Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Di sản Then trong đời sống cộng đồng

Lý Viết Trường - 07:15, 18/02/2021

Hơn một năm, sau khi thực hành Then được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (19/12/2019), các cơ quan chuyên môn, các tỉnh có Then… đang tiếp tục chung tay bảo tồn và phát huy giá trị di sản bằng nhiều hành động thiết thực, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng, Thái và phát triển những tri thức về phong tục tốt đẹp nói chung, và Then nói riêng.

Nghệ nhân Nhân dân Then Mỗ Thị Kịt, sinh năm 1922, dân tộc Tày - một trong những nghệ nhân Then cao tuổi nhất, chụp ảnh cùng đệ tử (ngồi thứ 3 từ trái sang phải)
Nghệ nhân Nhân dân Then Mỗ Thị Kịt, sinh năm 1922, dân tộc Tày - một trong những nghệ nhân Then cao tuổi nhất, chụp ảnh cùng đệ tử (ngồi thứ 3 từ trái sang phải)

Then - tiếng lòng

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Yên, Viện Nghiên cứu Văn hóa (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) thì Then là tín ngưỡng do những người có khả năng đặc biệt, được gọi là pụt, sliên thực hiện, nhằm giúp con người biểu đạt mong muốn có sức khỏe, gia đình bình an, hạnh phúc.

Tại các tỉnh vùng Việt Bắc (Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang), đồng bào Tày, Nùng đều quan niệm, Then là những người có căn số, thông qua một số nghi lễ để bày tỏ mong ước của gia chủ với thế giới siêu nhiên. Người ta làm Then khi trong gia đình có người ốm đau, đó là Then chữa bệnh. Khi trong nhà có việc như xây nhà, bốc mộ, người ta làm lễ Then cầu an, giải hạn. Khi cha mẹ lên lão, con cái mời Then về làm lễ chúc sức khỏe để tỏ tấm lòng báo hiếu của con cái với bậc sinh thành.

Còn trong quan niệm của người Thái ở các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Sơn La… như lời GS.TSKH. Tô Ngọc Thanh, nguyên Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam chia sẻ, Then là biểu tượng của vua trời, vậy nên khi con người chết, linh hồn sẽ trở về với mường Then. Then được cử xuống trần gian để cứu nhân độ thế, ai đau ốm được Then cho thuốc, ai gặp rủi ro vận hạn thì Then giúp cầu an giải hạn, mường nào hạn hán thì Then cầu cho mưa thuận gió hòa.

Cả nam giới và nữ giới đều có thể trở thành nghệ nhân Then. Ở Lạng Sơn, nam giới làm Then được gọi là Then tậc, nữ giới làm Then gọi là mè Then. Một số vùng Cao Bằng, Giàng/Sàng là tên gọi của những người đàn ông làm Then, còn nữ giới là mè Vịt. Hiện nay, ở các tỉnh Lạng Sơn và Cao Bằng đang có một thế hệ khá đông Then trẻ, nhiệt huyết với nghề, họ chính là tài sản quý giá của văn hóa dân tộc.

Bảo tồn giá trị của Then

Mặc dù thời gian qua, công tác bảo tồn Then đã được triển khai khá tốt, nhưng vẫn phải tiếp tục tổ chức các dự án quay phim lại toàn bộ các nghi lễ Then cổ, sau đó lưu giữ tại các bảo tàng, để du khách có cơ hội tiếp cận đầy đủ một nghi lễ Then.

PGS.TS. Nguyễn Thị Yên chia sẻ: “Là người nghiên cứu Then từ nhiều năm nay, theo tôi thì, việc bảo tồn và phát huy giá trị Then có thể tiến hành dưới hai dạng: Bảo tồn nghi lễ Then trong đời sống văn hóa tín ngưỡng và bảo tồn nghệ thuật hát Then trong đời sống nghệ thuật”.

Với đặc thù của di sản văn hóa phi vật thể là truyền khẩu, nghệ nhân là nguồn sống của di sản, nên việc khuyến khích, động viên để các nghệ nhân có động lực trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản là vô cùng quan trọng. Nhận thức được vấn đề đó, ở Lạng Sơn, địa phương này đã luôn chú trọng đến việc tôn vinh các nghệ nhân. Năm 2019, trong số 15 nghệ nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu, thì có 3 Nghệ nhân Nhân dân đều là nghệ nhân Then. Đó là các cụ Mỗ Thị Kịt (SN 1922, dân tộc Tày ở huyện Bình Gia), Mông Thị Sấm (SN 1939, dân tộc Nùng ở TP. Lạng Sơn) và Nông Thị Lìm (SN 1945, dân tộc Tày ở huyện Cao Lộc).

Ông Dương Xuân Huyên, Phó Chủ tịch tỉnh Lạng Sơn cho rằng, việc Nhà nước phong tặng danh hiệu cho các nghệ nhân là sự ghi nhận, tôn vinh không chỉ bản thân nghệ nhân, mà còn là vinh dự của cả cộng đồng các dân tộc có tín ngưỡng Then.

Mới đây, tháng 12/2020, Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam đã tổ chức phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian cho các nghệ nhân tiêu biểu. Trong 14 nghệ nhân được trao tặng, có 2 nghệ nhân Then ở Cao Bằng, là bà Hoàng Thị Lanh và Đinh Thị Nhâm.

Theo bà Hoàng Thị Nhuận, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh Cao Bằng, việc vinh danh các nghệ nhân dân gian là vô cùng cần thiết. Hành động này thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với những người đang giữ những tri thức về phong tục tập quán nói chung và Then nói riêng. Thời gian tới, tỉnh Cao Bằng cũng sẽ tiếp tục thực hiện hồ sơ để đề nghị vinh danh các nghệ nhân điển hình khác.

Nghệ nhân Nông Thị Phương Lan (dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn) hát Then đàn Tính trong ngày hội “Câu Then Việt Bắc”
Nghệ nhân Nông Thị Phương Lan (dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn) hát Then đàn Tính trong ngày hội “Câu Then Việt Bắc”

Phát huy Then trong đời sống cộng đồng

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt Bình, cán bộ Trung tâm Văn hóa tỉnh Lạng Sơn cho biết, hiện nay tồn tại 2 loại hình Then, đó là Then tín ngưỡng và Then văn nghệ. Then tín ngưỡng còn được gọi là Then cổ, đó là các nghi lễ Then cầu cúng, thực hành nghi lễ. Then văn nghệ hay còn được gọi là Then mới, đó là những bài Then cải biên dựa trên chất liệu của Then tín ngưỡng.

Cùng với sự hồi sinh của Then cổ, thì Then văn nghệ không chỉ tồn tại phổ biến ở các tỉnh có người Tày, Nùng, Thái sinh sống, mà ở một số thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh cũng có các câu lạc bộ (CLB) Then. Đó là CLB Then Hương rừng Hà Nội, CLB hát Then - đàn Tính TP. Hồ Chí Minh, nơi quy tụ không chỉ các dân tộc có Then mà còn có cả người Kinh tham gia.

Còn ở Lạng Sơn hiện nay, có hơn 50 CLB hát Then - đàn Tính đang tồn tại. Trong đó nổi bật nhất, phải kể đến CLB Điếp Sli Then, CLB hát Then đàn Tính Cẩu Pung, CLB đàn và hát dân ca Boóc Vẻn, CLB hát Then Nộc Khảm Khắc, CLB hát Then đàn Tính Hoa Sim, CLB dân ca Nộc Én…

Nghệ sĩ Nhân dân Triệu Thủy Tiên, một người có thâm niên mấy chục năm gắn bó với công cuộc bảo tồn và phát huy di sản Then của tỉnh Lạng Sơn cho biết: “Các CLB đàn và hát dân ca đều nhận được sự đồng hành và hỗ trợ từ các cơ quan chuyên môn của ngành Văn hóa, hằng năm đều tổ chức giải, giao lưu giữa các câu lạc bộ để tạo sân chơi cho những người đam mê Then”.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Tối 16/5, tại xã Phước Đại, UBND huyện Bác Ái đã diễn ra Chương trình nghệ thuật với chủ đề “Đêm hội Raglay”. Đây là chuỗi hoạt động nằm trong chương trình Lễ hội Văn hóa Raglay huyện Bác Ái lần thứ III- năm 2025. Chương trình có sự tham gia biểu diễn của trên 200 nghệ nhân, diễn viên đến từ các xã trên địa bàn huyện và diễn viên Trung tâm Văn hóa- Nghệ thuật tỉnh. Đến dự có ông Phạm Văn Hậu, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy- Chủ tịch HĐND tỉnh; lãnh đạo các sở ngành và đông đảo người dân địa phương.
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng: Phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho cấp nào sát thực tế, gần dân, sát dân, làm tốt hơn, hiệu quả hơn

Thủ tướng: Phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho cấp nào sát thực tế, gần dân, sát dân, làm tốt hơn, hiệu quả hơn

Chiều 17/5, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp triển khai kế hoạch rà soát các nhiệm vụ phân cấp, phân quyền thuộc phạm vi lĩnh vực của các bộ, cơ quan ngang bộ khi thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 3 giờ trước
Chiều ngày 17/5, các lực lượng chức năng đã tìm thấy 02 thi thể cuối cùng trong vụ sạt lở khi đang thi công tại công trường thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.
Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Thể thao - T.Nhân - H.Trường - 4 giờ trước
Hướng tới Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) và tiếp tục thực hiện Cuộc vận động “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại”, ngày 17/5, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Định tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh Bình Định mở rộng năm 2025, với sự tham gia của 150 vận động viên.
Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Thời sự - Hoàng Quý - 4 giờ trước
Ngày 17/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội họp phiên toàn thể tại hội trường để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam.
Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Công tác Dân tộc - T.Nhân - H.Trường - 4 giờ trước
Theo kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, tỉnh Bình Định đặt ra mục tiêu phấn đấu giảm từ 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025.
Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường - 5 giờ trước
Nhằm nâng cao năng lực giám sát cho đội ngũ cán bộ, Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Phú Yên vừa tổ chức Hội nghị tập huấn nâng cao năng lực tham gia giám sát, đánh giá thực hiện các dự án, tiểu dự án, nội dung thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719).
Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đặc sắc Lễ hội Điện Trường Bà. Chùa Tây Thiên Tam Đảo. Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Trang địa phương - Mỹ Dung - 5 giờ trước
Sáng 17/5, tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh, Hội Nhà báo tỉnh, Trung tâm Truyền thông tỉnh, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức khai mạc Triển lãm “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam” nhằm tái hiện chặng đường vẻ vang của báo chí cách mạng, tôn vinh những đóng góp của người làm báo trong sự nghiệp phát triển quê hương, đất nước.
Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Pháp luật - Ngọc Chí - 7 giờ trước
Sáng ngày 17/5, trao đổi với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, ông Phan Văn Hoàng – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum cho biết, việc huyện Đăk Hà yêu cầu dân làng dỡ bỏ nhà rông để xây dựng phòng học, trong khi người dân không đồng tình như báo nêu là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh.
JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

Kinh tế - An Yên - 7 giờ trước
Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An vừa phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức hội thảo phổ biến kỹ thuật trồng tỏi Sanuki cho đồng bào DTTS vùng núi cao Nghệ An. Hội thảo còn hướng đến mục tiêu quan trọng hơn là xây dựng chuỗi giá trị từ sản xuất đến bán hàng, góp phần thay đổi từ tư duy sản xuất ứng dụng KHCN đến quá trình tiêu thụ sản phẩm.
Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 7 giờ trước
Thông tin từ lực lượng cứu nạn, cứu hộ cho biết, đến cuối giờ trưa nay (17/5) lực lượng chức năng đã tìm thấy thi thể 03 nạn nhân trong vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.
Mít tinh hưởng ứng Tuần lễ Quốc gia Phòng, chống thiên tai 2025

Mít tinh hưởng ứng Tuần lễ Quốc gia Phòng, chống thiên tai 2025

Tin tức - Trọng Bảo - 7 giờ trước
Sáng ngày 17/5, tại Trưởng Phổ thông DTNT Trung học cơ sở và THPT huyện Bảo Thắng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND tỉnh Lào Cai tổ chức Lễ mít tinh hưởng ứng Tuần lễ Quốc gia Phòng, chống thiên tai 2025. Tham dự buổi lễ có lãnh đạo một số bộ, ban ngành, lãnh đạo UBND tỉnh Lào Cai và một số tỉnh khu vực Tây Bắc, đại diện UNICEF tại Việt Nam cùng đông đảo các em học sinh các trường học trên địa bàn.