Sinh kế từ cây dược liệu: Khai thác tiềm năng (Bài 1)

Tiềm năng dồi dào

Thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang được biết đến là nơi bảo tồn nguồn gen cây thuốc quý như: Đương quy; Huyền sâm; Kim ngân hoa; củ Hoành tinh; củ Dòm…. Được thành lập từ năm 2014 HTX Cộng đồng Nặm Đăm đã nghiên cứu, tạo ra các sản phẩm OCOP

Anh Lý Tà Dèn, Giám đốc HTX cộng đồng Nặm Đăm, chia sẻ: Xác định tiềm năng từ nguồn cây dược liệu của địa phương và được sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, tôi đã thành lập HTX để thu mua và chế biến dược liệu của bà con trong vùng. HTX sản xuất được một số sản phẩm, như: Cao Atiso; cao củ Dòm; cao mạnh gân hoạt cốt; cao ích não; trà gừng, dầu xoa bóp Nặm Đăm; cao Hà thủ ô; nước tắm thảo dược… Hiện HTX có hai sản phẩm đạt 3 sao OCOP là cao Atiso và trà gừng Cao nguyên đá, đây cũng là những sản phẩm đắt hàng nhất của HTX.

Từ khi đi vào hoạt động ổn định giúp cho nhiều thanh niên trong thôn có việc làm, cho thu nhập khá từ cây dược liệu.

Chị Lý Tà Liềm, một thành viên của HTX phấn khởi chia sẻ: Từ khi HTX được thành lập đến nay đã giúp cho thanh niên trong thôn như em có được việc làm tại địa phương. Từ khi tham gia làm việc tại HTX được tập huấn kiến thức và kỹ thuật trồng, gia đình cũng tham gia trồng cây dược liệu để bán cho HTX, mang lại thu nhập ổn định.

Còn tại tỉnh Lai Châu có diện tích tự nhiên rộng, địa hình nhiều nơi núi cao trên 1.200m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ, diện tích rừng tự nhiên lớn... là yếu tố rất thuận lợi để phát triển cây dược liệu.

 Theo số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lai Châu, tính đến nay tổng diện tích cây dược liệu toàn tỉnh là 11.063ha. Trong đó, thảo quả 3.440ha, sa nhân 2.360ha, sâm Lai Châu 50ha, đương quy 68ha, đỗ trọng 13ha, cỏ thơm 200ha, sả 730ha, cây quả đỏ 400ha và một số cây dược liệu khác.

Qua nghiên cứu, tỉnh có nguồn dược liệu quý, có giá trị y học và kinh tế cao như: sâm Lai Châu, lan kim tuyến, thất diệp nhất chi hoa…Những loại dược liệu này có giá khá cao.

Sâm Lai Châu trồng 6 năm trở lên giá bán bình quân khoảng 60 triệu đồng/kg, cây bảy lá một hoa giá bán bình quân khoảng 1,7 triệu đồng/kg, cây lan kim tuyến giá bán bình quân khoảng 1,5 triệu đồng/kg...

Theo chia sẻ của anh Tẩn Sài Sông ở bản Lả Nhì Thàng, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, từ năm 2015, gia đình anh bắt đầu trồng sâm đã mang lại thu nhập khá cho gia đình. Hiện gia đình anh có khoảng trên 1 vạn cây sâm và thất diệp nhất chi hoa từ 1-10 năm tuổi. Theo ước tính trong vòng 5 năm nữa, cây phát triển tốt, với số lượng cây hiện có, gia đình có thể thu đến 3 tỷ đồng.

Thúc đẩy phát triển cây dược liệu

Hiện nay, nước ta có trên 5.100 loài cây dược liệu có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển dược liệu trở thành một ngành kinh tế và thậm chí xuất khẩu tới nhiều nước trên thế giới.

Việc sử dụng các sản phẩm từ tự nhiên, dược liệu được sử dụng làm nguyên liệu sản xuất các sản phẩm bảo vệ, chăm sóc sức khỏe con người như thuốc chữa bệnh, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, hóa mỹ phẩm, thực phẩm thực dưỡng, đồ uống thảo dược… ngày càng cao. Với tiềm năng dược liệu của nước ta, đã đến lúc cần nghiêm túc nhìn nhận lại việc phát triển dược liệu theo hướng, là một ngành kinh tế có thể mang lại giá trị hàng chục tỉ USD cho đất nước.

Để nắm bắt cơ hội này, Việt Nam từng bước xây dựng được mạng lưới bảo tồn nguồn gene và trung tâm nghiên cứu giống cây thuốc trong cả nước, trải dài ở các vùng sinh thái. Hiện Việt Nam đã lưu giữ và bảo tồn 1.531 nguồn gene thuộc 884 loài cây thuốc, có nhiều loài quý hiếm thuộc diện có nguy cơ bị tuyệt chủng, loài đặc hữu, loài có giá trị kinh tế; tại các vườn cây thuốc trên diện tích phát triển cây dược liệu hơn 357,17ha.

Bên cạnh đó, Việt Nam đã nghiên cứu, xây dựng và ban hành được trên 150 quy trình kỹ thuật nuôi trồng, chăm sóc, chế biến của 40 loài cây thuốc làm cơ sở cho các tổ chức, cá nhân tham khảo; đã đánh giá chất lượng nguồn gene, chọn lọc và tạo được 74 giống cây dược liệu; việc nuôi trồng dược liệu đáp ứng đáp ứng nguyên tắc, tiêu chuẩn Thực hành tốt nuôi trồng, thu hái dược liệu và khai thác dược liệu tự nhiên của Tổ chức Y tế thế giới (GACP-WHO) bước đầu được quan tâm đầu tư với 76 vùng trồng được Bộ Y tế cấp giấy chứng nhận GACP-WHO.

Đặc biệt, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS miền núi giai đoạn 2021 - 2030, với việc hỗ trợ, đầu tư để hình thành hệ thống chuỗi giá trị phát triển dược liệu quý vùng DTTS và miền núi được xem là chính sách quan trọng thúc đẩy phát triển dược liệu; đồng thời góp tăng thu nhập ổn định cho đồng bào DTTS và miền núi và giảm tỷ lệ các hộ nghèo.

Đơn cử tại Bắc Kạn, từ các chính sách khuyến khích đầu tư, phát triển vùng dược liệu, trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn đã có các chủ thể tham gia sản xuất dược liệu theo chuỗi, từ sơ cấp đến thứ cấp. Cụ thể có 11 doanh nghiệp, HTX sản xuất sơ cấp 21 loài dược liệu như trồng, thu gom, phân phối; 14 đơn vị sản xuất thứ cấp, tham gia vào chế biến sâu dưới các dạng bào chế, đóng gói. Các sản phẩm dược liệu được các tổ chức kinh tế phân phối tại cơ sở, hội chợ, các đại lý, mạng xã hội...

Theo ông Nguyễn Mỹ Hải, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Bắc Kạn, từ nguồn vốn của chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS và miền núi, tỉnh đang triển khai thực hiện dự án đầu tư phát triển vùng dược liệu quý tại huyện Ba Bể, với mục tiêu xây dựng được vùng sản xuất dược liệu quý quy mô tối thiểu là 210ha vào năm 2025 và xây dựng nhà máy chế biến tại huyện Ba Bể. 

Mục tiêu dự án là chế biến tại chỗ, tạo ra sản phẩm chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị trường. Quy trình khép kín từ trồng đến chế biến tại chỗ cũng sẽ giúp người dân không phải phụ thuộc vào tư thương.

Việc khai thác tiềm năng, lợi thế để liên kết trồng cây dược liệu theo chuỗi giá trị đang mở ra hướng đi mới trong sản xuất nông nghiệp vùng cao, vùng đồng bào DTTS.