Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Quả bầu khô trong đời sống đồng bào Gia Rai, Ba Na

Ngọc Thu - 17:13, 09/08/2022

Những quả bầu khô đen nhánh với đủ hình dáng khác nhau đã gắn bó với đồng bào Gia Rai và Ba Na tự ngàn xưa cho đến bây giời.

Những quả bầu khô đen nhánh luôn xuất hiện trong từng mái nhà rông, nhà sàn truyền thống của các gia đình đồng bào Gia Rai và Ba Na
Những quả bầu khô đen nhánh luôn xuất hiện trong mỗi gia đình đồng bào Gia Rai và Ba Na

Gắn bó trong sinh hoạt

Đã từ lâu, bầu hồ lô đã được được bà con người Gia Rai ở Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh trồng khắp vườn. Bầu là giống cây rất dễ trồng, chỉ cần xuống giống nơi có đủ độ ẩm sẽ sinh trưởng phát triển tốt, sau 3 tháng sẽ đơm hoa kết trái. Khi thu hái, người Gia Rai sẽ không hái quả bầu đầu tiên trong giàn, mà đem cột lại để đánh dấu, dành làm giống cho mùa sau.

Số quả còn lại, các các bà, các mẹ thường chọn những quả bầu to đẹp, cân đối, đủ độ già, da láng không bị sâu bọ hút chích đem về phơi khô. Đây là cách để trái bầu không bị dễ vỡ, để được lâu hơn. Tiếp đó, bà con sẽ đục lỗ ở phần cuống rồi trút hết hạt ra. Tùy vào mục đích sử dụng mà quả bầu được bà con lựa chọn kích thước, kiểu dáng để chế tác các loại vật dụng khác nhau.

Chị Rơ Châm Hyi, làng Kép 1, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh cho biết: “Mình học cách làm quả bầu khô để sử dụng từ thời bà, mẹ mình. Phụ nữ trong làng ai cũng biết làm bầu khô. Một quả bầu khô sẽ được làm sạch ruột, tạo màu cho vỏ bầu khô và đánh bóng. Mình chọn những quả bầu khô có hình dáng và kích thước đẹp, sau đó mang phơi nắng từ một đến hai tuần. Sau phơi nắng, khoét miệng quả bầu rồi mang ngâm xuống nước hoặc bùn, để phần ruột được lóc ra, trong vòng 1 đến 2 tháng.

 Khi kết thúc công đoạn ngâm, bầu được lấy lên súc sạch hoàn toàn phần ruột và khử mùi. Vỏ bầu đã được súc sạch tiếp tục được mang ra phơi một đến hai nắng. Sau đó, bầu khô sẽ được tạo màu vàng bóng bằng cách phơi nắng, màu đen nâu thì được lấy từ lá cây rừng để bôi nhuộm

Những phụ nữ Gia Rai thường gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày
Những phụ nữ Gia Rai thường gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày

Những quả bầu khô trở thành nhiều vật dụng hữu hiệu, phục vụ cho đời sống. Những người phụ nữ Gia Rai đã gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày. Vỏ bầu khô cũng được dùng để đựng rượu tiếp khách quý tới nhà hoặc sử dụng trong các mùa lễ hội của làng. Theo nhiều người già, hình ảnh quả bầu gắn bó thân thương với buôn làng từ xưa đến bây giờ. Đến thăm nhà ai trên kệ bếp đều bắt gặp hình ảnh những quả bầu hồ lô được treo chật giàn. 

Già làng Rơ Châm Heng, làng Kép 1, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh kể: Quả bầu có từ lâu lắm rồi, từ lúc mình sinh ra đã thấy nó, mình uống nước đựng trong đó để lớn lên. Những lúc lên rẫy làm mệt, dòng nước mát lạnh trong quả bầu giúp mình giải khát, lấy lại sức khoẻ. Trong những ngày lễ của làng, quả bầu khô còn được đựng rượu để giữ cho hương vị còn nguyên vẹn. Trong mỗi gia đình, quả bầu khô không chỉ là vật dụng tiện lợi trong sinh hoạt, mà còn là vật dụng được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, với nhiều giá trị sử dụng khác nhau.

Nhạc cụ dân tộc độc đáo

Đối với đồng bào Ba Na ở huyện Đak Đoa, quả bầu còn là một sản phẩm sáng tạo, điển hình trong đời sống tinh thần của đồng bào nơi đây. Họ đã thổi vào nó những nốt nhạc đưa nó trở thành một bộ phận không thể thiếu của nhạc cụ đàn goong của người Gia Rai (người Ba Na gọi là đàn ting ning). 

Quả bầu khô còn được gắn vào cuối ống trên thân đàn goong (ting ning) để có độ vang hơn
Quả bầu khô là bộ phận không thể thiếu của đàn goong (ting ning)

Trong các loại nhạc cụ dân tộc được làm từ các chất liệu thiên nhiên, gần gũi với cuộc sống con người Tây Nguyên, các nghệ nhân đã khéo léo chế tác quả bầu khô kết hợp với nhạc cụ khác, để cộng hưởng thành những âm thanh đặc sắc. Nửa to của vỏ quả bầu khô được gắn vào phía dưới cây đàn goong (ting ning) làm hộp cộng hưởng cho cây đàn; hoặc gắn nửa quả bầu khô lên phần trên cùng của cần đàn để âm thanh to hơn. 

Chiếc đàn đặc biệt này, đang hiện hữu từ cuộc sống hàng ngày dưới mái nhà rông, hay trên nương rẫy của đồng bào Gia Rai, Ba Na; và xuất hiện trình diễn tại các sân khấu chuyên nghiệp. Cùng với những chất liệu thiên nhiên quen thuộc tre, nứa,…quả bầu khô đã đóng góp vào kho tàng nhạc cụ dân tộc của Tây Nguyên thêm phong phú và đa dạng, 

Quả bầu khô được đồng bào Ba Na mang đi trình diễn tại các lễ, hội của gia đình, làng và các cuộc thi
Quả bầu khô được đồng bào Ba Na làm đạo cụ để trình diễn tại các lễ, hội của làng và các cuộc thi

Là người thông thạo về chế tác và chơi được nhiều loại nhạc cụ khác nhau, anh R’Com Suk (dân tộc Ba Na, thị trấn đak đoa, huyện Đak Đoa) cho hay: Đàn tinh ning được làm từ ống lồ ô. Cuối ống trên thân đàn có gắn nửa quả bầu khô để thu âm thanh. Để có được độ vang hơn, anh thường chọn quả bầu tròn và dày. Nhờ vậy, âm thanh nghe được sáng và âm vang hơn. "Cây đàn này đã theo mình đi khắp nơi từ huyện Kbang cho đến Đak Đoa và cùng mình tham gia trình diễn tại các buổi lễ, hội của đồng bào…", anh R' Com kể

Hiện nay, mặc dù cuộc sống trong các buôn làng ngày nay đã có nhiều đổi thay, song hình ảnh quả bầu, cùng với giá trị văn hóa vốn có của nó vẫn còn vẹn nguyên để nó luôn gần gũi, gắn bó trong đời sống sinh hoạt, tinh thần của người Gia Rai, Ba Na trên mảnh đất cao nguyên nắng gió...


Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tái hiện Lễ hội Cúng thần núi, cúng thần rừng của đồng bào dân tộc Cơ Tu tại “Ngôi nhà chung”

Tái hiện Lễ hội Cúng thần núi, cúng thần rừng của đồng bào dân tộc Cơ Tu tại “Ngôi nhà chung”

Về tham gia hoạt động tháng 5 “Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, sáng 18/5, tại Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội, đồng bào dân tộc Cơ Tu huyện A Lưới, TP. Huế đã tổ chức tái hiện Lễ hội Tác Giảng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ (cúng thần núi, cúng thần rừng).
Tin nổi bật trang chủ
Tái hiện Lễ hội Cúng thần núi, cúng thần rừng của đồng bào dân tộc Cơ Tu tại “Ngôi nhà chung”

Tái hiện Lễ hội Cúng thần núi, cúng thần rừng của đồng bào dân tộc Cơ Tu tại “Ngôi nhà chung”

Sắc màu 54 - Minh Anh - 3 giờ trước
Về tham gia hoạt động tháng 5 “Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, sáng 18/5, tại Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội, đồng bào dân tộc Cơ Tu huyện A Lưới, TP. Huế đã tổ chức tái hiện Lễ hội Tác Giảng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ (cúng thần núi, cúng thần rừng).
Linh Trường (Quảng Trị): Nơi toàn dân lập bàn thờ Bác Hồ

Linh Trường (Quảng Trị): Nơi toàn dân lập bàn thờ Bác Hồ

Vấn đề - Sự kiện - Đức Việt - 23:56, 18/05/2025
Với lòng tôn kính và biết ơn, suốt hàng chục năm qua, hàng trăm gia đình người đồng bào dân tộc Vân Kiều ở xã Linh Trường, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, đã lập bàn thờ Bác Hồ một cách trang trọng. Vào mỗi dịp Tết, lễ kỷ niệm của quê hương, đất nước, hay những sự kiện quan trọng trong gia đình, người dân nơi đây luôn chăm sóc, thắp hương trên bàn thờ Bác với tấm lòng thành kính.
Hội thảo khoa học quốc tế: Triển khai mô hình kết hợp y học hiện đại và y học cổ truyền trong đào tạo và thực hành y tế

Hội thảo khoa học quốc tế: Triển khai mô hình kết hợp y học hiện đại và y học cổ truyền trong đào tạo và thực hành y tế

Sức khỏe - Minh Nhật - 23:30, 18/05/2025
Việc tiến hành nghiên cứu khoa học, học hỏi kinh nghiệm quốc tế và triển khai các mô hình kết hợp trong thực tiễn, xây dựng bộ tiêu chí chuẩn hóa năng lực bác sĩ y học cổ truyền là các bước quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu kết hợp y học hiện đại và y học cổ truyền trong đào tạo và thực hành y tế tại Việt Nam.
Sắc hoa thổ cẩm trên

Sắc hoa thổ cẩm trên "vùng đất khô" Cán Tỷ

Sắc màu 54 - Vũ Mừng - 18:46, 18/05/2025
Những năm qua, HTX Dệt lanh Cán Tỷ, xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang đã xây dựng và khẳng định thương hiệu trên thị trường bởi những sản phẩm độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mông.
Khởi công tuyến đường bộ cao tốc Hòa Bình - Mộc Châu

Khởi công tuyến đường bộ cao tốc Hòa Bình - Mộc Châu

Tin tức - Minh Nhật - 18:43, 18/05/2025
Ngày 18/5, tại phường Vân Sơn, thị xã Mộc Châu, UBND tỉnh Sơn La đã tổ chức Lễ khởi công Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ cao tốc Hòa Bình - Mộc Châu đoạn tuyến thuộc địa bàn tỉnh Sơn La.
Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đặc sắc Lễ hội Điện Trường Bà. Chùa Tây Thiên Tam Đảo. Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Đặc sắc Lễ hội Hoa sim biên giới 2025

Đặc sắc Lễ hội Hoa sim biên giới 2025

Sắc màu 54 - Mỹ Dung - 18:39, 18/05/2025
Trong 2 ngày (17 - 18/5), tại xã Hải Sơn, Tp. Móng Cái (Quảng Ninh) đã diễn ra Lễ hội “Hoa sim biên giới năm 2025”, với chủ đề “Sắc tím biên cương - Kết nối di sản”. Đây là năm thứ 4 sự kiện được tổ chức, thu hút đông đảo người dân, du khách trong và ngoài tỉnh tham gia, trải nghiệm.
Thú vị trải nghiệm “Giữ màu di sản”

Thú vị trải nghiệm “Giữ màu di sản”

Tin tức - Minh Anh - 18:37, 18/05/2025
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Bảo tàng 18/5, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam tổ chức hoạt động trải nghiệm “Giữ màu di sản”, nơi người tham gia có cơ hội tìm hiểu một kỹ thuật tạo hoa văn trên vải của phụ nữ dân tộc Mông ở Mù Cang Chải, Yên Bái, mang đến cơ hội khám phá và kết nối sâu sắc với di sản văn hóa địa phương.
Sau chùa Tam Chúc, dự kiến Xá lợi Đức Phật sẽ được tôn trí tại chùa Phúc Sơn (Bắc Giang) trong 2 ngày

Sau chùa Tam Chúc, dự kiến Xá lợi Đức Phật sẽ được tôn trí tại chùa Phúc Sơn (Bắc Giang) trong 2 ngày

Tôn giáo - Tín ngưỡng - Tào Đạt - 18:33, 18/05/2025
Theo thông tin từ Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, sau chùa Tam Chúc (Hà Nam), dự kiến Xá lợi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni - Bảo vật quốc gia của Ấn Độ, sẽ được tôn trí tại chùa Phúc Sơn (huyện Tân Yên, Bắc Giang) trong 2 ngày (20, 21/5).
Nhiều hoạt động ý nghĩa tại Ngày hội “Thanh niên công nhân - Lan tỏa năng lượng tích cực”

Nhiều hoạt động ý nghĩa tại Ngày hội “Thanh niên công nhân - Lan tỏa năng lượng tích cực”

Xã hội - Văn Hoa - 18:29, 18/05/2025
Sáng 18/5, tại Công viên Biên Hùng Tp. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên (LHTN) Việt Nam, Tỉnh đoàn Đồng Nai phối hợp cùng Công ty TNHH TCP Việt Nam (Nhãn hàng Red Bull) và các đơn vị tổ chức Ngày hội “Thanh niên công nhân - Lan tỏa năng lượng tích cực” năm 2025.
Mưa lớn gây lũ quét ở Bắc Kạn, 4 người thiệt mạng, nhiều khu vực bị cô lập

Mưa lớn gây lũ quét ở Bắc Kạn, 4 người thiệt mạng, nhiều khu vực bị cô lập

Tin tức - Minh Nhật - 18:26, 18/05/2025
Theo thống kê từ Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai tỉnh Bắc Kạn, đã có 4 người thiệt mạng do lũ quét và sạt lở đất do mưa lũ xảy ra đêm 17 và sáng 18/5.