Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Những ngôi "nhà nấm" và việc bảo tồn văn hóa của người Hà Nhì trong thời hội nhập

Thùy Anh - 10:57, 26/07/2023

Những ngôi nhà trình tường thấp thoáng dưới màn mây trên các rẻo cao của tỉnh Lai Châu được mọi người đặt cho cái tên mộc mạc là những ngôi “nhà nấm”. Đây chính là điểm ấn tượng nhất để lại trong lòng du khách khi đến thăm những bản làng của người Hà Nhì vùng cao biên giới của tỉnh Lai Châu, nhưng quá trình phát triển và hội nhập, những ngôi nhà trình tường với kiến trúc độc đáo này đang ngày một ít dần.

Bản U Ní Chải, xã Dào San, huyện Phong Thổ có 126 hộ gia đình người Hà Nhì sinh sống
Bản U Ní Chải, xã Dào San, huyện Phong Thổ có 126 hộ gia đình người Hà Nhì sinh sống

Ngược đèo quanh co, chúng tôi lên tới bản U Ní Chải của xã biên giới Dào San, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu. Nơi đây, có khoảng 126 hộ dân người Hà Nhì đen sinh sống, nhìn từ đèo xuống, cảm nhận những ngôi trình tường thấp thoáng trông giống như những cây nấm bằng đất khổng lồ... 

Từ xa xưa, theo tập quán sinh hoạt,  người Hà Nhì thường ở trong những ngôi nhà trình tường bằng đất với mục đích là để chắn gió rét và mưa  bão vào mùa đông, cũng là chắn thú dữ trên rừng có thể xuống tấn công. Nhà được làm theo hướng lưng dựa vào núi, mặt hướng ra thung lũng. Xung quanh cách làm ngôi "nhà nấm", cũng là cả một câu chuyện dài về  phong tục của người Hà Nhì. 

Những người già trong bản kể lại: Mùa làm nhà thường tập trung vào những tháng cuối năm sau khi gặt hái xong, cũng là khi mùa mưa đã chấm dứt. Thời điểm đó, gia đình sẽ nhờ thầy cúng hoặc vị cao niên trong làng chọn mảnh đất bằng phẳng để dựng nhà. Trước khi làm, chủ nhà sẽ đào 3 lỗ nhỏ, mỗi lỗ để 3 hạt thóc quay về 3 hướng, sau đó úp bát lên rồi làm các thủ tục khấn gọi tổ tiên và thần linh.

Sau một đêm gia đình mở những chiếc bát đó ra, các hạt thóc còn nằm nguyên thì có nghĩa là tổ tiên và thần linh cho phép họ dựng nhà ở chỗ đó, nếu các hạt thóc quay đi hướng khác tức là tổ tiên và thần linh không cho ở, họ phải đi tìm chỗ đất mới để làm nhà”.

Nhà của người Hà Nhì đen ở Dào San chủ yếu là nhà trình tường, nhìn từ trên xuống có hình vuông
Nhà của người Hà Nhì đen ở Dào San chủ yếu là nhà trình tường, nhìn từ trên xuống có hình vuông

Do sống trên núi có rất nhiều đá, nên móng nhà đào không được sâu, nếu chẳng may gặp hòn đá to, thì họ phải đốt lửa để hòn đá bửa ra, đánh đi rồi mới xếp đá làm móng. 

Nhà của người Hà Nhì đều do đàn ông xây dựng, vì địa hình núi cao nên móng không đào quá sâu
Nhà của người Hà Nhì đều do đàn ông xây dựng, vì địa hình núi cao nên móng không đào quá sâu

Việc làm nhà chủ yếu là đàn ông, sau khi lên tường được một lớp, thì họ nghỉ để tường khô mới đổ lớp đất tiếp theo. Quan sát các góc tường, sẽ thấy các thanh tre hoặc gỗ to gần bằng ngón chân cái để tạo sự liên kết chắc chắn giữa bức tường ngang và bức tường dọc, vì các vết nứt thường ở các góc tường. Trong thời gian thợ nghỉ đợi tường khô, chủ nhà dùng chiếc bàn gỗ rộng 10cm đập cho mặt tường phẳng, không để mặt tường lồi lõm. Một ngôi nhà trình tường, thường phải làm từ 2 - 3 tháng mới xong.

Ông Chang Dì Quỳ, Phó Chủ tịch xã Dào San, cũng là người Hà Nhì đen ở bản U Ní Chải, dẫn chúng tôi vào thăm những ngôi nhà trình tường hơn 100 năm tuổi của một hộ gia đình trong bản. Ấn tượng đầu tiên là kiến trúc ngôi nhà rất đặc biệt. Phía trong ngôi nhà được chia làm 3 phòng chính. Khi bước chân vào cửa là phòng đầu tiên, sâu khoảng 2m, phòng ngoài này dùng làm phòng sinh hoạt chung và đón khách, hai đầu phòng này sẽ có 2 phòng nhỏ của con gái và con dâu, cửa đan bằng nan tre, “nơi này bố chồng tuyệt đối không được bước vào”, ông Quỳ nói.

Nhà trình tường của người Hà Nhì ở Dào San chỉ có 1 cửa chính và không có cửa sổ
Nhà trình tường của người Hà Nhì ở Dào San chỉ có 1 cửa chính và không có cửa sổ

Từ cửa chính nhìn vào, chỉ thấy một bức tường như là bình phong, tại đó có 1 ô cửa sổ nhỏ khoảng 40x40cm, bức tường này để ngăn cách phòng ngoài với hai phòng trong. “Tường làm như vậy là để chắn gió giữ ấm cho ngôi nhà, còn ô cửa sổ nhỏ này là để lấy ánh sáng vào bếp”, ông Quỳ cho biết.

Từ bức tường này có 2 cửa bên trái đi vào 1 phòng chính trong ngôi nhà. Đây là phòng có diện tích lớn nhất nhà dành cho ông bà, bố mẹ, nơi đặt bếp của gia đình và cũng là nơi thờ tự tổ tiên. Cửa bên phải đi vào phòng nhỏ dành cho vợ chồng các con, nếu gia đình nào chưa con dâu, thì họ làm phòng của con trai hoặc làm kho.

Tường được trình bằng đất trộn cùng với đá hoặc sỏi, dày khoảng 50 - 60 cm rất kiên cố
Tường được trình bằng đất trộn cùng với đá hoặc sỏi, dày khoảng 50 - 60 cm rất kiên cố

Do sống trên núi cao quanh năm lạnh giá, nhất là mùa Đông gió rét và băng tuyết, nên nhà của người Hà Nhì ở xã Dào San, chỉ có một cửa chính và không có cửa sổ.Trước kia, nhiều hộ còn nhốt gà, vịt trong nhà do sợ gà chết rét. Bây giờ các gia đình cũng đã làm chuồng gà ra bên ngoài để bảo đảm vệ sinh.

Mỗi hộ gia đình đều có 2 cái bếp, 1 bếp lò được đắp bằng đất để nấu cám lợn và nấu rượu, thức ăn ngay cạnh sạp ngủ của gia chủ. Mặc dù bếp lò có ống khói thông hơi, nhưng trong nhà vẫn đen kịt màu bồ hóng. “Đun nấu trong nhà là để ngôi nhà ấm áp, nhất là mùa Đông rét mướt”, ông Quỳ cho hay.

Trong gian phòng chính của mỗi ngôi nhà đều có 2 cái bếp, một bếp để đun nấu sinh hoạt, một bếp là nơi thờ cúng linh thiêng
Trong gian phòng chính của mỗi ngôi nhà đều có 2 cái bếp, một bếp để đun nấu sinh hoạt, một bếp là nơi thờ cúng linh thiêng

Theo phong tục của người Hà Nhì, bếp là nơi quan trọng nhất, bởi bên cạnh bếp có đặt 1 hòn đá, đó là chỗ thờ cúng. Theo ông Chang Dì Quỳ, sau khi dựng nhà xong, trước khi dọn vào ngôi nhà mới, chủ nhà phải lên núi tìm một hòn đá đặt vào cạnh bếp, đây được coi là thần giữ lửa của gia đình. Theo quan niệm của người Hà Nhì, đá sinh ra lửa, mang đá về để giữ cho ngọn lửa trong nhà không bao giờ được tắt. Buổi sáng người phụ nữ thường dậy rất sớm, việc đầu tiên là đánh thức thần giữ lửa rồi mới nhóm bếp. Thần giữ lửa được tôn thờ nên những ngày lễ, Tết mọi thức ăn họ đều mời thần giữ lửa ăn cùng, không ai được bước qua đầu thần giữ lửa; cũng như không ai được dùng que hay củi gõ vào đầu thần giữ lửa.

Ở U Ní Chải ngày nay, những mái nhà bằng cỏ và gỗ đã được thay bằng mái tôn, nhiều ngôi nhà trình tường được thay thế bằng nhà xây bằng gạch
Ở U Ní Chải ngày nay, những mái nhà bằng cỏ và gỗ đã được thay bằng mái tôn, nhiều ngôi nhà trình tường được thay thế bằng nhà xây bằng gạch

Trước đây, nhà của người Hà Nhì lợp bằng cỏ gianh hoặc gỗ, nhưng theo thời gian khoảng chục năm gần đây, các gia đình có điều kiện đã lợp bằng tấm lợp hoặc bằng tôn. Ở U Ní Chải, nhiều nhà đã phá bỏ nhà trình tường để xây bằng gạch cửa xếp, lợp tôn, điều này dấy lên sự lo ngại, bởi những ngôi nhà trình tường truyền thống và mang nét đặc trưng của người Hà Nhì nay đang ít dần.

Xã Dào San ở độ cao trên 1.200m so với mực nước biển, trên địa bàn xã hiện có hai dân tộc là Hà Nhì và Mông cư trú. Đến nay, người Hà Nhì ở Dào San vẫn giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc như nhà trình tường, tiếng nói, tiếng hát, văn nghệ dân gian và trang phục thêu tay truyền thống... Do vậy, những năm gần đây, xã Dào San đã thu hút được nhiều đoàn khách trong nước và quốc tế đến tham quan, nghiên cứu về văn hóa. 

Nhận định được những lợi thế của địa phương, chính quyền xã Dào San đã và đang xây dựng những phương án phù hợp nhất nhằm bảo tồn những "đặc sản" đó của địa phương, nhưng vẫn rất cần có sự giúp đỡ của chính quyền các cấp và sự đồng thuận Nhân dân, cùng sự vào cuộc của ngành văn hóa.

Những người phụ nữ ở U Ní Chải vẫn hát những bài hát dân ca truyền thống của dân tộc mình
Nhiều phụ nữ ở U Ní Chải vẫn nhớ và tìm học những bài hát dân ca truyền thống của dân tộc mình

Ông Chang Dì Quỳ - Phó Chủ tịch xã Dào San bộc bạch, những ngôi nhà trình tường là điểm nhấn để thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm những giá trị độc đáo của đồng Hà Nhì ở Dào San, chúng tôi đã đề xuất kế hoạch và tham mưu với huyện cho phương án để bảo tồn và khai thác giá trị bản sắc văn hóa trong phát triển kinh tế du lịch. Xã rất mong muốn có phương án tốt nhất để người Hà Nhì có cuộc sống chất lượng hơn mà vẫn giữ gìn bản sắc độc đáo này.

“Khi những giá trị văn hóa được bảo tồn gắn với du lịch, đồng bào sẽ thêm yêu và tự hào về những bản sắc đặc trưng của dân tộc mình, đồng thời sẽ gắn bó với làng bản và yên tâm làm kinh tế để xây dựng quê hương”, ông Quỳ chia sẻ thêm thêm.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Tối 16/5, tại xã Phước Đại, UBND huyện Bác Ái đã diễn ra Chương trình nghệ thuật với chủ đề “Đêm hội Raglay”. Đây là chuỗi hoạt động nằm trong chương trình Lễ hội Văn hóa Raglay huyện Bác Ái lần thứ III- năm 2025. Chương trình có sự tham gia biểu diễn của trên 200 nghệ nhân, diễn viên đến từ các xã trên địa bàn huyện và diễn viên Trung tâm Văn hóa- Nghệ thuật tỉnh. Đến dự có ông Phạm Văn Hậu, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy- Chủ tịch HĐND tỉnh; lãnh đạo các sở ngành và đông đảo người dân địa phương.
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng: Phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho cấp nào sát thực tế, gần dân, sát dân, làm tốt hơn, hiệu quả hơn

Thủ tướng: Phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho cấp nào sát thực tế, gần dân, sát dân, làm tốt hơn, hiệu quả hơn

Chiều 17/5, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp triển khai kế hoạch rà soát các nhiệm vụ phân cấp, phân quyền thuộc phạm vi lĩnh vực của các bộ, cơ quan ngang bộ khi thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Sóc Trăng: Nhiều hoạt động ý nghĩa của Bộ đội Biên phòng nhân Kỷ niệm 135 năm ngày sinh nhật Bác

Sóc Trăng: Nhiều hoạt động ý nghĩa của Bộ đội Biên phòng nhân Kỷ niệm 135 năm ngày sinh nhật Bác

Nhịp cầu nhân ái - Văn Long - Tào Đạt - 21:00, 17/05/2025
Nhân dịp Kỷ niệm 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), Đồn Biên phòng Lai Hòa, Bộ đội Biên phòng (BĐBP) tỉnh Sóc Trăng, đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực, ý nghĩa, chăm lo cho người nghèo trên địa bàn khu vực biên giới biển do đơn vị quản lý.
Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 17:23, 17/05/2025
Chiều ngày 17/5, các lực lượng chức năng đã tìm thấy 02 thi thể cuối cùng trong vụ sạt lở khi đang thi công tại công trường thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.
Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Thể thao - T.Nhân - H.Trường - 16:40, 17/05/2025
Hướng tới Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) và tiếp tục thực hiện Cuộc vận động “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại”, ngày 17/5, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Định tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh Bình Định mở rộng năm 2025, với sự tham gia của 150 vận động viên.
Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Thời sự - Hoàng Quý - 16:16, 17/05/2025
Ngày 17/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội họp phiên toàn thể tại hội trường để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam.
Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Công tác Dân tộc - T.Nhân - H.Trường - 16:04, 17/05/2025
Theo kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, tỉnh Bình Định đặt ra mục tiêu phấn đấu giảm từ 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025.
Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đặc sắc Lễ hội Điện Trường Bà. Chùa Tây Thiên Tam Đảo. Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường - 15:33, 17/05/2025
Nhằm nâng cao năng lực giám sát cho đội ngũ cán bộ, Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Phú Yên vừa tổ chức Hội nghị tập huấn nâng cao năng lực tham gia giám sát, đánh giá thực hiện các dự án, tiểu dự án, nội dung thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719).
Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Trang địa phương - Mỹ Dung - 15:31, 17/05/2025
Sáng 17/5, tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh, Hội Nhà báo tỉnh, Trung tâm Truyền thông tỉnh, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức khai mạc Triển lãm “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam” nhằm tái hiện chặng đường vẻ vang của báo chí cách mạng, tôn vinh những đóng góp của người làm báo trong sự nghiệp phát triển quê hương, đất nước.
Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Pháp luật - Ngọc Chí - 13:34, 17/05/2025
Sáng ngày 17/5, trao đổi với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, ông Phan Văn Hoàng – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum cho biết, việc huyện Đăk Hà yêu cầu dân làng dỡ bỏ nhà rông để xây dựng phòng học, trong khi người dân không đồng tình như báo nêu là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh.
JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

Kinh tế - An Yên - 13:30, 17/05/2025
Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An vừa phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức hội thảo phổ biến kỹ thuật trồng tỏi Sanuki cho đồng bào DTTS vùng núi cao Nghệ An. Hội thảo còn hướng đến mục tiêu quan trọng hơn là xây dựng chuỗi giá trị từ sản xuất đến bán hàng, góp phần thay đổi từ tư duy sản xuất ứng dụng KHCN đến quá trình tiêu thụ sản phẩm.
Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 13:27, 17/05/2025
Thông tin từ lực lượng cứu nạn, cứu hộ cho biết, đến cuối giờ trưa nay (17/5) lực lượng chức năng đã tìm thấy thi thể 03 nạn nhân trong vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.