồn cội và ý nghĩa của chiếc khăn Piêu.

Hoa văn chân chó của thổ cẩm người Chăm từng khiến hãng giày Biti’s nhận về nhiều ý kiến trái chiều. (Ảnh: Biti’s Hunter)
Hoa văn chân chó của thổ cẩm người Chăm từng khiến hãng giày Biti’s nhận về nhiều ý kiến trái chiều. (Ảnh: Biti’s Hunter)

Khai thác và phát huy nét đẹp văn hóa của các DTTS

Lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc cũng như hơn 90 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng đối với cách mạng Việt Nam, vấn đề giữ gìn phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và giải quyết một cách đúng đắn. Việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa, tiếng nói, chữ viết và truyền thống tốt đẹp của đồng bào các DTTS trong thời gian qua đã được quan tâm tổ chức triển khai thực hiện thông qua các chương trình, chính sách bằng các hình thức linh hoạt, phù hợp với đặc điểm vùng miền.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các DTTS luôn được quan tâm. Thiết chế văn hóa cơ sở được tăng cường, các trung tâm văn hóa, thể thao cấp xã, cấp thôn và tương đương đang được đầu tư xây dựng. Sau 2 đợt xét tặng (năm 2015 và 2019) đã có 559 nghệ nhân là người DTTS được Chủ tịch Nước phong tặng/truy tặng Danh hiệu vinh dự Nhà nước là 24 Nghệ nhân nhân dân và 535 Nghệ nhân ưu tú...

Các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, lễ hội di sản văn hóa các DTTS... được quan tâm bảo tồn, phát huy và ngày càng phát triển, đã có 35 làng, bản, buôn của 26 DTTS, 80 lễ hội truyền thống tiêu biểu DTTS được bố trí bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Định kỳ tổ chức gặp mặt già làng, trưởng thôn bản, nghệ nhân, Người có uy tín... Một số hủ tục, mê tín dị đoan từng bước được hạn chế, loại bỏ. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với xây dựng nông thôn mới đã xây dựng được môi trường văn hóa lành mạnh, đa dạng, phong phú, góp phần nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của đồng bào các DTTS, gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.

Việc gìn giữ tiếng nói, chữ viết của đồng bào các DTTS được thực hiện thông qua các hình thức tổ chức ngày hội, giao lưu văn hóa cấp vùng, miền, khu vực, từng dân tộc và các lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể; các thư viện địa phương đã có bộ tài liệu phù hợp với đặc điểm dân cư, phong tục tập quán của các dân tộc trên địa bàn; các xuất bản ấn phẩm phục vụ trẻ em DTTS được khuyến khích, hỗ trợ đầu tư; tủ sách cho các thư viện công cộng và các tủ sách văn hóa dân tộc ở cơ sở được tăng cường các xuất bản phẩm song ngữ bằng tiếng dân tộc - tiếng phổ thông.

Bên cạnh đó, một số ngôn ngữ DTTS đang triển khai dạy thực nghiệm tại 16 tỉnh/thành phố, gồm các tiếng: Hoa, Chăm, Thái, Cơ Tu, Tà Ôi, Pa Cô, Bru Vân Kiều, Xtiêng... với quy mô dạy thực nghiệm ở hàng trăm trường và hàng chục nghìn học sinh học tiếng DTTS. Nhiều địa phương dự kiến sau khi kết thúc hoạt động thực nghiệm, sẽ đưa vào dạy học chính thức trong nhà trường.

Việc phối hợp với các cơ quan truyền thông phát thanh, truyền hình bằng tiếng dân tộc trên các sóng quốc gia và dùng các bộ chữ viết của các DTTS giảng, dạy trong các trường học trong thời gian qua tiếp tục được thực hiện đã tạo điều kiện thuận lợi để con em các DTTS tiếp cận các thông tin nhanh nhất về phát triển kinh tế, an sinh xã hội và quyền con người. Góp phần bảo đảm và thực hiện quyền văn hóa của trẻ em một cách đồng bộ, toàn diện có hiệu quả từ Trung ương đến địa phương.

Hoa văn chân chó của thổ cẩm người Chăm
Hoa văn chân chó của thổ cẩm người Chăm

Hiện cả nước có Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam 63 Đài phát thanh, truyền hình địa phương, cùng với hàng trăm báo in, báo điện tử, trang thông tin điện tử đã triển khai tuyên truyền sâu rộng, có hiệu quả về công tác dân tộc, chính sách dân tộc. Hoạt động hiệu quả của các cơ quan truyền thông, báo chí đã góp phần phổ biến bản sắc văn hóa độc đáo của các DTTS đến nhân dân cả nước, người Việt Nam ở nước ngoài và bạn bè quốc tế. Việc hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng mạng lưới viễn thông hiện đại và cung cấp các dịch vụ viễn thông, Internet công ích đến với người dân, hỗ trợ đầu thu kỹ thuật số cho các hộ nghèo, cận nghèo... đã góp phần đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền vận động và nâng cao mức thụ hưởng văn hóa cho đồng bào DTTS.

Với một quốc gia đa dân tộc, đa văn hóa như Việt Nam, việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy văn hóa các dân tộc luôn cần được chú ý; Nhà nước đã có nhiều chính sách để các DTTS đạt được tiếng nói và bảo vệ văn hóa của mình. Tuy nhiên, với sự giao lưu và tiếp biến văn hóa không thể đảo ngược và không giới hạn như hiện nay, bản sắc văn hóa của các DTTS đang dần bị mai một, xuất hiện sự lai căng, biến tướng, ý tưởng và sự thể hiện thiếu lành mạnh, tác động rất nhanh và gây nhiều bất lợi trong nhận thức và hành động của giới trẻ.

Để giảm thiểu tình trạng này, nhiều chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong thời gian qua đã được đề ra, với những giải pháp lớn, mang tính đột phá để phát huy sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam, trong đó bản sắc văn hóa các DTTS có tính cốt lõi và là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu.

Trong thời kỳ của truyền thông số phát triển mạnh mẽ, dưới sự quan tâm, lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, mỗi nhà nghiên cứu văn hóa, các cá nhân tiêu biểu và tổ chức, doanh nghiệp ngày càng giữ vị trí, vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, khai thác và phát huy bản sắc văn hóa các DTTS. Khi khai thác các chất liệu này, cần nghiên cứu kỹ nguồn gốc, ý nghĩa của những yếu tố văn hóa như phong tục tập quán, ẩm thực, kiến trúc, thời trang, tôn giáo… để đưa ra được các thông tin chính xác về giá trị truyền thống văn hóa, bản sắc dân tộc đã truyền cảm hứng cho các sản phẩm của mình, tránh gộp chung hoặc hiểu không đúng, không trọn vẹn bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc.

Khi sử dụng các chất liệu và yếu tố văn hóa thuộc về các DTTS, các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân nên coi trọng khâu thu thập thông tin, tham vấn ý kiến của cộng đồng DTTS có liên quan. Việc lấy cảm hứng và cách tân giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa các dân tộc, các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp cần bảo đảm sự cải biên này sẽ không vi phạm vào không gian văn hóa của các cộng đồng hay tạo ra ấn tượng sai lệch về dân tộc ấy trong mắt công chúng.

Với những nhà nghiên cứu văn hóa và các cá nhân tiêu biểu trong cộng đồng DTTS, điều quan trọng nhất hiện nay là không ngừng nâng cao nhận thức, ngày càng làm sâu sắc hơn vị thế, văn hóa và nguồn cội của dân tộc mình; qua đó để trao truyền kiến thức, lan tỏa thông điệp, bản sắc văn hóa của các DTTS đến với công chúng một cách dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thuộc. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu và các cá nhân tiêu biểu trong cộng đồng DTTS cần chú ý, quan tâm tới những sự kiện, sản phẩm có liên quan đến văn hóa dân tộc thiểu số để kịp thời đưa ra các ý kiến, quan điểm, thông tin đính chính và phản biện xã hội… để bảo tồn và gìn giữ, tránh gây ra những hiểu lầm, sai lệch không đáng có.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam Vũng Tàu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam Vũng Tàu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Ngay 30/9, thừa ủy quyền của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, ông Nguyễn Văn Xinh - Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Bà Rịa - Vũng Tàu đã trao Quyết định ghi danh Lễ hội truyền thống Nghinh Ông Thắng Tam vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cho lãnh đạo UBND Tp. Vũng Tàu và Ban Quản lý Di tích Đình thần Thắng Tam
Tin nổi bật trang chủ
Nghệ thuật múa Xòe - Vũ điệu của tình đoàn kết

Nghệ thuật múa Xòe - Vũ điệu của tình đoàn kết

Media - Tào Đạt - Thúy Hồng - 1 giờ trước
Múa Xòe là loại hình múa truyền thống đặc sắc, gắn liền với đời sống của đồng bào Thái vùng Tây Bắc trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Trung tâm của những điệu múa Xòe phải kể đến là Mường Lò (Yên Bái), Mường So (Lai Châu), Mường Lay và TP Điện Biên Phủ (Điện Biên). Với ý nghĩa và sức sống của điệu Xòe, ngày 15/12/2021, UNESCO đã vinh danh nghệ thuật Xòe Thái là Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại.
Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh làm việc với Đoàn các doanh nghiệp Hàn Quốc

Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh làm việc với Đoàn các doanh nghiệp Hàn Quốc

Trang địa phương - Mỹ Dung - 1 giờ trước
Ngày 30/9, tại Tp. Hạ Long, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh Bùi Văn Khắng tiếp và làm việc với Đoàn các doanh nghiệp Hàn Quốc do ông Hong Sun - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (Kocham) đã đến thăm, khảo sát và tìm hiểu môi trường đầu tư tại tỉnh.
Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam Vũng Tàu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam Vũng Tàu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Du lịch - Lê Vũ - Bảo Trần - 1 giờ trước
Ngay 30/9, thừa ủy quyền của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, ông Nguyễn Văn Xinh - Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Bà Rịa - Vũng Tàu đã trao Quyết định ghi danh Lễ hội truyền thống Nghinh Ông Thắng Tam vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cho lãnh đạo UBND Tp. Vũng Tàu và Ban Quản lý Di tích Đình thần Thắng Tam
Đắk Lắk: Phát hiện hơn 100 chiếc xe điện không rõ nguồn gốc

Đắk Lắk: Phát hiện hơn 100 chiếc xe điện không rõ nguồn gốc

Pháp luật - Lê Hường - 1 giờ trước
Ngày 30/9, Trung tá Thái Khắc Chính - Trưởng Công an huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk cho biết, đơn vị đang tiếp tục xác minh, củng cố hồ sơ để xử lý 4 cửa hàng kinh doanh hơn 100 chiếc xe đạp, xe máy điện không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Kon Tum: Tổ chức Festival Sâm Ngọc Linh định kỳ 2 năm 1 lần

Kon Tum: Tổ chức Festival Sâm Ngọc Linh định kỳ 2 năm 1 lần

Trang địa phương - Ngọc Chí - 1 giờ trước
UBND tỉnh Kon Tum vừa ban hành Quyết định phê duyệt Đề án Tổ chức Festival Sâm Ngọc Linh - Kon Tum, Việt Nam, với mục tiêu tạo động lực thu hút đầu tư đưa các sản phẩm của cây Sâm Ngọc Linh, các sản phẩm dược liệu khác trở thành những sản phẩm có thương hiệu.
Nghệ thuật múa Xòe - Vũ điệu của tình đoàn kết

Nghệ thuật múa Xòe - Vũ điệu của tình đoàn kết

Múa Xòe là loại hình múa truyền thống đặc sắc, gắn liền với đời sống của đồng bào Thái vùng Tây Bắc trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Trung tâm của những điệu múa Xòe phải kể đến là Mường Lò (Yên Bái), Mường So (Lai Châu), Mường Lay và TP Điện Biên Phủ (Điện Biên). Với ý nghĩa và sức sống của điệu Xòe, ngày 15/12/2021, UNESCO đã vinh danh nghệ thuật Xòe Thái là Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại.
Lục Ngạn (Bắc Giang): Khởi tố bị can, bắt tạm giam đối tượng hủy hoại rừng

Lục Ngạn (Bắc Giang): Khởi tố bị can, bắt tạm giam đối tượng hủy hoại rừng

Pháp luật - Thiên An - 1 giờ trước
Ngày 30/9, Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang tống đạt quyết định khởi tố bị can, thi hành Lệnh bắt bị can để tạm giam đối tượng Vi Văn Huấn (SN 1985), trú tại thôn Suối Chạc, xã Phong Vân, huyện Lục Ngạn về hành vi “Hủy hoại rừng” quy định tại Điều 243 Bộ luật Hình sự.
Quảng Ninh: Trạm Kiểm soát Biên phòng Tuần Châu trao trả tài sản cho du khách

Quảng Ninh: Trạm Kiểm soát Biên phòng Tuần Châu trao trả tài sản cho du khách

Tin tức - Thiên An - 1 giờ trước
Ngày 30/9, Trạm Kiểm soát Biên phòng Tuần Châu (Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Hòn Gai) đã tiến hành trao trả chiếc túi xách có chứa tiền và các loại giấy tờ quan trọng cho người đánh rơi.
Họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 9 năm 2023

Họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 9 năm 2023

Thời sự - Hoàng Quý - 1 giờ trước
Chiều 30/9, tại Hà Nội, Văn phòng Chính phủ tổ chức họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 9/2023 để thông tin về tình hình kinh tế - xã hội (KT-XH) tháng 9 và 9 tháng năm 2023, cùng một số vấn đề dư luận xã hội quan tâm. Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Trần Văn Sơn - Người phát ngôn của Chính phủ chủ trì họp báo.
Đưa Hà Nội đến gần hơn với du khách

Đưa Hà Nội đến gần hơn với du khách

Du lịch - Trương Vui - 1 giờ trước
Để quảng bá mảnh đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến với những nét đẹp độc đáo, những năm qua, Hà Nội luôn coi trọng công tác quảng bá, xúc tiến du lịch, hướng đến tạo hình ảnh Thủ đô thân thiện, mến khách.
Festival Áo bà ba góp phần định vị thương hiệu tỉnh Hậu Giang

Festival Áo bà ba góp phần định vị thương hiệu tỉnh Hậu Giang

Trang địa phương - Như Tâm - 2 giờ trước
Festival Áo bà ba - Hậu Giang 2023 diễn ra từ ngày 29/9 đến 1/10 với nhiều hoạt động ý nghĩa và giá trị. Sự kiện lần đầu tiên được tổ chức tại Hậu Giang, góp phần bảo tồn những nét đẹp truyền thống và phát huy giá trị của chiếc áo bà ba trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.