Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Văn hóa trao đổi của người Gia Rai trong xã hội truyền thống

PV - 06:30, 10/02/2023

Vùng đất Tây Nguyên huyền thoại đã mang lại những giá trị đặc biệt trong mối quan hệ với tự nhiên và xã hội của con người. Đó là sự trao đổi được diễn ra một cách tự nhiên, bình thường đến mức trở thành nét riêng của các tộc người Tây Nguyên.

Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Jrai. Ảnh: Bá Tính
Nghi thức trao vòng trong hôn nhân của người Gia Rai. Ảnh: Bá Tính

Trong tác phẩm “Tọa độ - Cấu trúc gia đình và xã hội của người Gia Rai” của nhà dân tộc học người Pháp Jacques Dournes có đề cập về sự trao đổi: “Tôi trao cho anh cái này thì anh trao lại cho tôi cái khác”. Như vậy, hoạt động trao đổi ở đây được biểu hiện gần như trong tất cả hoạt động sống của con người.

Trước hết là trao đổi trong hôn nhân. Đây là vấn đề mang tính chất trao đổi giữa người với người, là sự liên kết giữa 2 con người, 2 gia đình, 2 dòng tộc để tạo nên một mối quan hệ mới trong xã hội. Người vợ phải bỏ ra số sản vật tương ứng để đổi lấy sức lao động của người chồng. Ở chiều ngược lại, người chồng về sống ở nhà người vợ và làm lụng, tạo ra gia sản cho gia đình người vợ. Như vậy, việc trao đổi ở đây trên cơ sở tạo ra sự liên kết mới và sự liên kết ấy đã tạo ra sự lưu thông của sản vật cũng như sức lao động của con người. Một hoạt động trao đổi khác gần như mang tính chất nghi lễ bắt buộc trong hôn nhân, đó là sự kiện trao vòng. Trong lễ đính hôn, người con trai, con gái sẽ trao cho nhau chiếc vòng đính hôn (thường là chiếc vòng đồng đeo tay) biểu hiện cho sự thủy chung. Sau khi vòng đồng được trao, nghĩa là hôn ước đã được công nhận, 2 người phải có trách nhiệm với nhau, ai bội ước thì sẽ phải đền bù danh dự cho phía bên kia theo luật tục.

Lao động sản xuất là nơi biểu hiện sự trao đổi một cách rõ nét nhất. Trong xã hội truyền thống, sản xuất nông nghiệp là hoạt động chính yếu, trong đó, trồng trọt có tính chất quyết định để tạo ra của cải vật chất phục vụ đời sống hàng ngày. Theo sự phân chia một cách ngẫu nhiên và rất rõ ràng về người giữ vai trò trong lao động sản xuất, đó là đàn ông làm nghề rèn, đan lát, còn đàn bà dệt vải. Nhưng đó chỉ là sự phân công lao động riêng biệt ở quy mô nhỏ. Còn tùy vào tính chất của công việc, đối với những việc cần nhiều người cùng làm như khai hoang, gieo trồng, thu hoạch… thì đòi hỏi sự chung sức của rất nhiều người (không phân biệt đàn ông hay đàn bà). Đây mặc dù là công việc của một nhà nhưng tính chất hoạt động của việc này là của một tập thể. Và để huy động, tập hợp một số lượng người cùng làm việc trong một khoảng thời gian nhất định, người Gia Rai có tục trao đổi ngày công lao động. Trên một khoảnh ruộng số ngày công lao động là như nhau, nhưng thay vì một mình làm trong nhiều ngày thì họ lại huy động nhiều người làm trong một vài ngày. Có nghĩa là hôm nay tôi làm cho anh, hôm sau anh làm lại cho tôi. Họ làm không vì tiền, mà làm vì chắc chắn rằng, hôm sau việc nhà mình cũng cần người làm giúp. Trong quá trình lao động, họ quan tâm lẫn nhau, động viên, chia sẻ niềm vui nỗi buồn cùng nhau. Dần dần, họ tạo nên sự đoàn kết giữa những người cùng lao động với nhau.

Trong đời sống sinh hoạt, với quan niệm mọi sự vật đều thuộc về thế giới tự nhiên, kết hợp với việc được thiên nhiên ưu đãi, người Gia Rai trước đây ít có khái niệm làm lụng để dự trữ, tích góp của cải. Hơn nữa, khi làm một việc gì, họ chỉ làm vừa đủ sử dụng, phần còn lại ai muốn lấy thì lấy, muốn dùng thì dùng. Họ không bán các vật dụng, sản vật của mình làm ra cho người khác để đổi lấy tiền mà họ lại trao đổi một cách trực tiếp, lấy vật đổi vật. Hàng hóa trao đổi không giống nhau, người ta không nhận lại một món hàng giống y hệt mà là một món khác tương xứng, có thể là con vật hoặc đồ vật. Việc lấy đồ vật hoặc con vật làm vật ngang giá được thể hiện một cách rõ nét nhất trong việc trao đổi các vật dụng được xem là tài sản lớn trong gia đình, đó là chiêng, ché. Khi hỏi bất kỳ một người nào về bộ chiêng này, cái ché kia hết bao nhiêu tiền thì đều nhận được câu trả lời là được đổi lấy hết bấy nhiêu con trâu, con bò và đôi lúc cả con voi.

Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na
Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm - nét đẹp của phụ nữ Ba Na

Việc trao đổi cũng tồn tại trong tục chia của trong cộng đồng người Gia Rai. Khi con cái dựng vợ gả chồng, ra ở riêng thì cha mẹ có trách nhiệm phải chia cho người con một vật gì đó có giá trị (không phải là tiền). Đối với người chết, việc chia của cũng được thực hiện như người sống, khi một người qua đời gia đình cũng chia một phần tài sản chung của gia đình cho người chết. Tất cả sự chia sẻ trên thể hiện trách nhiệm và bổn phận của cha mẹ với con cái hoặc người sống với người chết, nhằm trao đổi hoặc đúng hơn là bày tỏ lòng biết ơn với những người đã gắn bó với nhau lâu dài trong cuộc sống.

Ngày nay, mặc dù nhiều giá trị được quy về bằng tiền, nhưng bản chất “trao đổi” vẫn tồn tại trong đời sống của cộng đồng người Gia Rai. Nó như một hiện tượng xã hội tồn tại lâu dài và trở thành nét đặc trưng, một lối ứng xử hết sức văn minh trong nếp sống, lao động, sinh hoạt dung dị của người Gia Rai từ xưa đến nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống (xã Mường Lống, tỉnh Nghệ An) đi ra từ truyền thuyết. Và cho đến hôm nay, bánh dày vẫn luôn hiện diện hằng ngày trong đời sống và văn hóa truyền thống của đồng bào ở vùng đất được ví là Cổng trời Mường Lống.
Tin nổi bật trang chủ
Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Với trách nhiệm chính trị, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao trong khuôn khổ Triển lãm Quốc gia “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Bộ Dân tộc và Tôn giáo vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho tập thể có thành tích xuất sắc.
Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã hội - Ngọc Thu - 1 giờ trước
Ngày 16/9, Đồn Biên phòng Nhơn Châu chủ trì phối hợp với Hải đội Biên phòng 2 và UBND xã Nhơn Châu (Gia Lai) tổ chức kiểm tra, kiểm soát trên vùng biển xã đảo Nhơn Châu.
Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Giáo dục - Minh Nhật - 1 giờ trước
Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư số 17/2025/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDDT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Du lịch - Minh Nhật - 2 giờ trước
Theo Bloomberg, tính đến tháng 8, Việt Nam đã ghi nhận kỷ lục gần 14 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, trong đó du khách từ Trung Quốc tăng 44% so với cùng kỳ năm trước. Sự bùng nổ của Việt Nam là một phần của quá trình tái cơ cấu lớn trong ngành Du lịch trị giá hàng tỷ USD của Đông Nam Á.
Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Thời sự - PV - 2 giờ trước
Chiều 16/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chủ trì buổi gặp mặt Ban Thường vụ Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam.
Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Xã hội - Tào Đạt - 2 giờ trước
Chiều 16/9, Thành ủy Cần Thơ đã tổ chức nhiều đoàn công tác đến thăm hỏi, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp lễ Sene Dolta năm 2025.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Xã hội - Lê Hường - 2 giờ trước
Ngày 16/9, Ban Chỉ đạo triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk tổ chức Hội nghị tổng kết chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh năm 2025.
Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Tin tức - Hồng Phúc - 2 giờ trước
Trong 2 ngày từ 16-17/9, Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP – Việt Nam) và Trung tâm Nghiên cứu và Hành động vì sự phát triển hòa nhập tổ chức Tập huấn báo chí “Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính của người khuyết tật”.
Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thời sự - PV - 2 giờ trước
Chiều 16/9, phát biểu tại phiên Đối thoại cấp cao của Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) năm 2025 có chủ đề "Khai phóng tiềm năng - Kiến tạo tương lai Việt", Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tặng 16 chữ "Tự hào - Yêu nước - Trí tuệ - Nhân văn - Đạo đức - Phát triển - Đột phá" và khẳng định: "Chính phủ đồng hành, các bộ đổi mới, hạ tầng thông suốt, thể chế kiến tạo, doanh nghiệp tiên phong, Việt Nam phát triển".
VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 4 giờ trước
Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) và Công ty Cổ phần Bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam (VPF) vừa thống nhất phương án thay đổi số lượng suất lên, xuống hạng ở các giải đấu chuyên nghiệp quốc gia, bắt đầu áp dụng từ mùa giải V.League 2025 - 2026.
UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

Thể thao - Hoàng Minh - 9 giờ trước
Từ mùa giải 2024/2025, UEFA Champions League - sân chơi danh giá nhất cấp câu lạc bộ châu Âu, đã bước sang một kỷ nguyên mới, với sự thay đổi mang tính lịch sử về thể thức thi đấu. Những đổi mới này tiếp tục được duy trì cho mùa giải 2025/2026, nhằm tăng tính cạnh tranh, sự hấp dẫn và cơ hội cho nhiều đội bóng hơn.