Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

“Sống cùng Then, chết cũng theo Then về trời”

Giang Lam - 10:55, 20/09/2019

Người Tày Chiêm Hóa quý trọng ông Hà Ngọc Cao, thôn Trung Quang, xã Xuân Quang, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) bởi ông là một thầy Then uyên thâm và là một người tâm huyết với thế hệ trẻ. Ông đã truyền dạy cho nhiều học trò nối nghiệp hát Then và đọc thông thạo tiếng Nôm Tày. Vừa qua, ông vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân Ưu tú. Đối với ông, đó là niềm vui cũng là trách nhiệm để tiếp tục góp phần lưu giữ văn hóa dân tộc.

“Sống cùng Then, chết cũng theo Then về trời”

Nghệ nhân Ưu tú Hà Ngọc Cao, thôn Trung Quang, xã Xuân Quang, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) tại một buổi lễ Cầu khoăn.

Duyên “trời định”

13 tuổi Hà Ngọc Cao bắt đầu theo học hát Then, chỉ 3 năm sau, người học trò ấy đã thuộc thông thạo các nghi lễ thờ cúng người Tày và các bài Then cổ. Với niềm đam mê, tâm huyết ông đã được thầy của mình tổ chức đại lễ “lẩu Then cấp sắc khai quang” (nghi lễ chính thức trở thành một thầy Then) khi vừa tròn 36 tuổi. Cũng từ đó, cái tên “Then Cao” ra đời, được nhiều người biết đến.

Then Cao luôn được các nhà trong làng, trong xã, thậm chí là ở các huyện, các tỉnh khác đón đi làm Then như: Cầu an, làm đầy tháng cho trẻ con, vào nhà mới, Then giải hạn, thôi tang… Đến nay, ông đã làm thầy Then được 23 năm với số nghi lễ thực hiện trung bình trong 1 năm từ 150 đến 200 lễ Then. Ông Cao cho biết, “Then” có nghĩa là “Thiên”, đó là lời nói, tiếng hát thần tiên, là cầu nối tâm linh mang theo lời thỉnh cầu, mong ước của người dương gian gửi tới thánh thần mong bình an, may mắn. Ai đã theo cái nghiệp này thì luôn tâm niệm một điều: “Sống cùng Then, chết cũng theo Then về trời”.

Trực tiếp xem Then Cao làm chủ buổi lễ Cầu Khoăn mới cảm nhận hết được sự kỳ công, linh thiêng. Trong trang phục áo mũ màu đỏ, trên tay cầm cây đàn Tính, thầy bắt đầu bằng một làn điệu Then cổ. Trình tự phải hát qua 24 chương, đoạn, và ông nhớ rất rõ lời hát ở tất cả các chương, đoạn trong lễ. Những lễ Then của ông luôn thu hút rất đông người đến dự, khiến cuộc Then trở thành buổi giao lưu, sinh hoạt văn hóa của cộng đồng đặc sắc, ý nghĩa, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Tày. Ông biết kết hợp nhuần nhuyễn các nghi lễ và hát các bài Then cổ với nhiều làn điệu như: Tàng bốc-Pây Cảnh, tàng tính, tàng nặm… Mỗi làn điệu kết hợp với đàn Tính mang lại những cách thể hiện riêng, lúc nhanh, lúc chậm, khi thì khoan thai, sâu lắng, khi thì ngân nga, da diết.

Ông luôn tâm niệm: “Then là hình thức nghệ thuật tổng hợp, có lời, có nhạc, có hóa trang và có biểu diễn. Làm thầy then không phải ai cũng làm được…”.

Bên cạnh việc thực hiện các nghi lễ Then, ông Hà Ngọc Cao tích cực tham gia biểu diễn Then tại các liên hoan hát Then, đàn Tính do địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Đặc biệt, trong Liên hoan Nghệ thuật hát Then, đàn Tính toàn quốc tại Tuyên Quang năm 2015, ông Cao giữ vai trò chính cùng với tốp nghệ nhân của tỉnh trình diễn trích đoạn “Lễ Cầu Khoăn”. Đây cũng là tiết mục diễn xướng Then cổ được trao Huy chương Vàng tại Liên hoan cấp quốc gia năm đó.

Trao truyền vốn cổ

Ngoài sự am hiểu về nghi lễ thờ cúng và Then cổ, ông Cao còn là một người sở hữu kho báu quý giá. Đó là những bộ sách cổ hơn 100 năm tuổi được tiền nhân đúc kết, trao truyền từ đời này sang đời khác. Đau đáu với chữ viết dân tộc mình, thế nên mỗi ngày ông Cao vẫn cần mẫn chép lại từng cuốn sách cổ theo cách thủ công vì một khát khao “neo giữ” chữ Nôm Tày ở lại trong cuộc sống tất bật ngày hôm nay.

Ông tâm sự, chữ nôm Tày gắn liền với các sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Tày. Tuy nhiên, hiện nay người biết đọc, biết viết không còn nhiều. Đó chính là trăn trở để ông Cao đến với nghiệp truyền dạy chữ cho thế hệ trẻ.

Những năm qua, lớp học do ông tổ chức thu hút nhiều người, không chỉ người Tày trong vùng mà còn có cả người ở Yên Sơn, Na Hang, Bắc Quang (Hà Giang)… cũng “gõ cửa” xin nhập học. Anh Nông Đức Long, xã Phúc Thịnh (Chiêm Hóa) nói: “Trước đây, tôi chỉ biết nói chứ không biết viết chữ Tày, được theo học tôi càng thấy chữ của người Tày mình rất hay. Đây là kho tàng kiến thức để sau này còn truyền dạy cho con cháu”.

Có những người ở xa đến, tranh thủ thời gian ông dạy liên tục để họ sớm hoàn thành khóa học. Ông cũng sẵn sàng truyền dạy cho các học trò về nghi lễ thờ cúng. Với cách giảng dạy linh hoạt, “học đi đôi với hành”, ông cho học viên tham dự những nghi lễ để luyện tập và làm quen dần. Anh Ma Văn Tính, xã Chiêu Yên (Yên Sơn) chia sẻ: “Tôi là người Tày, nhưng chưa biết viết, đọc chữ Tày. Tôi theo học với mong muốn mình hiểu thêm về nguồn gốc dân tộc, học hỏi cách thực hiện các lễ nghi để sau này có thể tự phục vụ công việc của gia đình, đồng thời góp phần giữ gìn văn hóa dân tộc. Nhờ cách giảng dạy dễ hiểu của thầy Cao, sau 3 tháng tôi đã đọc viết thông thạo tiếng Tày và hiểu hơn về các nghi lễ”.

Khi nhớ về lớp lớp thế hệ học trò bao năm theo học cùng mình, thầy Cao không thể nhớ nổi số lượng. Ông bày tỏ: “Cứ ai đến xin theo học là mình sẵn sàng nhận dạy miễn phí. Trung bình mỗi năm có khoảng 10 người học. Còn việc “đào tạo” người làm Then là do cái duyên trời định, trời ban, mình phải làm đến nơi đến chốn. Bởi Then là mạch nguồn tâm linh thành kính trời đất, tổ tông trong văn hóa người Tày”.

Âm thầm, lặng lẽ làm công việc mình yêu thích với tất cả sự nỗ lực, ông Hà Ngọc Cao đã góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc Tày. Với ông, niềm vui lớn nhất là mỗi ngày được nghe thế hệ trẻ hát những làn điệu Then cổ, nhìn học trò đọc thông, viết thạo tiếng Tày… Tất cả những điều đó tạo cho ông động lực để không ngừng cống hiến, truyền dạy và mong muốn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp sẽ còn tiếp tục được gìn giữ và phát huy cho đến mãi về sau.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Kỷ niệm của người làm báo với vùng đồng bào DTTS

Kỷ niệm của người làm báo với vùng đồng bào DTTS

Đối với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, niềm vui lớn nhất là được bà con đồng bào DTTS thương yêu, quý mến; dẫu công việc của mình cũng chỉ giúp được cho bà con một phần nhỏ trong cuộc sống của chính họ.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.