Ông Quảng Văn Đại với tập sách cổ chữ Chăm ký hiệu 96/QVĐ- CT dày 132 trang viết về Triết lý hình thành lịch pháp Sakawi, triết lý về con người, các hiện tượng thần Yang xuất hiện, triết lý về thượng đế…Theo hướng dẫn của Cả sư Đổng Bạ, một sớm đầu năm mới Chăm lịch 2025, chúng tôi đến thôn Chất Thường thuộc xã Phước Hậu, huyện Ninh Phước, gặp ông cố vấn Quảng Văn Đại. Ông sinh sống cùng gia đình cô con gái út trên đồng đất có tục danh Láng Ngài, nằm cách xa du dân cư khoảng một cây số về hướng Bắc. Trong căn nhà nhỏ có tủ sách cất giữ hàng trăm cuốn sách quý được và một chiếc bàn gỗ với chiếc máy vi tính cũ giúp ông soạn thảo, lưu trữ tài liệu hơn 40 năm nghiên cứu văn hóa Chăm.
Ngồi trước hiên nhà uống trà trong nắng sớm, ôngQuảng Văn Đại cho biết, sinh trưởng trong gia đình có truyền thống nghiên cứuvăn hóa Chăm, ông thừa kế được nhiều cuốn sách Chăm cổ do cha ruột là Quảng Tỵ sưutầm lưu lại. Thời trai trẻ, sau khi rời trường phổ thông, ông được tuyển dụngđào tạo giáo viên cấp tiểu học về giảng dạy tại làng Chăm Hoài Trung, xã PhướcThái. Từ đó, ông gắn bó làm công tác quản lý học sinh dân tộc nội trú ở cáctrường trung học.
Hàng ngày, ông Quảng Văn Đại vẫn cần mẫn làm việc trên máy vi tínhSau khi đất nước thống nhất, ông trở về quê nhà chuyên tâm nghiên cứu phong tục, tập quán, lễ nghi trong tín ngưỡng tôn giáo Bàlamôn, Bà ni. Ông nói: “Thời trai trẻ, tôi đi nghiên cứu văn hóa, đam mê đến quên ăn, quên ngủ, chỉ mong sao tìm hiểu, sưu tầm được nhiều tư liệu bổ sung vào “kho tàng” kiến thức văn hóa Chăm. Chỉ với chiếc xe đạp “cà tàng” và chiếc giỏ đựng vài bộ quần áo cũ, tôi rong ruổi khắp 22 làng Chăm trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận”. Nơi nào có đồng bào Chăm sinh sống là nơi đó có dấu chân chàng thanh niên Quảng Văn Đại.
Bà con thương quý người thanh niên đam mê nghiên cứu văn hóa Chăm nên ôngđi tới đâu được người dân nuôi cơm và cho ngủ nhờ tới đó. Có những chuyến đimười ngày, nửa tháng, Chất Thường mới về thăm nhà một lần. Gia đình có 5 sàoruộng lúa chủ động tưới canh tác 3 vụ lúa, ông giao cho vợ con chăm lo cày cấy. Vào những mùa LễKatê, Ramưwan, Rija Nưgar, lễ tôn chức, lễ tế trâu, đám tang… là ông khăn góilên đường đạp xe lặn lội về các làng Chăm cẩn thận quan sát, ghi chép từng nghithức trong các hoạt động lễ hội, đám cúng. Tính riêng phần nghi lễ, ông thốngkê trong đồng bào Chăm có trên 200 nghi lễ. Trong đó có lễ lớn khái quát toànbộ phong tục, tập quán, văn hóa của người Chăm là múa lớn trong lễ tôn chứcgiáo sĩ, đám tang, lễ tế trâu. Hiểu sâu được 3 nghi lễ này coi như đã hiểu gầnhết phong tục, tập quán và văn hóa của người Chăm.
Lãnh đạo Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh thăm chúc mừng Tết Katê 2024 đến Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh. (Ông Quảng Văn Đại đứng thứ 2 từ phải sang).
Đoàn công tác Ban Tôn giáo Chính phủ thăm chúc mừng Tết Katê 2024 đến Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh, ông Quảng Văn Đại đứng thứ 2 từ phải sang (hàng thứ 2).Tuy có hàng trăm nghi lễ nhưng đến nay chỉ còn khoảng 40 nghi lễ, ông Quảng Văn Đại mong muốn đi đến tận cùng “giải mã” bản chất các nghi lễ người Chăm, nhưng càng nghiên cứu, ông như bị “lạc” giữa khu rừng văn hóa với muôn ngàn câu hỏi đặt ra “vì sao” đến nay vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng. Đơn cử đám tang người Chăm đến từ đâu và có từ bao giờ? Vì sao người Chăm dùng nước thánh có hương trong lễ cúng đám tang? Vì sao trong các lễ cúng phải có hạt nổ rang từ nếp? Vì sao khi hỏa táng phải dùng gỗ me làm củi? vì sao người Chăm dùng gỗ cây xoài làm đòn khiêng người quá cố mà không dùng các loại cây khác… Theo ông Quảng Văn Đại, chỉ có ai chịu khó đọc truyện cổ dân gian Chăm mới mong lý giải được ít nhiều câu hỏi “vì sao” giữa muôn ngàn câu hỏi cần có lời giải đáp thấu đáo cho phong tục, tín ngưỡng của người Chăm...
Trong hơn 40 năm dày công nghiên cứu sưu tầm, ông Quảng Văn Đại đang sở hữu trên 200 bản sách chữ Chăm viết mực tàu trên giấy dó với hàng ngàn trang, nhiều bản có “tuổi đời” trên 100 năm. Ông đã dịch được 10 truyện cổ, 10 truyền thuyết người Chăm và xuất bản cuốn sách “Cẩm nang nghi lễ truyền thống Chăm Ninh Thuận” dày trên 230 trang, do NXB Trí Thức ấn hành năm 2016. Nội dung tập sách viết về một số nghi lễ truyền thống của dân tộc Chăm tỉnh Ninh Thuận bao gồm: Nghi lễ do tăng lữ Basaih chủ lễ; nghi lễ do chức sắc Maduen và Kadhar chủ lễ; nghi lễ Yang Po Luah do tăng lữ Acar chủ lễ; nghi lễ Yang Po Nabi do thầy cúng chủ lễ…
Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn tỉnh Ninh Thuận nhiệm kỷ 2022- 2027. Với số lượng in 500 cuốn, ông Quảng Văn Đại dành tặng tập sách cho những người có nhu cầu tìm hiểu, chỉ lưu giữ bản thảo trên máy tính cá nhân. Tháng 7/2015, ông bàn giao 45 cuốn thư tịch cổ Chăm, dày tổng cộng 2.424 trang, cho Trung tâm Lưu trữ quốc gia II tại TP. Hồ Chí Minh để xử lý, tu bổ, bồi nền, đóng quyển và số hóa phục vụ lưu trữ. Ông cũng đồng ý sao tặng một bộ cho Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm Ninh Thuận nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, bảo tồn văn hóa.
Với vai trò là thành viên phụ trách phong tục của Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn, ông Quảng Văn Đại được xem như “cố vấn” phát ngôn, trực tiếp giải đáp các vấn đề liên quan đến hoạt động lễ nghi. Ghi nhận những đóng góp của ông, cố Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Giàng Seo Phử từng trao tặng Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp phát triển các dân tộc” vì những đóng góp cho khối Đại đoàn kết toàn dân tộc. Ông còn được Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Ninh Thuận tặng Bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong thực hiện Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” giai đoạn 2017-2022; được Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tặng Giấy khen vì có thành tích trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa năm 2022.
