Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Những ngôi "nhà nấm" và việc bảo tồn văn hóa của người Hà Nhì trong thời hội nhập

Thùy Anh - 10:57, 26/07/2023

Những ngôi nhà trình tường thấp thoáng dưới màn mây trên các rẻo cao của tỉnh Lai Châu được mọi người đặt cho cái tên mộc mạc là những ngôi “nhà nấm”. Đây chính là điểm ấn tượng nhất để lại trong lòng du khách khi đến thăm những bản làng của người Hà Nhì vùng cao biên giới của tỉnh Lai Châu, nhưng quá trình phát triển và hội nhập, những ngôi nhà trình tường với kiến trúc độc đáo này đang ngày một ít dần.

Bản U Ní Chải, xã Dào San, huyện Phong Thổ có 126 hộ gia đình người Hà Nhì sinh sống
Bản U Ní Chải, xã Dào San, huyện Phong Thổ có 126 hộ gia đình người Hà Nhì sinh sống

Ngược đèo quanh co, chúng tôi lên tới bản U Ní Chải của xã biên giới Dào San, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu. Nơi đây, có khoảng 126 hộ dân người Hà Nhì đen sinh sống, nhìn từ đèo xuống, cảm nhận những ngôi trình tường thấp thoáng trông giống như những cây nấm bằng đất khổng lồ... 

Từ xa xưa, theo tập quán sinh hoạt,  người Hà Nhì thường ở trong những ngôi nhà trình tường bằng đất với mục đích là để chắn gió rét và mưa  bão vào mùa đông, cũng là chắn thú dữ trên rừng có thể xuống tấn công. Nhà được làm theo hướng lưng dựa vào núi, mặt hướng ra thung lũng. Xung quanh cách làm ngôi "nhà nấm", cũng là cả một câu chuyện dài về  phong tục của người Hà Nhì. 

Những người già trong bản kể lại: Mùa làm nhà thường tập trung vào những tháng cuối năm sau khi gặt hái xong, cũng là khi mùa mưa đã chấm dứt. Thời điểm đó, gia đình sẽ nhờ thầy cúng hoặc vị cao niên trong làng chọn mảnh đất bằng phẳng để dựng nhà. Trước khi làm, chủ nhà sẽ đào 3 lỗ nhỏ, mỗi lỗ để 3 hạt thóc quay về 3 hướng, sau đó úp bát lên rồi làm các thủ tục khấn gọi tổ tiên và thần linh.

Sau một đêm gia đình mở những chiếc bát đó ra, các hạt thóc còn nằm nguyên thì có nghĩa là tổ tiên và thần linh cho phép họ dựng nhà ở chỗ đó, nếu các hạt thóc quay đi hướng khác tức là tổ tiên và thần linh không cho ở, họ phải đi tìm chỗ đất mới để làm nhà”.

Nhà của người Hà Nhì đen ở Dào San chủ yếu là nhà trình tường, nhìn từ trên xuống có hình vuông
Nhà của người Hà Nhì đen ở Dào San chủ yếu là nhà trình tường, nhìn từ trên xuống có hình vuông

Do sống trên núi có rất nhiều đá, nên móng nhà đào không được sâu, nếu chẳng may gặp hòn đá to, thì họ phải đốt lửa để hòn đá bửa ra, đánh đi rồi mới xếp đá làm móng. 

Nhà của người Hà Nhì đều do đàn ông xây dựng, vì địa hình núi cao nên móng không đào quá sâu
Nhà của người Hà Nhì đều do đàn ông xây dựng, vì địa hình núi cao nên móng không đào quá sâu

Việc làm nhà chủ yếu là đàn ông, sau khi lên tường được một lớp, thì họ nghỉ để tường khô mới đổ lớp đất tiếp theo. Quan sát các góc tường, sẽ thấy các thanh tre hoặc gỗ to gần bằng ngón chân cái để tạo sự liên kết chắc chắn giữa bức tường ngang và bức tường dọc, vì các vết nứt thường ở các góc tường. Trong thời gian thợ nghỉ đợi tường khô, chủ nhà dùng chiếc bàn gỗ rộng 10cm đập cho mặt tường phẳng, không để mặt tường lồi lõm. Một ngôi nhà trình tường, thường phải làm từ 2 - 3 tháng mới xong.

Ông Chang Dì Quỳ, Phó Chủ tịch xã Dào San, cũng là người Hà Nhì đen ở bản U Ní Chải, dẫn chúng tôi vào thăm những ngôi nhà trình tường hơn 100 năm tuổi của một hộ gia đình trong bản. Ấn tượng đầu tiên là kiến trúc ngôi nhà rất đặc biệt. Phía trong ngôi nhà được chia làm 3 phòng chính. Khi bước chân vào cửa là phòng đầu tiên, sâu khoảng 2m, phòng ngoài này dùng làm phòng sinh hoạt chung và đón khách, hai đầu phòng này sẽ có 2 phòng nhỏ của con gái và con dâu, cửa đan bằng nan tre, “nơi này bố chồng tuyệt đối không được bước vào”, ông Quỳ nói.

Nhà trình tường của người Hà Nhì ở Dào San chỉ có 1 cửa chính và không có cửa sổ
Nhà trình tường của người Hà Nhì ở Dào San chỉ có 1 cửa chính và không có cửa sổ

Từ cửa chính nhìn vào, chỉ thấy một bức tường như là bình phong, tại đó có 1 ô cửa sổ nhỏ khoảng 40x40cm, bức tường này để ngăn cách phòng ngoài với hai phòng trong. “Tường làm như vậy là để chắn gió giữ ấm cho ngôi nhà, còn ô cửa sổ nhỏ này là để lấy ánh sáng vào bếp”, ông Quỳ cho biết.

Từ bức tường này có 2 cửa bên trái đi vào 1 phòng chính trong ngôi nhà. Đây là phòng có diện tích lớn nhất nhà dành cho ông bà, bố mẹ, nơi đặt bếp của gia đình và cũng là nơi thờ tự tổ tiên. Cửa bên phải đi vào phòng nhỏ dành cho vợ chồng các con, nếu gia đình nào chưa con dâu, thì họ làm phòng của con trai hoặc làm kho.

Tường được trình bằng đất trộn cùng với đá hoặc sỏi, dày khoảng 50 - 60 cm rất kiên cố
Tường được trình bằng đất trộn cùng với đá hoặc sỏi, dày khoảng 50 - 60 cm rất kiên cố

Do sống trên núi cao quanh năm lạnh giá, nhất là mùa Đông gió rét và băng tuyết, nên nhà của người Hà Nhì ở xã Dào San, chỉ có một cửa chính và không có cửa sổ.Trước kia, nhiều hộ còn nhốt gà, vịt trong nhà do sợ gà chết rét. Bây giờ các gia đình cũng đã làm chuồng gà ra bên ngoài để bảo đảm vệ sinh.

Mỗi hộ gia đình đều có 2 cái bếp, 1 bếp lò được đắp bằng đất để nấu cám lợn và nấu rượu, thức ăn ngay cạnh sạp ngủ của gia chủ. Mặc dù bếp lò có ống khói thông hơi, nhưng trong nhà vẫn đen kịt màu bồ hóng. “Đun nấu trong nhà là để ngôi nhà ấm áp, nhất là mùa Đông rét mướt”, ông Quỳ cho hay.

Trong gian phòng chính của mỗi ngôi nhà đều có 2 cái bếp, một bếp để đun nấu sinh hoạt, một bếp là nơi thờ cúng linh thiêng
Trong gian phòng chính của mỗi ngôi nhà đều có 2 cái bếp, một bếp để đun nấu sinh hoạt, một bếp là nơi thờ cúng linh thiêng

Theo phong tục của người Hà Nhì, bếp là nơi quan trọng nhất, bởi bên cạnh bếp có đặt 1 hòn đá, đó là chỗ thờ cúng. Theo ông Chang Dì Quỳ, sau khi dựng nhà xong, trước khi dọn vào ngôi nhà mới, chủ nhà phải lên núi tìm một hòn đá đặt vào cạnh bếp, đây được coi là thần giữ lửa của gia đình. Theo quan niệm của người Hà Nhì, đá sinh ra lửa, mang đá về để giữ cho ngọn lửa trong nhà không bao giờ được tắt. Buổi sáng người phụ nữ thường dậy rất sớm, việc đầu tiên là đánh thức thần giữ lửa rồi mới nhóm bếp. Thần giữ lửa được tôn thờ nên những ngày lễ, Tết mọi thức ăn họ đều mời thần giữ lửa ăn cùng, không ai được bước qua đầu thần giữ lửa; cũng như không ai được dùng que hay củi gõ vào đầu thần giữ lửa.

Ở U Ní Chải ngày nay, những mái nhà bằng cỏ và gỗ đã được thay bằng mái tôn, nhiều ngôi nhà trình tường được thay thế bằng nhà xây bằng gạch
Ở U Ní Chải ngày nay, những mái nhà bằng cỏ và gỗ đã được thay bằng mái tôn, nhiều ngôi nhà trình tường được thay thế bằng nhà xây bằng gạch

Trước đây, nhà của người Hà Nhì lợp bằng cỏ gianh hoặc gỗ, nhưng theo thời gian khoảng chục năm gần đây, các gia đình có điều kiện đã lợp bằng tấm lợp hoặc bằng tôn. Ở U Ní Chải, nhiều nhà đã phá bỏ nhà trình tường để xây bằng gạch cửa xếp, lợp tôn, điều này dấy lên sự lo ngại, bởi những ngôi nhà trình tường truyền thống và mang nét đặc trưng của người Hà Nhì nay đang ít dần.

Xã Dào San ở độ cao trên 1.200m so với mực nước biển, trên địa bàn xã hiện có hai dân tộc là Hà Nhì và Mông cư trú. Đến nay, người Hà Nhì ở Dào San vẫn giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc như nhà trình tường, tiếng nói, tiếng hát, văn nghệ dân gian và trang phục thêu tay truyền thống... Do vậy, những năm gần đây, xã Dào San đã thu hút được nhiều đoàn khách trong nước và quốc tế đến tham quan, nghiên cứu về văn hóa. 

Nhận định được những lợi thế của địa phương, chính quyền xã Dào San đã và đang xây dựng những phương án phù hợp nhất nhằm bảo tồn những "đặc sản" đó của địa phương, nhưng vẫn rất cần có sự giúp đỡ của chính quyền các cấp và sự đồng thuận Nhân dân, cùng sự vào cuộc của ngành văn hóa.

Những người phụ nữ ở U Ní Chải vẫn hát những bài hát dân ca truyền thống của dân tộc mình
Nhiều phụ nữ ở U Ní Chải vẫn nhớ và tìm học những bài hát dân ca truyền thống của dân tộc mình

Ông Chang Dì Quỳ - Phó Chủ tịch xã Dào San bộc bạch, những ngôi nhà trình tường là điểm nhấn để thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm những giá trị độc đáo của đồng Hà Nhì ở Dào San, chúng tôi đã đề xuất kế hoạch và tham mưu với huyện cho phương án để bảo tồn và khai thác giá trị bản sắc văn hóa trong phát triển kinh tế du lịch. Xã rất mong muốn có phương án tốt nhất để người Hà Nhì có cuộc sống chất lượng hơn mà vẫn giữ gìn bản sắc độc đáo này.

“Khi những giá trị văn hóa được bảo tồn gắn với du lịch, đồng bào sẽ thêm yêu và tự hào về những bản sắc đặc trưng của dân tộc mình, đồng thời sẽ gắn bó với làng bản và yên tâm làm kinh tế để xây dựng quê hương”, ông Quỳ chia sẻ thêm thêm.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.