Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Văn hóa trao đổi của người Gia Rai trong xã hội truyền thống

PV - 06:30, 10/02/2023

Vùng đất Tây Nguyên huyền thoại đã mang lại những giá trị đặc biệt trong mối quan hệ với tự nhiên và xã hội của con người. Đó là sự trao đổi được diễn ra một cách tự nhiên, bình thường đến mức trở thành nét riêng của các tộc người Tây Nguyên.

Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Jrai. Ảnh: Bá Tính
Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Gia Rai. Ảnh: Bá Tính

Trong tác phẩm “Tọa độ - Cấu trúc gia đình và xã hội của người Gia Rai” của nhà dân tộc học người Pháp Jacques Dournes có đề cập về sự trao đổi: “Tôi trao cho anh cái này thì anh trao lại cho tôi cái khác”. Như vậy, hoạt động trao đổi ở đây được biểu hiện gần như trong tất cả hoạt động sống của con người.

Trước hết là trao đổi trong hôn nhân. Đây là vấn đề mang tính chất trao đổi giữa người với người, là sự liên kết giữa 2 con người, 2 gia đình, 2 dòng tộc để tạo nên một mối quan hệ mới trong xã hội. Người vợ phải bỏ ra số sản vật tương ứng để đổi lấy sức lao động của người chồng. Ở chiều ngược lại, người chồng về sống ở nhà người vợ và làm lụng, tạo ra gia sản cho gia đình người vợ. Như vậy, việc trao đổi ở đây trên cơ sở tạo ra sự liên kết mới và sự liên kết ấy đã tạo ra sự lưu thông của sản vật cũng như sức lao động của con người. Một hoạt động trao đổi khác gần như mang tính chất nghi lễ bắt buộc trong hôn nhân, đó là sự kiện trao vòng. Trong lễ đính hôn, người con trai, con gái sẽ trao cho nhau chiếc vòng đính hôn (thường là chiếc vòng đồng đeo tay) biểu hiện cho sự thủy chung. Sau khi vòng đồng được trao, nghĩa là hôn ước đã được công nhận, 2 người phải có trách nhiệm với nhau, ai bội ước thì sẽ phải đền bù danh dự cho phía bên kia theo luật tục.

Lao động sản xuất là nơi biểu hiện sự trao đổi một cách rõ nét nhất. Trong xã hội truyền thống, sản xuất nông nghiệp là hoạt động chính yếu, trong đó, trồng trọt có tính chất quyết định để tạo ra của cải vật chất phục vụ đời sống hàng ngày. Theo sự phân chia một cách ngẫu nhiên và rất rõ ràng về người giữ vai trò trong lao động sản xuất, đó là đàn ông làm nghề rèn, đan lát, còn đàn bà dệt vải. Nhưng đó chỉ là sự phân công lao động riêng biệt ở quy mô nhỏ. Còn tùy vào tính chất của công việc, đối với những việc cần nhiều người cùng làm như khai hoang, gieo trồng, thu hoạch… thì đòi hỏi sự chung sức của rất nhiều người (không phân biệt đàn ông hay đàn bà). Đây mặc dù là công việc của một nhà nhưng tính chất hoạt động của việc này là của một tập thể. Và để huy động, tập hợp một số lượng người cùng làm việc trong một khoảng thời gian nhất định, người Gia Rai có tục trao đổi ngày công lao động. Trên một khoảnh ruộng số ngày công lao động là như nhau, nhưng thay vì một mình làm trong nhiều ngày thì họ lại huy động nhiều người làm trong một vài ngày. Có nghĩa là hôm nay tôi làm cho anh, hôm sau anh làm lại cho tôi. Họ làm không vì tiền, mà làm vì chắc chắn rằng, hôm sau việc nhà mình cũng cần người làm giúp. Trong quá trình lao động, họ quan tâm lẫn nhau, động viên, chia sẻ niềm vui nỗi buồn cùng nhau. Dần dần, họ tạo nên sự đoàn kết giữa những người cùng lao động với nhau.

Trong đời sống sinh hoạt, với quan niệm mọi sự vật đều thuộc về thế giới tự nhiên, kết hợp với việc được thiên nhiên ưu đãi, người Gia Rai trước đây ít có khái niệm làm lụng để dự trữ, tích góp của cải. Hơn nữa, khi làm một việc gì, họ chỉ làm vừa đủ sử dụng, phần còn lại ai muốn lấy thì lấy, muốn dùng thì dùng. Họ không bán các vật dụng, sản vật của mình làm ra cho người khác để đổi lấy tiền mà họ lại trao đổi một cách trực tiếp, lấy vật đổi vật. Hàng hóa trao đổi không giống nhau, người ta không nhận lại một món hàng giống y hệt mà là một món khác tương xứng, có thể là con vật hoặc đồ vật. Việc lấy đồ vật hoặc con vật làm vật ngang giá được thể hiện một cách rõ nét nhất trong việc trao đổi các vật dụng được xem là tài sản lớn trong gia đình, đó là chiêng, ché. Khi hỏi bất kỳ một người nào về bộ chiêng này, cái ché kia hết bao nhiêu tiền thì đều nhận được câu trả lời là được đổi lấy hết bấy nhiêu con trâu, con bò và đôi lúc cả con voi.

Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na
Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na

Việc trao đổi cũng tồn tại trong tục chia của trong cộng đồng người Gia Rai. Khi con cái dựng vợ gả chồng, ra ở riêng thì cha mẹ có trách nhiệm phải chia cho người con một vật gì đó có giá trị (không phải là tiền). Đối với người chết, việc chia của cũng được thực hiện như người sống, khi một người qua đời gia đình cũng chia một phần tài sản chung của gia đình cho người chết. Tất cả sự chia sẻ trên thể hiện trách nhiệm và bổn phận của cha mẹ với con cái hoặc người sống với người chết, nhằm trao đổi hoặc đúng hơn là bày tỏ lòng biết ơn với những người đã gắn bó với nhau lâu dài trong cuộc sống.

Ngày nay, mặc dù nhiều giá trị được quy về bằng tiền, nhưng bản chất “trao đổi” vẫn tồn tại trong đời sống của cộng đồng người Gia Rai. Nó như một hiện tượng xã hội tồn tại lâu dài và trở thành nét đặc trưng, một lối ứng xử hết sức văn minh trong nếp sống, lao động, sinh hoạt dung dị của người Gia Rai từ xưa đến nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.