Gốm Yang Tao - Nghệ thuật từ đôi tay người phụ nữ M'nông

Xã Yang Tao, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk là vùng đất nổi tiếng với nghề gốm truyền thống của người M'nông, một trong những dân tộc để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử phát triển gốm Tây Nguyên. Mới đây, nghề làm gốm của người M'nông được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, ghi nhận giá trị bền vững mà nghề gốm nơi đây mang lại. Để hiểu rõ hơn sự đặc biệt của nghề gốm này, chúng tôi ngược lại dòng thời gian để tìm hiểu bí quyết làm gốm độc đáo qua bao thế hệ của những phụ nữ M'nông với đôi tay khéo léo.

Gốm Yang Tao không đơn thuần là sản phẩm thủ công mà còn là minh chứng cho sự tỉ mỉ, cẩn thận và tình cảm của nghệ nhân. Ami Xíu, buôn Dơng Bắk, xã Yang Tao kể rằng, từ nhỏ, bà đã được bà dạy làm nồi nấu nước, nấu cơm bằng gốm. Khó nhất là giã đất thật mịn để tạo độ dẻo, sau đó cào đều để đất không bị chỗ dày chỗ mỏng. Nghệ nhân dùng miếng vải ướt chà nhẵn mặt gốm, dùng lông nhím vẽ hoa văn, rồi đem phơi nắng ba ngày. 

Công đoạn cuối là nung lộ thiên bằng củi le và rơm- loại chất đốt có lửa cháy to, không tạo than nên gốm nóng đều. Sau một giờ nung, gốm chuyển sang màu đen rồi được ủ trong vỏ trấu. Khi nguội, chỉ cần rửa qua nước lạnh, gốm sẽ hiện lên màu đen bóng đặc trưng, khác biệt hoàn toàn với các loại gốm khác.

Bà Do Khoanh, người có hơn 60 năm làm gốm chia sẻ, theo truyền thuyết địa phương, đất làm gốm không phải ai cũng tìm được. Chỉ những người có kinh nghiệm mới nhận biết được “đất hiếm”, “đất thiêng”, thường nằm rải rác trong rừng, rẫy, ruộng lúa. Đất phải được lấy vào sáng sớm và không phải lúc nào cũng tìm thấy. 

Gốm Yang Tao không chỉ là niềm tự hào của cộng đồng mà còn là một phần quan trọng trong di sản văn hóa chung của đất nước. Sự công nhận từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch là bước ngoặt lớn, mở ra cơ hội để gốm Yang Tao không chỉ được biết đến rộng rãi trong nước mà còn vươn ra thế giới, góp phần tôn vinh giá trị văn hóa đặc sắc của người Tây Nguyên.

Mới đây, xã Yang Tao khai trương điểm giới thiệu gốm, nơi du khách có thể tham quan, tìm hiểu quy trình làm gốm và nghe nghệ nhân kể về văn hóa vùng đất này. Cộng đồng địa phương cũng mở lớp dạy nghề cho thế hệ trẻ nhằm bảo tồn và phát huy nghề gốm. Nghệ thuật gốm Yang Tao không chỉ là niềm tự hào của người dân mà còn là một món quà vô giá đối với nền văn hóa dân tộc.