Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Di sản Then trong đời sống cộng đồng

Lý Viết Trường - 07:15, 18/02/2021

Hơn một năm, sau khi thực hành Then được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (19/12/2019), các cơ quan chuyên môn, các tỉnh có Then… đang tiếp tục chung tay bảo tồn và phát huy giá trị di sản bằng nhiều hành động thiết thực, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng, Thái và phát triển những tri thức về phong tục tốt đẹp nói chung, và Then nói riêng.

Nghệ nhân Nhân dân Then Mỗ Thị Kịt, sinh năm 1922, dân tộc Tày - một trong những nghệ nhân Then cao tuổi nhất, chụp ảnh cùng đệ tử (ngồi thứ 3 từ trái sang phải)
Nghệ nhân Nhân dân Then Mỗ Thị Kịt, sinh năm 1922, dân tộc Tày - một trong những nghệ nhân Then cao tuổi nhất, chụp ảnh cùng đệ tử (ngồi thứ 3 từ trái sang phải)

Then - tiếng lòng

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Yên, Viện Nghiên cứu Văn hóa (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) thì Then là tín ngưỡng do những người có khả năng đặc biệt, được gọi là pụt, sliên thực hiện, nhằm giúp con người biểu đạt mong muốn có sức khỏe, gia đình bình an, hạnh phúc.

Tại các tỉnh vùng Việt Bắc (Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang), đồng bào Tày, Nùng đều quan niệm, Then là những người có căn số, thông qua một số nghi lễ để bày tỏ mong ước của gia chủ với thế giới siêu nhiên. Người ta làm Then khi trong gia đình có người ốm đau, đó là Then chữa bệnh. Khi trong nhà có việc như xây nhà, bốc mộ, người ta làm lễ Then cầu an, giải hạn. Khi cha mẹ lên lão, con cái mời Then về làm lễ chúc sức khỏe để tỏ tấm lòng báo hiếu của con cái với bậc sinh thành.

Còn trong quan niệm của người Thái ở các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Sơn La… như lời GS.TSKH. Tô Ngọc Thanh, nguyên Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam chia sẻ, Then là biểu tượng của vua trời, vậy nên khi con người chết, linh hồn sẽ trở về với mường Then. Then được cử xuống trần gian để cứu nhân độ thế, ai đau ốm được Then cho thuốc, ai gặp rủi ro vận hạn thì Then giúp cầu an giải hạn, mường nào hạn hán thì Then cầu cho mưa thuận gió hòa.

Cả nam giới và nữ giới đều có thể trở thành nghệ nhân Then. Ở Lạng Sơn, nam giới làm Then được gọi là Then tậc, nữ giới làm Then gọi là mè Then. Một số vùng Cao Bằng, Giàng/Sàng là tên gọi của những người đàn ông làm Then, còn nữ giới là mè Vịt. Hiện nay, ở các tỉnh Lạng Sơn và Cao Bằng đang có một thế hệ khá đông Then trẻ, nhiệt huyết với nghề, họ chính là tài sản quý giá của văn hóa dân tộc.

Bảo tồn giá trị của Then

Mặc dù thời gian qua, công tác bảo tồn Then đã được triển khai khá tốt, nhưng vẫn phải tiếp tục tổ chức các dự án quay phim lại toàn bộ các nghi lễ Then cổ, sau đó lưu giữ tại các bảo tàng, để du khách có cơ hội tiếp cận đầy đủ một nghi lễ Then.

PGS.TS. Nguyễn Thị Yên chia sẻ: “Là người nghiên cứu Then từ nhiều năm nay, theo tôi thì, việc bảo tồn và phát huy giá trị Then có thể tiến hành dưới hai dạng: Bảo tồn nghi lễ Then trong đời sống văn hóa tín ngưỡng và bảo tồn nghệ thuật hát Then trong đời sống nghệ thuật”.

Với đặc thù của di sản văn hóa phi vật thể là truyền khẩu, nghệ nhân là nguồn sống của di sản, nên việc khuyến khích, động viên để các nghệ nhân có động lực trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản là vô cùng quan trọng. Nhận thức được vấn đề đó, ở Lạng Sơn, địa phương này đã luôn chú trọng đến việc tôn vinh các nghệ nhân. Năm 2019, trong số 15 nghệ nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu, thì có 3 Nghệ nhân Nhân dân đều là nghệ nhân Then. Đó là các cụ Mỗ Thị Kịt (SN 1922, dân tộc Tày ở huyện Bình Gia), Mông Thị Sấm (SN 1939, dân tộc Nùng ở TP. Lạng Sơn) và Nông Thị Lìm (SN 1945, dân tộc Tày ở huyện Cao Lộc).

Ông Dương Xuân Huyên, Phó Chủ tịch tỉnh Lạng Sơn cho rằng, việc Nhà nước phong tặng danh hiệu cho các nghệ nhân là sự ghi nhận, tôn vinh không chỉ bản thân nghệ nhân, mà còn là vinh dự của cả cộng đồng các dân tộc có tín ngưỡng Then.

Mới đây, tháng 12/2020, Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam đã tổ chức phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian cho các nghệ nhân tiêu biểu. Trong 14 nghệ nhân được trao tặng, có 2 nghệ nhân Then ở Cao Bằng, là bà Hoàng Thị Lanh và Đinh Thị Nhâm.

Theo bà Hoàng Thị Nhuận, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh Cao Bằng, việc vinh danh các nghệ nhân dân gian là vô cùng cần thiết. Hành động này thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với những người đang giữ những tri thức về phong tục tập quán nói chung và Then nói riêng. Thời gian tới, tỉnh Cao Bằng cũng sẽ tiếp tục thực hiện hồ sơ để đề nghị vinh danh các nghệ nhân điển hình khác.

Nghệ nhân Nông Thị Phương Lan (dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn) hát Then đàn Tính trong ngày hội “Câu Then Việt Bắc”
Nghệ nhân Nông Thị Phương Lan (dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn) hát Then đàn Tính trong ngày hội “Câu Then Việt Bắc”

Phát huy Then trong đời sống cộng đồng

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt Bình, cán bộ Trung tâm Văn hóa tỉnh Lạng Sơn cho biết, hiện nay tồn tại 2 loại hình Then, đó là Then tín ngưỡng và Then văn nghệ. Then tín ngưỡng còn được gọi là Then cổ, đó là các nghi lễ Then cầu cúng, thực hành nghi lễ. Then văn nghệ hay còn được gọi là Then mới, đó là những bài Then cải biên dựa trên chất liệu của Then tín ngưỡng.

Cùng với sự hồi sinh của Then cổ, thì Then văn nghệ không chỉ tồn tại phổ biến ở các tỉnh có người Tày, Nùng, Thái sinh sống, mà ở một số thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh cũng có các câu lạc bộ (CLB) Then. Đó là CLB Then Hương rừng Hà Nội, CLB hát Then - đàn Tính TP. Hồ Chí Minh, nơi quy tụ không chỉ các dân tộc có Then mà còn có cả người Kinh tham gia.

Còn ở Lạng Sơn hiện nay, có hơn 50 CLB hát Then - đàn Tính đang tồn tại. Trong đó nổi bật nhất, phải kể đến CLB Điếp Sli Then, CLB hát Then đàn Tính Cẩu Pung, CLB đàn và hát dân ca Boóc Vẻn, CLB hát Then Nộc Khảm Khắc, CLB hát Then đàn Tính Hoa Sim, CLB dân ca Nộc Én…

Nghệ sĩ Nhân dân Triệu Thủy Tiên, một người có thâm niên mấy chục năm gắn bó với công cuộc bảo tồn và phát huy di sản Then của tỉnh Lạng Sơn cho biết: “Các CLB đàn và hát dân ca đều nhận được sự đồng hành và hỗ trợ từ các cơ quan chuyên môn của ngành Văn hóa, hằng năm đều tổ chức giải, giao lưu giữa các câu lạc bộ để tạo sân chơi cho những người đam mê Then”.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.