Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Quả bầu khô trong đời sống đồng bào Gia Rai, Ba Na

Ngọc Thu - 17:13, 09/08/2022

Những quả bầu khô đen nhánh với đủ hình dáng khác nhau đã gắn bó với đồng bào Gia Rai và Ba Na tự ngàn xưa cho đến bây giời.

Những quả bầu khô đen nhánh luôn xuất hiện trong từng mái nhà rông, nhà sàn truyền thống của các gia đình đồng bào Gia Rai và Ba Na
Những quả bầu khô đen nhánh luôn xuất hiện trong mỗi gia đình đồng bào Gia Rai và Ba Na

Gắn bó trong sinh hoạt

Đã từ lâu, bầu hồ lô đã được được bà con người Gia Rai ở Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh trồng khắp vườn. Bầu là giống cây rất dễ trồng, chỉ cần xuống giống nơi có đủ độ ẩm sẽ sinh trưởng phát triển tốt, sau 3 tháng sẽ đơm hoa kết trái. Khi thu hái, người Gia Rai sẽ không hái quả bầu đầu tiên trong giàn, mà đem cột lại để đánh dấu, dành làm giống cho mùa sau.

Số quả còn lại, các các bà, các mẹ thường chọn những quả bầu to đẹp, cân đối, đủ độ già, da láng không bị sâu bọ hút chích đem về phơi khô. Đây là cách để trái bầu không bị dễ vỡ, để được lâu hơn. Tiếp đó, bà con sẽ đục lỗ ở phần cuống rồi trút hết hạt ra. Tùy vào mục đích sử dụng mà quả bầu được bà con lựa chọn kích thước, kiểu dáng để chế tác các loại vật dụng khác nhau.

Chị Rơ Châm Hyi, làng Kép 1, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh cho biết: “Mình học cách làm quả bầu khô để sử dụng từ thời bà, mẹ mình. Phụ nữ trong làng ai cũng biết làm bầu khô. Một quả bầu khô sẽ được làm sạch ruột, tạo màu cho vỏ bầu khô và đánh bóng. Mình chọn những quả bầu khô có hình dáng và kích thước đẹp, sau đó mang phơi nắng từ một đến hai tuần. Sau phơi nắng, khoét miệng quả bầu rồi mang ngâm xuống nước hoặc bùn, để phần ruột được lóc ra, trong vòng 1 đến 2 tháng.

 Khi kết thúc công đoạn ngâm, bầu được lấy lên súc sạch hoàn toàn phần ruột và khử mùi. Vỏ bầu đã được súc sạch tiếp tục được mang ra phơi một đến hai nắng. Sau đó, bầu khô sẽ được tạo màu vàng bóng bằng cách phơi nắng, màu đen nâu thì được lấy từ lá cây rừng để bôi nhuộm

Những phụ nữ Gia Rai thường gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày
Những phụ nữ Gia Rai thường gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày

Những quả bầu khô trở thành nhiều vật dụng hữu hiệu, phục vụ cho đời sống. Những người phụ nữ Gia Rai đã gùi những quả bầu khô đi lấy nước về sử dụng hàng ngày. Vỏ bầu khô cũng được dùng để đựng rượu tiếp khách quý tới nhà hoặc sử dụng trong các mùa lễ hội của làng. Theo nhiều người già, hình ảnh quả bầu gắn bó thân thương với buôn làng từ xưa đến bây giờ. Đến thăm nhà ai trên kệ bếp đều bắt gặp hình ảnh những quả bầu hồ lô được treo chật giàn. 

Già làng Rơ Châm Heng, làng Kép 1, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh kể: Quả bầu có từ lâu lắm rồi, từ lúc mình sinh ra đã thấy nó, mình uống nước đựng trong đó để lớn lên. Những lúc lên rẫy làm mệt, dòng nước mát lạnh trong quả bầu giúp mình giải khát, lấy lại sức khoẻ. Trong những ngày lễ của làng, quả bầu khô còn được đựng rượu để giữ cho hương vị còn nguyên vẹn. Trong mỗi gia đình, quả bầu khô không chỉ là vật dụng tiện lợi trong sinh hoạt, mà còn là vật dụng được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, với nhiều giá trị sử dụng khác nhau.

Nhạc cụ dân tộc độc đáo

Đối với đồng bào Ba Na ở huyện Đak Đoa, quả bầu còn là một sản phẩm sáng tạo, điển hình trong đời sống tinh thần của đồng bào nơi đây. Họ đã thổi vào nó những nốt nhạc đưa nó trở thành một bộ phận không thể thiếu của nhạc cụ đàn goong của người Gia Rai (người Ba Na gọi là đàn ting ning). 

Quả bầu khô còn được gắn vào cuối ống trên thân đàn goong (ting ning) để có độ vang hơn
Quả bầu khô là bộ phận không thể thiếu của đàn goong (ting ning)

Trong các loại nhạc cụ dân tộc được làm từ các chất liệu thiên nhiên, gần gũi với cuộc sống con người Tây Nguyên, các nghệ nhân đã khéo léo chế tác quả bầu khô kết hợp với nhạc cụ khác, để cộng hưởng thành những âm thanh đặc sắc. Nửa to của vỏ quả bầu khô được gắn vào phía dưới cây đàn goong (ting ning) làm hộp cộng hưởng cho cây đàn; hoặc gắn nửa quả bầu khô lên phần trên cùng của cần đàn để âm thanh to hơn. 

Chiếc đàn đặc biệt này, đang hiện hữu từ cuộc sống hàng ngày dưới mái nhà rông, hay trên nương rẫy của đồng bào Gia Rai, Ba Na; và xuất hiện trình diễn tại các sân khấu chuyên nghiệp. Cùng với những chất liệu thiên nhiên quen thuộc tre, nứa,…quả bầu khô đã đóng góp vào kho tàng nhạc cụ dân tộc của Tây Nguyên thêm phong phú và đa dạng, 

Quả bầu khô được đồng bào Ba Na mang đi trình diễn tại các lễ, hội của gia đình, làng và các cuộc thi
Quả bầu khô được đồng bào Ba Na làm đạo cụ để trình diễn tại các lễ, hội của làng và các cuộc thi

Là người thông thạo về chế tác và chơi được nhiều loại nhạc cụ khác nhau, anh R’Com Suk (dân tộc Ba Na, thị trấn đak đoa, huyện Đak Đoa) cho hay: Đàn tinh ning được làm từ ống lồ ô. Cuối ống trên thân đàn có gắn nửa quả bầu khô để thu âm thanh. Để có được độ vang hơn, anh thường chọn quả bầu tròn và dày. Nhờ vậy, âm thanh nghe được sáng và âm vang hơn. "Cây đàn này đã theo mình đi khắp nơi từ huyện Kbang cho đến Đak Đoa và cùng mình tham gia trình diễn tại các buổi lễ, hội của đồng bào…", anh R' Com kể

Hiện nay, mặc dù cuộc sống trong các buôn làng ngày nay đã có nhiều đổi thay, song hình ảnh quả bầu, cùng với giá trị văn hóa vốn có của nó vẫn còn vẹn nguyên để nó luôn gần gũi, gắn bó trong đời sống sinh hoạt, tinh thần của người Gia Rai, Ba Na trên mảnh đất cao nguyên nắng gió...


Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.