Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Số hóa - Giải pháp hiệu quả để cứu những thư tịch cổ của người Chăm trước nguy cơ mai một

Bá Minh Truyền - 15:12, 07/08/2023

Người Chăm là một trong những tộc người sớm có chữ viết ở Việt Nam. Chữ viết của người Chăm được viết trên những chất liệu khác nhau như đá, gỗ, kim loại, vải và giấy. Theo thời gian, những văn bản viết tay bị hư hỏng bởi tác động của môi trường, mối mọt và côn trùng gây hại. Đặc biệt là những thư tịch viết trên chất liệu giấy.

Các chức sắc Bàlamôn đọc kinh sách trong nghi lễ Yuer Yang trên đền tháp Po Ramê.
Các chức sắc Bàlamôn đọc kinh sách trong nghi lễ Yuer Yang trên đền tháp Po Ramê.

Thư tịch Chăm lưu trữ nguồn tri thức văn hóa

Chữ viết của người Chăm đang sử dụng hiện nay gọi là Akhar Thrah, ra đời từ thế kỷ XVII. Chữ Akhar Thrah được xem là chữ viết phổ thông, được sử dụng phổ biến trong tầng lớp chức sắc tôn giáo và cộng đồng người Chăm. Từ năm 1978, Ban Biên soạn sách chữ Chăm được thành lập ở Ninh Thuận, thực hiện việc biên soạn sách giáo khoa để giảng dạy, kiểm tra, đánh giá việc dạy và học chữ Chăm ở bậc Tiểu học. Từ đó đến nay, chữ viết của người Chăm được giảng dạy chính thức tại những địa phương có con em người Chăm sinh sống. Nội dung của các văn bản viết tay của người Chăm chứa đựng nhiều tri thức khoa học và xã hội, tập trung nhiều lĩnh vực như thiên văn học, chủ đề tôn giáo, lịch sử, văn chương, tri thức dân gian và các truyện cổ tích...

Một trang văn bản chép tay chữ Chăm Akhar Thrah.
Một trang văn bản chép tay chữ Chăm Akhar Thrah.

Theo tập quán truyền thống của người Chăm, những tư liệu viết tay khi không có người để trao truyền, chủ nhân thư tịch không thể cho người ngoài sử dụng và khai thác. Họ sẽ mang các quyển thư tịch quý hiếm thả trôi sông ra biển. Việc làm này vô tình đã làm biến mất vĩnh viễn nhiều tri thức văn hóa được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Trong y học, người Chăm sử dụng các bài thuốc Nam để chữa bệnh. Bên cạnh đó, người Chăm còn sử dụng những bài chú khai thác từ thư tịch cổ để chữa bệnh. Các bài trị bệnh bằng những bài chú không được phổ biến rộng rãi, những người chữa bệnh chỉ trao truyền cho một nhóm nhỏ. Nếu chẳng may không có người kế thừa thì các phương pháp chữa bệnh bằng bài chú cũng biến mất cùng với người thực hành nghề trị bệnh.

Nhiều tri thức dân gian của người Chăm được ghi chép trong các quyển thư tịch cổ chứa đựng tri thức khoa học, dựa vào các hiện tượng tự nhiên, sự biến động của động vật và thực vật. Những người có kinh nghiệm về tri thức dân gian có thể đưa ra các dự báo trước về các hiểm họa như bão lụt, nắng hạn, dịch bệnh, làm ảnh hưởng đến vụ mùa, vật nuôi và con người. Các tri thức dân gian rất hữu ích, giúp con người dự báo trước các hiểm họa của tự nhiên để chủ động tránh nhằm hạn chế các thiệt hại do tác động bất thường của tự nhiên.

Chữ Chăm được sử dụng làm câu đối để trang trí trong nhà lễ hỏa táng.
Chữ Chăm được sử dụng làm câu đối để trang trí trong nhà lễ hỏa táng.

Trong lĩnh vực văn chương, người Chăm còn lưu hành một số tác phẩm mang tính sấm ký dự báo trước các hiện tượng tự nhiên và xã hội có thể xảy ra trong hiện thực đời sống. Các dự báo đã được kiểm chứng trong đời sống, nổi tiếng nhất là tác phẩm Ariya Gleng Anak (Tiên đoán về tương lai) được người Chăm say mê tìm đọc và lưu truyền.

Kỹ thuật bảo quản thư tịch của người Chăm

Những kết quả nghiên cứu về thư tịch cổ của người Chăm đã đi đến nhận định, người Chăm chưa biết đến kỹ thuật in ấn. Do đó, các nguồn thư tịch đang lưu trữ trong cộng đồng hiện nay chủ yếu là thư tịch chép tay. Trải qua một thời gian, các văn bản viết tay dễ dàng bị khí hậu, côn trùng gây hại làm rách nát, mờ nét chữ. Để tránh sự tác động của môi trường, người Chăm có các biện pháp bảo quản thư tịch thủ công khá đơn giản bằng cách phơi nắng, sử dụng các vật dụng đựng, bảo quản nơi cao ráo, thoáng mát.

Ciét - một loại giỏ đan bằng tre được người Chăm sử dụng để bảo quản thư tịch.
Ciét - một loại giỏ đan bằng tre được người Chăm sử dụng để bảo quản thư tịch.

Các quyển thư tịch của người Chăm được bảo quản trong ciét (giỏ đan bằng tre, nứa), đựng trong túi vải, ống tre, đựng trong thùng gỗ, tủ gỗ. Đối với thư tịch đựng trong giỏ tre, túi vải, người Chăm thường treo trên trần nhà, nơi cao ráo nhằm tránh ẩm mốc, chuột và con trùng gây hại. Khoảng 3 - 6 tháng, người Chăm mang những quyển thư tịch ra kiểm tra, phơi nắng để chống ẩm mốc và tác động khí hậu. Với kỹ thuật bảo quản thủ công, các nguồn thư tịch Chăm không thể bảo quản lâu dài. Mặt khác, tuổi thọ của chất liệu giấy chỉ dưới 50 năm là bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu bị mục nát, không lưu trữ được dài lâu. Vì vậy, các biện pháp bảo quản thủ công chỉ lưu trữ thư tịch được trong một thời hạn nhất định. Để bảo quản thư tịch cổ, cần có giải pháp số hóa, lưu trữ lại tri thức văn hóa tộc người cho thế hệ mai sau kế thừa.

Giải pháp số hóa nguồn tư liệu viết tay

Từ năm 1993 đến 2015, Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm đã sưu tầm được 52 quyển văn bản chép tay với 2.842 trang. Ngoài ra, còn tiến hành sao, chụp Microfilm từ tư liệu viết tay của 17 cá nhân ở các làng Chăm trong tỉnh được 281 cuộn phim với 8.662 trang văn bản. Những tư liệu viết tay của người Chăm đã được sưu tầm chỉ là con số khiêm tốn so với thực tế còn một số lượng lớn đang lưu hành trong dân gian.

Số hóa chữ văn bản viết tay của người Chăm đang lưu trữ ở Pháp.
Số hóa chữ văn bản viết tay của người Chăm đang lưu trữ ở Pháp.

Trong khoảng thời gian 7 năm (1994 - 2001), Tiến sĩ Thành Phần thuộc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam - Đông Nam Á của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. Hồ Chí Minh đã tiến hành các cuộc điều tra, thống kê, sưu tầm thư tịch người Chăm. Kết quả làm việc đã sưu tầm được trên 500 tập sách với khoảng 10.000 trang viết tay. Chưa kể đến các tư liệu của một số cá nhân, gia đình có người làm chức sắc như Po Adhia, Po Basaih, Po Acar, Kadhar, Maduen và các thầy cúng đang bảo quản tư liệu gia đình đựng trong ciét sách, hoặc đựng trong túi vải.

Nhằm nâng cao chất lượng bảo quản thư tịch viết tay, Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm đã phối hợp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II tại TP. Hồ Chí Minh thuộc Bộ Nội vụ thực hiện việc tu bổ, bồi nền theo Đề án “Sưu tầm tài liệu quý, hiếm trong và ngoài nước”. Trong năm 2013, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II đã tiếp nhận từ đơn vị 62 cuốn thư tịch cổ được viết tay bằng chữ Chăm có niên đại cách đây khoảng 150 năm, gồm: 30 cuốn viết trên giấy dó (1.770 trang), 12 cuốn viết trên lá buông (746 trang) và 20 cuốn viết trên giấy bao xi-măng (1.050 trang). Ngoài ra, còn nhận xử lý, bảo quản 281 cuộn microfilm chụp thư tịch.

Trước nguy cơ mai một nguồn tư liệu viết tay của người Chăm, Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam - Đông Nam Á với sự cộng tác của PGS.TS. Thành Phần đã phối hợp với Thư viện Anh thực hiện chương trình số hóa các văn bản chép tay của người Chăm ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Kết qủa điều tra, thống kê và số hóa đã được phổ biến trên trang điện tử của Thư viện Anh có tên miền :https://eap.bl.uk/project/EAP1005/search để phục vụ cho công tác nghiên cứu và bảo tồn các văn bản chép tay của người Chăm với trên 1.000 nguồn tư liệu đang lưu trữ trong cộng đồng Chăm.

Số hóa thư tịch viết tay trên chất liệu lá buông do Thư viện Anh thực hiện.
Số hóa thư tịch viết tay trên chất liệu lá buông do Thư viện Anh thực hiện.

Tiếp nối những nỗ lực bảo tồn tài liệu quý hiếm, Thư viện Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh và Thư viện tỉnh Ninh Thuận đã phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm thực hiện các cuộc khảo sát, điều tra và kiểm kê nguồn tư liệu viết tay của người Chăm. Thư viện Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh đã cử các chuyên gia, phương tiện máy móc để số hóa các tài liệu viết tay quý hiếm của người Chăm tại Ninh Thuận. Việc số hóa thư tịch viết tay của người Chăm nhằm mục đích bảo tồn và phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa tộc người Chăm, giúp công tác bảo quản, lưu trữ và khai thác nguồn tư liệu ngày càng hiệu quả, tránh được nguy cơ mai một và biến mất vĩnh viễn tri thức dân gian Chăm được ghi chép qua bao đời nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống (xã Mường Lống, tỉnh Nghệ An) đi ra từ truyền thuyết. Và cho đến hôm nay, bánh dày vẫn luôn hiện diện hằng ngày trong đời sống và văn hóa truyền thống của đồng bào ở vùng đất được ví là Cổng trời Mường Lống.
Tin nổi bật trang chủ
Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Với trách nhiệm chính trị, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao trong khuôn khổ Triển lãm Quốc gia “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Bộ Dân tộc và Tôn giáo vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho tập thể có thành tích xuất sắc.
Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã hội - Ngọc Thu - 22:33, 16/09/2025
Ngày 16/9, Đồn Biên phòng Nhơn Châu chủ trì phối hợp với Hải đội Biên phòng 2 và UBND xã Nhơn Châu (Gia Lai) tổ chức kiểm tra, kiểm soát trên vùng biển xã đảo Nhơn Châu.
Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Giáo dục - Minh Nhật - 22:19, 16/09/2025
Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư số 17/2025/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDDT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Du lịch - Minh Nhật - 21:55, 16/09/2025
Theo Bloomberg, tính đến tháng 8, Việt Nam đã ghi nhận kỷ lục gần 14 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, trong đó du khách từ Trung Quốc tăng 44% so với cùng kỳ năm trước. Sự bùng nổ của Việt Nam là một phần của quá trình tái cơ cấu lớn trong ngành Du lịch trị giá hàng tỷ USD của Đông Nam Á.
Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Thời sự - PV - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chủ trì buổi gặp mặt Ban Thường vụ Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam.
Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Xã hội - Tào Đạt - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, Thành ủy Cần Thơ đã tổ chức nhiều đoàn công tác đến thăm hỏi, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp lễ Sene Dolta năm 2025.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Xã hội - Lê Hường - 21:37, 16/09/2025
Ngày 16/9, Ban Chỉ đạo triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk tổ chức Hội nghị tổng kết chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh năm 2025.
Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Tin tức - Hồng Phúc - 21:33, 16/09/2025
Trong 2 ngày từ 16-17/9, Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP – Việt Nam) và Trung tâm Nghiên cứu và Hành động vì sự phát triển hòa nhập tổ chức Tập huấn báo chí “Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính của người khuyết tật”.
Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thời sự - PV - 21:23, 16/09/2025
Chiều 16/9, phát biểu tại phiên Đối thoại cấp cao của Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) năm 2025 có chủ đề "Khai phóng tiềm năng - Kiến tạo tương lai Việt", Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tặng 16 chữ "Tự hào - Yêu nước - Trí tuệ - Nhân văn - Đạo đức - Phát triển - Đột phá" và khẳng định: "Chính phủ đồng hành, các bộ đổi mới, hạ tầng thông suốt, thể chế kiến tạo, doanh nghiệp tiên phong, Việt Nam phát triển".
VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 19:32, 16/09/2025
Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) và Công ty Cổ phần Bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam (VPF) vừa thống nhất phương án thay đổi số lượng suất lên, xuống hạng ở các giải đấu chuyên nghiệp quốc gia, bắt đầu áp dụng từ mùa giải V.League 2025 - 2026.
UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

Thể thao - Hoàng Minh - 14:32, 16/09/2025
Từ mùa giải 2024/2025, UEFA Champions League - sân chơi danh giá nhất cấp câu lạc bộ châu Âu, đã bước sang một kỷ nguyên mới, với sự thay đổi mang tính lịch sử về thể thức thi đấu. Những đổi mới này tiếp tục được duy trì cho mùa giải 2025/2026, nhằm tăng tính cạnh tranh, sự hấp dẫn và cơ hội cho nhiều đội bóng hơn.