Giữ nếp nhà sàn của đồng bào Tày

Ngôi nhà sàn của gia đình ông Hoàng Văn Bóng ở bản Mường Kem, xã Nghĩa Đô được xây dựng từ năm 1988. Trải qua gần 40 năm, ngôi nhà đã chứng kiến bao thăng trầm của gia đình ông Bóng. Cùng với thời gian, mái nhà lợp bằng cọ, rui mè bằng tre bị mối mọt xuống cấp… gia đình ông cũng đã vài ba lần sửa chữa; nhưng thiết kế của ngôi nhà, những chiếc cột trải qua năm tháng đã “ánh lên màu thời gian” vẫn được giữ nguyên trạng. Bởi, theo ông Bóng ngôi nhà sàn là truyền thống, là lịch sử của người Tày nơi đây.

“Cũng chẳng biết nhà sàn có từ bao giờ, chỉ biết rằng từ đời cụ, đời ông chúng tôi đã sinh sống trong những ngôi nhà sàn được dựng lên từ những cây gỗ, lá cọ trong rừng già. Như ngôi nhà của gia đình tôi làm mấy chục năm nay rồi nhưng vẫn còn chắc chắn lắm, chỉ mái cọ bị mục là phải thay thôi. Trong ngôi nhà này, các con tôi đã khôn lớn và trưởng thành, bây giờ con trai cả lấy vợ sinh con đẻ cái cũng đang chung sống cùng vợ chồng tôi trong ngôi nhà này”, ông Bóng kể lại.

Cũng theo ông Bóng, nhà sàn của người Tày ở Nghĩa Đô thường có 3 gian; nhưng điểm khác biệt với nhà sàn các vùng khác đó là cầu thang có 9 bậc nhưng chỉ có một cầu thang duy nhất chứ không như nhiều nơi làm hai cầu thang, một cái để đi lên, một cái để đi xuống. Một điểm khác biệt nữa đó là trong thiết kế nhà sàn của người Tày ở Nghĩa Đô đều có hiên và lan can bằng gỗ trước nhà.

Toàn xã Nghĩa Đô hiện có 1.423 ngôi nhà sàn; trong đó có trên 90% là nhà sàn truyền thống. Đối với những hộ có nhà xuống cấp, không thể sửa chữa phải làm mới trong điều kiện nguyên vật liệu gỗ khan hiếm, chúng tôi vận động bà con làm nhà sàn bê tông, vừa bảo đảm độ bền vững nhưng vẫn giữ được thiết kế đối với nhà sàn của đồng bào Tày”.

Ông Trần Quốc Toản, Phó Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô, tỉnh Lào Cai

Những năm gần đây, khi du lịch cộng đồng phát triển, nhiều hộ dân trên địa bàn xã Nghĩa Đô đã mạnh dạn đầu tư, chỉnh trang nhà cửa để làm dịch vụ Homestay đón khách trong và ngoài nước đến ăn nghỉ. 

Năm 2000, gia đình ông Bóng là một trong những hộ đầu tiên của xã mở dịch vụ Homestay; qua thời gian vừa làm vừa học hỏi, đến nay, cơ sở lưu trú của gia đình ông đã trở thành điểm đến ưa thích của du khách trong và ngoài tỉnh tìm đến để nghỉ ngơi, trải nghiệm vào dịp cuối tuần. Tính ra, mỗi năm cơ sở Homestay gia đình ông Bóng cũng thu về trên trăm triệu đồng, một nguồn thu không nhỏ đối với đồng bào vùng cao nơi đây.

“Tôi đã đến Nghĩa Đô vài lần rồi, nhưng mỗi lần đến là một lần có thêm trải nghiệm, ấn tượng mới. Những ngôi nhà sàn của đồng bào Tày nơi đây rất đẹp, sạch sẽ, ngăn nắp. Khi được ở cùng với bà con, ngủ trong những ngôi nhà sàn, ăn những món ăn đặc sản của đồng bào như vịt bầu, cá suối, hít thở không khí trong lành nơi đây… cảm giác mệt mỏi sau một tuần làm việc như tan biến”, anh Đỗ Văn Lợi, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ.

Phát triển du lịch xanh, du lịch cộng đồng là hướng đi bền vững mà xã Nghĩa Đô đang từng bước tiếp cận thông qua việc cải thiện cảnh quan môi trường tại điểm du lịch và thông qua việc phát động thường xuyên các phong trào vệ sinh môi trường công cộng, thu gom rác thải. Khuyến khích người dân cải tạo không gian sống bằng các vật liệu thân thiện với môi trường và kiên quyết không làm ảnh hưởng đến kiến trúc cảnh quan điểm du lịch. 

Từ đó, các tuyến đường hoa, các điểm check in tại bản Mường Kem, Pác Bó và bản Đon…, các nhà văn hóa thôn bản được xây dựng theo kiến trúc nhà sàn truyền thống tại bản Mường Kem, Thâm Mạ và bản Hón được người dân ủng hộ nhiệt tình để xây dựng và bảo vệ.

“Toàn xã Nghĩa Đô hiện có 1.423 ngôi nhà sàn; trong đó có trên 90% là nhà sàn truyền thống. Đối với những hộ có nhà xuống cấp, không thể sửa chữa phải làm mới trong điều kiện nguyên vật liệu gỗ khan hiếm, chúng tôi vận động bà con làm nhà sàn bê tông, vừa bảo đảm độ bền vững nhưng vẫn giữ được bản sắc đối với nhà sàn của đồng bào Tày”, ông Trần Quốc Toản, Phó Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô cho biết thêm.

“Biến di sản thành tài sản” đã và đang là xu hướng chung trong việc khai thác tiềm năng, thế mạnh văn hóa bản địa gắn với phát triển du lịch. Xã Nghĩa Đô đã được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh, việc bảo tồn, phát huy những nét đặc sắc trong văn hóa đồng bào các dân tộc nói chung, đồng bào dân tộc Tày nói riêng góp phần thúc đẩy phát triển du lịch của địa phương, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho bà con Nhân dân nơi đây.