Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nghề làm gốm truyền thống của người Gia Rai

Hồ Xuân Toản - 08:49, 21/03/2024

Làm gốm là một trong những nghề truyền thống của người Gia Rai mà lâu nay ít người nhắc đến. Trải qua những thăng trầm, người Gia Rai vẫn giữ gìn nét độc đáo của nghề gốm và được trao truyền qua bao thế hệ.

Nghệ nhân Rơ Châm Hinh (đứng) và nghệ nhân Rơ Châm Xuyên (Ảnh: Xuân Toản)
Nghệ nhân Rơ Châm Hinh (đứng) và nghệ nhân Rơ Châm Xuyên (Ảnh: Xuân Toản)

Nghề làm gốm của người Gia Rai trong truyền thống chủ yếu do người phụ nữ đảm nhiệm. Ngày nay, trước những biến đổi xã hội, nam giới đã và đang tham gia vào việc làm gốm. Sản phẩm làm ra chủ yếu sử dụng thường ngày trong gia đình, ngoài ra còn làm vật trao đổi với người dân trong vùng để lấy hàng hóa, thổ cẩm.

Nguyên liệu làm gốm chủ yếu từ đất sét. Để sản phẩm đạt chất lượng tốt, khâu tuyển chọn nguyên liệu giữ vai trò cực kỳ quan trọng, do đó người lấy đất sét đòi hỏi phải là người có kinh nghiệm, chọn những loại đất có độ mịn, dẻo cao. Đất sét sau khi lấy về được tán nhuyễn, trộn thêm cát mịn theo tỉ lệ khoảng 80 - 85% sét với 15 - 20% cát và một ít nước, dùng tay nhào nặn thật nhuyễn, loại bỏ tạp chất và sạn sỏi. Ông Rơ Châm Hiêng (làng Yăng 3, xã Ia Phí, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) cho biết: Nguyên liệu làm gốm phải có sự pha trộn giữa sét và cát mịn theo tỉ lệ nhất định, nếu sét không pha cát hoặc pha không đúng tỉ lệ, khi nung sản phẩm sẽ dễ bị nứt.

Đồng bào nhào nặn, loại bỏ sạn sỏi nguyên liệu làm gốm (Ảnh: Xuân Toản)
Đồng bào nhào nặn, loại bỏ sạn sỏi nguyên liệu làm gốm (Ảnh: Xuân Toản)

Cũng giống như các dân tộc khác ở vùng Trường Sơn - Tây Nguyên, dụng cụ làm gốm hết sức đơn giản, chỉ với một cái đôn gỗ cao khoảng 50 - 70cm dùng làm bệ đỡ; một thanh tre chuốt mỏng hoặc uốn cong (gọi lài Kong) để cạo mỏng thân gốm, làm láng và nạo lòng; một mảnh vải nhỏ để be chuốt bề mặt và một viên cuội nhỏ để đánh láng sau khi sản phẩm được phơi khô. Không máy móc, không bàn xoay, không khuôn đúc, tất cả đều phụ thuộc vào độ khéo léo của đôi tay và sự uyển chuyển của nghệ nhân để tạo nên những hình khối mang đậm dấu ấn cá nhân. Người Gia Rai làm gốm không bàn xoay, để tạo hình sản phẩm họ đặt nguyên liệu lên bệ đỡ và đi quanh theo chiều kim đồng hồ vừa vuốt vừa nắn tạo nên hình dáng cho sản phẩm; sau đó người thợ dùng Kong để nạo lấy phần nguyên liệu ở lòng sản phẩm và làm mỏng thân gốm, tiếp theo dùng mảnh vải nhỏ thấm nước chuốt quanh để làm đều bề mặt. Công đoạn cuối cùng của việc tạo hình là trang trí cho sản phẩm. Người thợ dùng que vót nhọn hoặc lông nhím để khắc vẽ hoa văn, họa tiết trên gốm khá đơn giản chủ đề trang trí chủ yếu là dạng hoa văn hình học, cỏ cây hoặc đắp nổi các con vật như: thằn lằn, cóc…

Nghệ nhân dùng mảnh vải nhỏ be chuốt thân gốm trong quá trình tạo hình (Ảnh: Xuân Toản)
Nghệ nhân dùng mảnh vải nhỏ be chuốt thân gốm trong quá trình tạo hình (Ảnh: Xuân Toản)

Sau khi hoàn thành công đoạn tạo hình, người ta đem sản phẩm phơi khô, có nơi gác dàn bếp khoảng 4 - 5 ngày chờ sản phẩm khô cứng, rồi dùng viên đá nhỏ để đánh láng bề mặt bên ngoài, sau đó đem nung. Người Gia Rai không sử dụng lò nung mà chỉ nung lộ thiên. Họ chất sản phẩm thành cụm trên nền đất trống, phủ rơm hoặc cây rừng rồi đốt lửa khoảng 2 - 4 tiếng tùy theo độ nhiệt và sức gió. Gốm của người Gia Rai không tráng men. Gốm sau khi nung chín được vùi vào vỏ trấu, sau lấy ra và đó quét thêm một lớp nước cây rừng, người Gia Rai gọi là cây nung. Họ dùng võ cây nung đập dập và ngâm nước, sau một thời gian nước chuyển thành màu tím đen thì quét lên toàn bộ sản phẩm gốm. Sản phẩm gốm sau đó tiếp tục phơi nắng hoặc gác dàn bếp khoảng 15 ngày thì có thể đưa ra sử dụng. Những vệt cháy đen kết hợp với nước cây nung và ám khói gác giàn bếp đã tạo nên những sản phẩm độc đáo của sự giản di, thô mộc bền chắc. Có thể nói, việc dùng viên đá nhỏ đánh bóng, vùi võ trấu và quét lớp nước cây nung, đặc biệt quét lớp nước cây nung là điểm khác biệt của người Gia Rai so với các dân tộc khác. Loại dung dịch này vừa tạo màu đen làm đẹp cho sản phẩm vừa có tác dụng như một lớp men để bảo vệ xương gốm được bền chắc hơn.

Đồng bào dùng kong- một loại dụng cụ để nảo lất đất sét trong lòng sản phẩm (Ảnh: Xuân Toản)
Đồng bào dùng kong- một loại dụng cụ để nạo lất đất sét trong lòng sản phẩm (Ảnh: Xuân Toản)

Trước đây, sản phẩm làm ra chủ yếu là các loại nồi tròn có miệng dùng để nhuộm màu sợi vải, dùng trong việc nấu cơm, thức ăn hoặc là những chiếc ché với họa tiết đơn giản sử dụng để ủ rượu cần hoặc làm vật hiến tế trong các nghi thức tín ngưỡng. Ngày nay, sản phẩm làm ra đa dạng hơn một mặt phục vụ cho cuộc sống hàng ngày, mặt khác còn làm đồ lưu niệm, để du khách trải nghiệm phục vụ du lịch cộng đồng. Tuy nhiên, với sự tiện lợi từ các vật dụng hiện đại, số lượng người biết làm gốm ngày càng lớn tuổi, việc trao truyền giữa các thế hệ không có sự kế thừa làm cho nghề làm gốm có nguy cơ mai một cao. Do đó, việc bảo tồn và phát huy giá trị nghề gốm truyền thống của người Gia Rai là việc quan trọng và cấp thiết, đòi hỏi sự nỗ lực của cá nhân, tổ chức và đặc biệt là sự tham gia của cộng đồng. Cần tạo điều kiện để cộng đồng vừa là người thực hành di sản, hưởng thụ di sản và hưởng lợi từ di sản, khi đó giá trị cốt lõi của việc bảo tồn nghề gốm truyền thống mới bền chặt.

Nghệ nhân Rơ Châm Hiêng hướng dẫn người dân trong làng kỹ thuật làm gốm (Ảnh: Xuân Toản)
Nghệ nhân Rơ Châm Hiêng hướng dẫn người dân trong làng kỹ thuật làm gốm (Ảnh: Xuân Toản)
Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Dấu ấn trong bảo tồn giá trị văn hóa của đồng bào DTTS tại Cần Thơ

Những năm qua, việc triển khai Dự án 6, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719), công tác bảo tồn, phát huy hiệu quả các nét đẹp văn hóa của đồng bào DTTS ở Cần Thơ đã tạo ra động lực quan trọng, ngày càng lan tỏa và đi vào thực chất.
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dự Lễ công bố giá trị toàn cầu Di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dự Lễ công bố giá trị toàn cầu Di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc

Tối 17/8, tại Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm (Khu di tích Yên Tử, Quảng Ninh), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã dự Lễ công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản Văn hóa Thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, gắn với chương trình nghệ thuật đặc biệt “Thanh âm Yên Tử - Di sản ngàn đời”.
Lịch tựu trường năm học 2025- 2026 các địa phương

Lịch tựu trường năm học 2025- 2026 các địa phương

Giáo dục - Minh Nhật - 1 giờ trước
Đa số học sinh trên cả nước sẽ tựu trường vào cuối tháng 8 để chuẩn bị cho năm học mới 2025-2026. Một số khối lớp đặc biệt như lớp 1, lớp 9 và lớp 12 sẽ có lịch sớm hơn nhằm củng cố kiến thức và làm quen với môi trường học tập.
Vinamilk được xếp hạng thương hiệu AAA+: Khẳng định vị thế Việt Nam trong ngành sữa thế giới

Vinamilk được xếp hạng thương hiệu AAA+: Khẳng định vị thế Việt Nam trong ngành sữa thế giới

Kinh tế - PV - 1 giờ trước
Vượt qua nhiều ông lớn quốc tế, Vinamilk được Brand Finance vinh danh là thương hiệu sữa tiềm năng nhất thế giới, với chỉ số sức mạnh thương hiệu ở mức xếp hạng cao nhất – xuất sắc vượt trội. Điều gì đã giúp thương hiệu này tạo nên kỳ tích?
Ngôi chùa nhỏ với

Ngôi chùa nhỏ với "trái tim" lớn ở Thanh Hóa

Dân tộc - Tôn giáo - Quỳnh Trâm - 2 giờ trước
Không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhiều phật tử, người dân địa phương mà bao năm nay, chùa Hồi Long ở xã Hoằng Thanh (Thanh Hóa) còn là nơi che chở, chăm sóc nuôi dưỡng mở hướng tương lai cho hàng chục trẻ em mồ côi, có hoàn cảnh bất hạnh...
Phá thành công chuyên án đường dây lừa bán 16 người sang các đặc khu tam giác vàng

Phá thành công chuyên án đường dây lừa bán 16 người sang các đặc khu tam giác vàng

Pháp luật - Minh Nhật - 2 giờ trước
Ngày 17/8/2025, Phòng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Nghệ An cho biết, đã khởi tố vụ án, khởi tố đối tượng Lý Văn Sang (SN 1998, trú tại xã Cam Phục, tỉnh Nghệ An) về tội "Mua bán người".
4 nhóm hành vi là nguyên nhân gây ra nhiều vụ TNGT nghiêm trọng

4 nhóm hành vi là nguyên nhân gây ra nhiều vụ TNGT nghiêm trọng

Pháp luật - Minh Thu - 2 giờ trước
Theo báo cáo của Ủy ban An toàn giao thông quốc gia (ATGTQG), trong những tháng đầu năm, tình hình tai nạn giao thông (TNGT) trên toàn quốc tuy đã giảm, nhưng vẫn tiềm ẩn rất nhiều hành vi gây mất trật tự, an toàn giao thông (ATGT). Do vậy, đại diện Ủy ban ATGT cho rằng, cần cần kiểm soát chặt để ngăn ngừa nguy cơ cao gây tai nạn nghiêm trọng, đặc biệt là trên các tuyến cao tốc.
Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Người dân nô nức check-in tại Lăng Bác trước thềm Đại lễ

Những ngày gần đây, khu vực Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Quảng trường Ba Đình đã trở nên sôi động, khi người dân và du khách nô nức đổ về chụp ảnh, lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa chào đón Đại lễ Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9.
Khu rừng ở Đắk Lắk ghi nhận nhiều điểm có gà lôi trắng

Khu rừng ở Đắk Lắk ghi nhận nhiều điểm có gà lôi trắng

Môi trường sống - Hoàng Thùy - 2 giờ trước
Phối hợp cùng các đơn vị đặt bẫy ảnh, Vườn Quốc gia Chư Yang Sin đã ghi nhận gà lôi trắng xuất hiện ở 17 điểm khác nhau trong lâm phần do đơn vị quản lý.
Ngày 19/8, đồng loạt khởi công 250 công trình: Tạo bứt phá tăng trưởng từ kết cấu hạ tầng

Ngày 19/8, đồng loạt khởi công 250 công trình: Tạo bứt phá tăng trưởng từ kết cấu hạ tầng

Thời sự - Minh Thu - 2 giờ trước
Ngày 19/8, đúng dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Cách mạng tháng Tám thàng công (19/8/1945 - 19/8/2025), hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh (2/9/1945 - 2/9/2025) cả nước sẽ chứng kiến một sự kiện lịch sử trong phát triển hạ tầng của đất nước, khi 250 công trình được đồng loạt khởi công tại 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Miễn phí vé tham quan Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam dịp Quốc khánh 2/9

Miễn phí vé tham quan Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam dịp Quốc khánh 2/9

Tin tức - Thúy Hồng - 3 giờ trước
Chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), từ ngày 30/8 đến 2/9, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Hà Nội) sẽ tổ chức chuỗi hoạt động đặc sắc mang chủ đề "Vui Tết Độc lập".
“Lá chắn mềm” trong cuộc chiến phòng, chống ma túy ở Quảng Ninh

“Lá chắn mềm” trong cuộc chiến phòng, chống ma túy ở Quảng Ninh

Pháp luật - Mỹ Dung - 3 giờ trước
Trong nỗ lực xây dựng các địa bàn “không ma túy”, tỉnh Quảng Ninh đang triển khai nhiều giải pháp hiệu quả, trong đó nổi bật là việc phát huy vai trò đặc biệt của đội ngũ Người có uy tín. Họ không chỉ là cầu nối giữa chính quyền và Nhân dân mà còn trở thành “tai mắt” đắc lực, góp phần giữ bình yên cho từng bản làng, khu phố.
‘Xẻ thịt” sông Tranh để lấy cát

‘Xẻ thịt” sông Tranh để lấy cát

Bạn đọc - T.Nhân - H.Trường - 3 giờ trước
Thời gian gần đây, tình trạng khai thác cát trái phép diễn ra trên sông Tranh (đoạn qua địa bàn giáp ranh giữa xã Nam Trà My và Trà Tân, TP. Đà Nẵng) diễn ra rầm rộ với quy mô lớn. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có cá nhân, tổ chức nào bị phát hiện và xử lý.