Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Văn hóa trao đổi của người Gia Rai trong xã hội truyền thống

PV - 06:30, 10/02/2023

Vùng đất Tây Nguyên huyền thoại đã mang lại những giá trị đặc biệt trong mối quan hệ với tự nhiên và xã hội của con người. Đó là sự trao đổi được diễn ra một cách tự nhiên, bình thường đến mức trở thành nét riêng của các tộc người Tây Nguyên.

Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Jrai. Ảnh: Bá Tính
Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Gia Rai. Ảnh: Bá Tính

Trong tác phẩm “Tọa độ - Cấu trúc gia đình và xã hội của người Gia Rai” của nhà dân tộc học người Pháp Jacques Dournes có đề cập về sự trao đổi: “Tôi trao cho anh cái này thì anh trao lại cho tôi cái khác”. Như vậy, hoạt động trao đổi ở đây được biểu hiện gần như trong tất cả hoạt động sống của con người.

Trước hết là trao đổi trong hôn nhân. Đây là vấn đề mang tính chất trao đổi giữa người với người, là sự liên kết giữa 2 con người, 2 gia đình, 2 dòng tộc để tạo nên một mối quan hệ mới trong xã hội. Người vợ phải bỏ ra số sản vật tương ứng để đổi lấy sức lao động của người chồng. Ở chiều ngược lại, người chồng về sống ở nhà người vợ và làm lụng, tạo ra gia sản cho gia đình người vợ. Như vậy, việc trao đổi ở đây trên cơ sở tạo ra sự liên kết mới và sự liên kết ấy đã tạo ra sự lưu thông của sản vật cũng như sức lao động của con người. Một hoạt động trao đổi khác gần như mang tính chất nghi lễ bắt buộc trong hôn nhân, đó là sự kiện trao vòng. Trong lễ đính hôn, người con trai, con gái sẽ trao cho nhau chiếc vòng đính hôn (thường là chiếc vòng đồng đeo tay) biểu hiện cho sự thủy chung. Sau khi vòng đồng được trao, nghĩa là hôn ước đã được công nhận, 2 người phải có trách nhiệm với nhau, ai bội ước thì sẽ phải đền bù danh dự cho phía bên kia theo luật tục.

Lao động sản xuất là nơi biểu hiện sự trao đổi một cách rõ nét nhất. Trong xã hội truyền thống, sản xuất nông nghiệp là hoạt động chính yếu, trong đó, trồng trọt có tính chất quyết định để tạo ra của cải vật chất phục vụ đời sống hàng ngày. Theo sự phân chia một cách ngẫu nhiên và rất rõ ràng về người giữ vai trò trong lao động sản xuất, đó là đàn ông làm nghề rèn, đan lát, còn đàn bà dệt vải. Nhưng đó chỉ là sự phân công lao động riêng biệt ở quy mô nhỏ. Còn tùy vào tính chất của công việc, đối với những việc cần nhiều người cùng làm như khai hoang, gieo trồng, thu hoạch… thì đòi hỏi sự chung sức của rất nhiều người (không phân biệt đàn ông hay đàn bà). Đây mặc dù là công việc của một nhà nhưng tính chất hoạt động của việc này là của một tập thể. Và để huy động, tập hợp một số lượng người cùng làm việc trong một khoảng thời gian nhất định, người Gia Rai có tục trao đổi ngày công lao động. Trên một khoảnh ruộng số ngày công lao động là như nhau, nhưng thay vì một mình làm trong nhiều ngày thì họ lại huy động nhiều người làm trong một vài ngày. Có nghĩa là hôm nay tôi làm cho anh, hôm sau anh làm lại cho tôi. Họ làm không vì tiền, mà làm vì chắc chắn rằng, hôm sau việc nhà mình cũng cần người làm giúp. Trong quá trình lao động, họ quan tâm lẫn nhau, động viên, chia sẻ niềm vui nỗi buồn cùng nhau. Dần dần, họ tạo nên sự đoàn kết giữa những người cùng lao động với nhau.

Trong đời sống sinh hoạt, với quan niệm mọi sự vật đều thuộc về thế giới tự nhiên, kết hợp với việc được thiên nhiên ưu đãi, người Gia Rai trước đây ít có khái niệm làm lụng để dự trữ, tích góp của cải. Hơn nữa, khi làm một việc gì, họ chỉ làm vừa đủ sử dụng, phần còn lại ai muốn lấy thì lấy, muốn dùng thì dùng. Họ không bán các vật dụng, sản vật của mình làm ra cho người khác để đổi lấy tiền mà họ lại trao đổi một cách trực tiếp, lấy vật đổi vật. Hàng hóa trao đổi không giống nhau, người ta không nhận lại một món hàng giống y hệt mà là một món khác tương xứng, có thể là con vật hoặc đồ vật. Việc lấy đồ vật hoặc con vật làm vật ngang giá được thể hiện một cách rõ nét nhất trong việc trao đổi các vật dụng được xem là tài sản lớn trong gia đình, đó là chiêng, ché. Khi hỏi bất kỳ một người nào về bộ chiêng này, cái ché kia hết bao nhiêu tiền thì đều nhận được câu trả lời là được đổi lấy hết bấy nhiêu con trâu, con bò và đôi lúc cả con voi.

Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na
Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na

Việc trao đổi cũng tồn tại trong tục chia của trong cộng đồng người Gia Rai. Khi con cái dựng vợ gả chồng, ra ở riêng thì cha mẹ có trách nhiệm phải chia cho người con một vật gì đó có giá trị (không phải là tiền). Đối với người chết, việc chia của cũng được thực hiện như người sống, khi một người qua đời gia đình cũng chia một phần tài sản chung của gia đình cho người chết. Tất cả sự chia sẻ trên thể hiện trách nhiệm và bổn phận của cha mẹ với con cái hoặc người sống với người chết, nhằm trao đổi hoặc đúng hơn là bày tỏ lòng biết ơn với những người đã gắn bó với nhau lâu dài trong cuộc sống.

Ngày nay, mặc dù nhiều giá trị được quy về bằng tiền, nhưng bản chất “trao đổi” vẫn tồn tại trong đời sống của cộng đồng người Gia Rai. Nó như một hiện tượng xã hội tồn tại lâu dài và trở thành nét đặc trưng, một lối ứng xử hết sức văn minh trong nếp sống, lao động, sinh hoạt dung dị của người Gia Rai từ xưa đến nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Di sản văn hóa nguồn lực để phát triển du lịch miền núi

Di sản văn hóa nguồn lực để phát triển du lịch miền núi

Giữa núi rừng miền Tây xứ Thanh, tiếng chiêng trầm hùng không chỉ là âm thanh, mà còn là nhịp tim, sợi dây gắn kết cộng đồng. Những nghệ nhân đã dành cả đời gìn giữ, trao truyền di sản ấy, tạo nền tảng quý giá cho phát triển du lịch bền vững nơi miền núi Thanh Hóa.
Tin nổi bật trang chủ
Người dân đội mưa xem bắn pháo hoa tầm cao tại Gia Lai

Người dân đội mưa xem bắn pháo hoa tầm cao tại Gia Lai

Tin tức - Ngọc Thu - 1 giờ trước
Tối 2/9, mặc cho cơn mưa rào nặng hạt, hàng ngàn người dân Gia Lai vẫn háo hức đến Quảng trường Đại đoàn kết (phường Pleiku) để xem màn bắn pháo hoa tầm cao trong chương trình nghệ thuật đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9.
Hồ Thác Bà - Hướng tới trung tâm du lịch, nghỉ dưỡng, văn hóa tầm cỡ Quốc tế vào năm 2040

Hồ Thác Bà - Hướng tới trung tâm du lịch, nghỉ dưỡng, văn hóa tầm cỡ Quốc tế vào năm 2040

Du lịch - Tuấn Ninh - Hoàng Yên - 1 giờ trước
Hồ Thác Bà, tỉnh Lào Cai đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch Quốc gia hồ Thác Bà đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 và Quy hoạch chung xây dựng Khu du lịch Quốc gia hồ Thác Bà đến năm 2040. Theo đó, xác định hồ Thác Bà là Khu du lịch Quốc gia trọng tâm của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ, với các sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với giá trị văn hóa dân tộc và hệ sinh thái hồ.
Khởi đầu năm học mới bằng niềm vui trọn vẹn

Khởi đầu năm học mới bằng niềm vui trọn vẹn

Giáo dục - Lê Hường - 1 giờ trước
Những dãy phòng học mới khang trang đang dần hoàn thiện, cùng với bước chân bền bỉ của thầy cô, già làng, trưởng buôn trên hành trình đến từng nhà vận động học sinh ra lớp. Sự đồng lòng ấy là khởi đầu trọn vẹn cho năm học mới, tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp “trồng người” ở tỉnh Đắk Lắk.
Cà Mau đón hơn 120.000 lượt khách du lịch dịp lễ Quốc khánh 2/9

Cà Mau đón hơn 120.000 lượt khách du lịch dịp lễ Quốc khánh 2/9

Du lịch - Tào Đạt - 2 giờ trước
Theo thông tin từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Cà Mau, dịp nghỉ lễ Quốc khánh 2/9 năm nay, lượng khách tham quan và lưu trú tại các điểm du lịch trên địa bàn tăng vọt so với cùng kỳ.
“Thổi hồn” vào gốm truyền thống

“Thổi hồn” vào gốm truyền thống

Sắc màu 54 - Lê Hường - 3 giờ trước
Sản phẩm gốm của người Mnông nguyên bản màu đen tuyền, không hoa văn, nay được “thổi hồn” bằng các họa tiết như muông thú, cảnh vật thiên nhiên, vật dụng sinh hoạt quen thuộc, gần gũi. Gốm đen được “thổi hồn” sinh động hơn, hấp dẫn hơn, tăng thêm giá trị truyền thống.
Hà Nội: Mưa lớn gây ngập lụt nghiêm trọng, nhiều tuyến đường ở Tây Mỗ và Đại lộ Thăng Long tê liệt

Hà Nội: Mưa lớn gây ngập lụt nghiêm trọng, nhiều tuyến đường ở Tây Mỗ và Đại lộ Thăng Long tê liệt

Cơn mưa lớn kéo dài suốt hai ngày qua đã khiến nhiều khu vực tại Hà Nội chìm trong biển nước. Tính đến 15h ngày 27/8, các tuyến đường huyết mạch như Quốc lộ 70 và Đại lộ Thăng Long đoạn qua phường Tây Mỗ (quận Nam Từ Liêm cũ) bị ngập sâu nghiêm trọng, gây tê liệt giao thông và ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân.
Người dân Cần Thơ ôn lại lịch sử vẻ vang trong chương trình kỷ niệm 80 năm Quốc khánh

Người dân Cần Thơ ôn lại lịch sử vẻ vang trong chương trình kỷ niệm 80 năm Quốc khánh

Tin tức - Tào Đạt - 23:00, 02/09/2025
Họp mặt kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, tại TP. Cần Thơ, thu hút sự quan tâm của hàng nghìn người dân. Đây là dịp quân và dân thành phố ôn lại truyền thống lịch sử vẻ vang, củng cố lòng yêu nước và khát vọng xây dựng Cần Thơ nói riêng và đất nước nói chung ngày càng giàu đẹp.
Mãn nhãn

Mãn nhãn "đại tiệc" pháo hoa mừng Quốc khánh 2/9

Thời sự - Thúy Hồng - 22:44, 02/09/2025
Hàng vạn người dân mãn nhãn chiêm ngưỡng màn bắn pháo hoa rực sáng trên bầu trời Hà Nội chào mừng Quốc khánh 2/9.
Giá trị đọng lại của Điều còn mãi 2025: Xuất sắc, đổi mới, cởi mở và khiêm nhường

Giá trị đọng lại của Điều còn mãi 2025: Xuất sắc, đổi mới, cởi mở và khiêm nhường

Thời sự - Tình Lê - Mỹ Anh - 22:24, 02/09/2025
"Bốn giá trị đọng lại sau chương trình của Hòa nhạc Quốc gia 'Điều còn mãi' chỉ có thể gói gọn trong bốn từ: xuất sắc, đổi mới, cởi mở và khiêm nhường", thạc sĩ quản trị văn hoá Nguyễn Đình Thành khẳng định.
Buôn cổ của đồng bào Ê Đê hút khách dịp Quốc khánh

Buôn cổ của đồng bào Ê Đê hút khách dịp Quốc khánh

Kinh tế - Lê Hường - 20:01, 02/09/2025
Không gian mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống của người Ê Đê cùng văn hóa ẩm thực đặc sắc, buôn cổ giàu đẹp nhất Tây Nguyên trở thành điểm đến hấp dẫn mà du khách lựa chọn trong dịp lễ Quốc khánh 2/9.
Sôi động giải bơi đua vỏ lãi ở vùng đồng bào Khmer, chào mừng 80 năm Quốc khánh

Sôi động giải bơi đua vỏ lãi ở vùng đồng bào Khmer, chào mừng 80 năm Quốc khánh

Tin tức - Tào Đạt - 19:15, 02/09/2025
Ngày 2/9, UBND xã Mỹ Tú, TP. Cần Thơ đã tổ chức giải bơi đua vỏ lãi Composite. Đây là sự kiện gắn kết cộng đồng, tôn vinh nét đẹp truyền thống của đồng bào Khmer Nam Bộ và chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh.