Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nghệ thuật trình diễn chiêng Ba của người Hrê

Nguyệt Anh (T/h) - 11:41, 02/12/2021

Với người Hrê, cồng chiêng không chỉ có giá trị vật chất hay được coi như những nhạc cụ khác, mà giá trị của nó cao hơn trong đó là mang yếu tố tâm linh.

Người Hrê ở làng Teng (xã Ba Thành, huyện Ba Tơ, Quảng Ngãi) luôn trân trọng, gìn giữ hồn chiêng của làng
Người Hrê ở làng Teng (xã Ba Thành, huyện Ba Tơ, Quảng Ngãi) luôn trân trọng, gìn giữ hồn chiêng của làng - Ảnh Tiêu Dao

Người Hrê sinh sống chủ yếu ở các huyện Ba Tơ, Sơn Hà và Minh Long, tỉnh Quảng Ngãi. Tuy nhiên, chỉ có người Hrê ở huyện Ba Tơ mới biết trình diễn chiêng Ba. Đặc biệt, tại xã Ba Vinh, người dân còn lưu giữ được đầy đủ các làn điệu chiêng Ba, phương thức trình diễn và nhiều lễ thức phản ánh sinh hoạt tín ngưỡng liên quan đến cồng chiêng của người Hrê.

Với giá trị tiêu biểu, Nghệ thuật trình diễn chiêng Ba của người Hrê được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 609/QĐ-BVHTTDL ngày 03/02/2021.

Theo quan niệm của người Hrê, cồng chiêng còn được coi như một tiêu chí để đo đếm độ giàu nghèo của gia đình và vị thế của gia chủ trong cộng đồng. Bộ chiêng được người Hrê cất giữ ở “góc thiêng” trong nhà, cũng là nơi đặt bàn thờ tổ tiên, nơi chỉ riêng chủ nhà hướng đầu vào khi ngủ.

Cồng chiêng cũng được xem là vật “có hồn”, được trời ban cho, dùng để cầu xin thần linh ban cho những đều tốt đẹp và che chở cho làng bản, gia đình có cuộc sống bình an, cây trồng, vật nuôi, mùa màng sinh sôi phát triển. Vì vậy, người Hrê rất coi trọng bộ chiêng, trước khi mang ra sử dụng trong các ngày lễ trọng của cộng đồng, đồng bào phải thực hiện nghi thức cúng hồn chiêng.

Đa số chiêng của người Hrê là dàn chiêng Ba chiếc có kích cỡ không bằng nhau. Chiếc lớn có tên là chinh Vông hay chinh cha, chiếc nhỏ hơn là chinh Tum hay chinh mẹ, chiếc nhỏ nhất là chinh Túc hay là chinh con. Đánh chiêng thì gọi là túc chinh. Khi trình diễn, chinh Vông được để nghiêng, chinh Tum để nằm, chinh Túc treo trên dây. Khi đánh thì chinh Tum đóng vai trò giữ nhịp, chinh Vông và chinh Túc theo giai điệu. Chinh cha và chinh mẹ đánh bằng nắm tay trần, chinh con đánh bằng nắm tay có quấn khăn để tiếng chiêng được ấm. Khi diễn tấu dàn chinh ba chiếc, nghệ nhân ngồi ở vị trí ổn định, không di chuyển. Nơi diễn tấu thường là đầu tra - gian khách phía trước của nhà sàn.

Đồng bào Hrê ở làng Teng tấu chiêng Ba và biểu diễn dân vũ- Ảnh TD
Đồng bào Hrê ở làng Teng tấu chiêng Ba và biểu diễn dân vũ- Ảnh TD

Để sử dụng cồng chiêng, sáng sớm ngày đầu năm, chủ nhân bộ chiêng thực hiện nghi thức cúng chiêng. Người Hrê dùng lá mâm xôi, bông cỏ may lót dưới lưng chinh làm vũ khí chống ác quỷ. Khi hành lễ, chủ nhà cắt tiết gà nhỏ vào bụng chinh, theo thứ tự: chinh Vông (chinh cha) trước, sau đến chinh K’tum hay chinh Tum (chinh mẹ) và chinh Túc (chinh con). Sau đó người ta cho chinh ăn bánh tét, uống nước suối nguồn, uống rượu cần, ăn lá ré, rồi chủ nhà đánh vang tiếng chinh để chào đón năm mới.

Theo các nghệ nhân cao tuổi, khi đánh chinh không được để đứt dây làm rớt chinh và tránh làm vỡ chinh. Chính vì thế, trước khi sử dụng chinh, người ta phải kiểm tra độ chắc của dây treo. Khi đổi các chiếc chinh cho nhau trong quá trình trình diễn, tránh va chạm, vì đồng bào cho rằng chinh va chạm là “cắn nhau” sẽ không tốt.

Đánh chinh để vui chơi thì đánh ở vị trí phía ngoài (lưng chinh), còn đánh trong lễ tục chia của cho người chết thì đánh phía trong (bụng chinh). Trong làng có người qua đời không được đánh chinh. Những người trong năm gặp rủi ro thì không được đánh chinh trong những ngày vui của dân làng. Ngoài những kiêng kỵ trên, khi sử dụng chinh không nên đánh quá mạnh tay sẽ làm cho “chinh khóc” là đều không tốt, chủ chinh không vừa ý và bị chê là không biết đánh chinh.

Trong số của cải chia cho người chết (tục chia của), nếu gia đình có chinh thì phải chia 1 trong 3 chiếc. Chiếc chinh chia cho người chết phải là chiếc chinh khác giới tính, nếu cha chết thì chia chinh mẹ, mẹ chết thì được chia chinh cha, con chết thì được chia chinh cha hoặc chinh mẹ. Chiếc chinh này được mang ra mộ cùng với những của cải khác để chia cho người chết.

Trước lúc chôn chiếc chinh theo người chết, người ta dùng thanh gỗ cứng đánh thật mạnh vào phía trong chinh (bụng chinh) cho rạn nứt, nhằm báo cho linh hồn người chết biết người nhà đã chia cho 01 chiếc chinh.

Âm thanh cồng chiêng của người Hrê thương vang lên trong ngày lễ hội của làng
Âm thanh cồng chiêng của người Hrê thương vang lên trong ngày lễ hội của làng

Về kỹ thuật diễn tấu, người Hrê diễn tấu bằng tay (không dùng dùi), cộng với thủ pháp búng, gõ bằng ngón tay rất độc đáo. Người chơi chinh Túc đánh chinh tạo âm sắc đục, ấm do bàn tay phải đánh chinh được bọc vải, phối hợp với kỹ thuật bịt âm của bàn tay trái vào mặt trong của chinh (bụng chinh). Kỹ thuật bịt âm ở bàn tay trái luôn được thay đổi, có khi dùng cùi tay và bàn tay để bịt âm, tạo sự tương phản hấp dẫn cho bộ chiêng ba. Người chơi chinh Túc phải có kỹ thuật cao, có kinh nghiệm và thuộc nhiều bài bản để dẫn dắt cả dàn chinh hòa tấu nhịp nhàng, theo từng giai điệu.

Người chơi chinh Vông diễn tấu kết hợp kỹ thuật gõ bằng đầu các đốt ngón tay để tạo âm cứng, khỏe với kỹ thuật bịt âm bằng cả bàn tay trái ở mặt trong của chinh tạo âm thanh mềm dịu.

Người chơi chinh Tum dùng tay phải đánh vào mặt ngoài của chinh, tay trái bịt âm bằng cả cùi tay lên mặt ngoài của chinh. Chinh Tum là chinh có âm thanh cao nhất trong dàn chiêng.

Về bài bản, người Hrê có bốn điệu cơ bản: Chinh Năng, Chinh K’oa, Chinh H’lay và Chinh Tuguốc.

Điệu Chinh Năng (Túc Năng): Là điệu chinh phổ biến, nghe vui nhộn, thúc giục và trữ tình. Nó được sử dụng rộng rãi trong sinh hoạt của người dân như: vào dịp tết cổ truyền, lễ ăn trâu, lễ cưới… Khi diễn tấu, lúc đầu thường đánh thong dong, chậm rãi để chờ ổn định nhịp chiêng, sau đó tốc độ ổn định và nhanh hơn. Người đánh chiêng lâu, nếu mỏi tay thì có thể tranh thủ dừng để quấn lại khăn trên bàn tay, trong khi điệu chinh vẫn đang được diễn tấu.

Điệu Chinh K’oa (Túc K’oa) là điệu chinh mô phỏng âm thanh của tiếng ếch, nhái. Điệu Chinh K’oa rất khó diễn tấu, bởi tiết tấu, âm sắc, nhịp độ, nhịp điệu rất tinh tế.

Điệu Chinh H’lay (Túc H’lay) là điệu chinh mô phỏng âm thanh của thác đổ, nước suối chảy. Điệu chinh có có cấu trúc câu, đoạn khá rõ ràng, thường được diễn tấu trong sinh hoạt vui chơi, nhảy múa…

Điệu Chinh Tuguốc (Túc Tuguốc) là điệu chinh mô phỏng tiếng hót của một loài chim Tuguốc (tượng thanh), rất gần gũi với người Hrê. Điệu chinh Tuguốc có tính chất đối đáp, tự sự, tỏ bày.

Người Hrê làng Nước Lui, xã Ba Vinh, Ba Tơ (Quảng Ngãi) diễn tấu cồng chiêng và nhạc cụ trong ngày lễ, tết
Người Hrê làng Nước Lui, xã Ba Vinh, Ba Tơ (Quảng Ngãi) diễn tấu cồng chiêng và nhạc cụ trong ngày lễ, tết- Ảnh Trần Đình Quang

Trong nghi lễ và sinh hoạt văn hóa, người Hrê có cách thức trình diễn đa dạng. Nếu là lễ hội vui chơi của cộng đồng và gia đình như: mừng nhà mới, đám cưới,... thì người ta thường trình diễn chiêng theo giai điệu ngẫu hứng, ứng tác và hòa tấu chiêng để tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong gia đình và cộng đồng. Nếu là lễ hội của cộng đồng như lễ ăn trâu, cầu mùa... thì người ta diễn tấu chiêng theo các bài chinh cầu mùa như: điệu Túc K’oa (tiếng ếch nhái), Túc H’lay (tiếng thác đổ) và Túc Tuguốc (tiếng chim báo mưa).

Thực hành trình diễn chiêng Ba phản ánh thế giới tự nhiên gắn bó với con người và cũng là lời cầu nguyện của con người đến với thế giới thần linh để cầu mong về một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Nữ nghệ nhân Hrê dành trọn tâm huyết cho văn hóa truyền thống

Nữ nghệ nhân Hrê dành trọn tâm huyết cho văn hóa truyền thống

Giữa nhịp sống hiện đại nhưng bà Đinh Thị Tuyết (56 tuổi), một nghệ nhân ở thôn 7, xã An Lão (Gia Lai), vẫn lặng lẽ gìn giữ và trao truyền văn hóa của dân tộc mình bằng tình yêu và đam mê. Nhờ vậy, tiếng cồng chiêng và làn điệu dân ca của đồng bào Hrê vẫn vang vọng khắp các thôn làng.
Tin nổi bật trang chủ
Một gia đình người Tày được tuyên dương “Gia đình trẻ hạnh phúc”

Một gia đình người Tày được tuyên dương “Gia đình trẻ hạnh phúc”

Gương sáng - Trọng Bảo - 41 phút trước
Mới đây, gia đình chị Vàng Thị Thông ở thôn Đội 3, xã Bản Liền, tỉnh Lào Cai đã được tuyên dương “Gia đình trẻ hạnh phúc” năm 2025.
Ông Nguyễn Hồ Hải tiếp tục giữ chức Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau

Ông Nguyễn Hồ Hải tiếp tục giữ chức Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau

Thời sự - Tào Đạt - 49 phút trước
Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Cà Mau lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030, đã công bố Quyết định của Bộ Chính trị về việc chỉ định ông Nguyễn Hồ Hải tiếp tục giữ chức Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau.
Quảng Ngãi: Số hộ dân được sử dụng điện đạt tỷ lệ 99,96%

Quảng Ngãi: Số hộ dân được sử dụng điện đạt tỷ lệ 99,96%

Trang địa phương - Ngọc Chí - 54 phút trước
Với những giải pháp đồng bộ, Công ty Điện lực Quảng Ngãi (PC Quảng Ngãi) đã triển khai thực hiện tốt các chỉ tiêu kế hoạch sản xuất kinh doanh 9 tháng năm 2025.
Thêm nhiệm vụ, trách nhiệm càng cao

Thêm nhiệm vụ, trách nhiệm càng cao

Gương sáng giữa cộng đồng - Bảo Long - 54 phút trước
Đó là tâm sự của ông Hoàng Văn Díu, Trưởng thôn, Người có uy tín thôn Tòng Mòn, xã Cốc San, tỉnh Lào Cai.
Hồi sinh những cánh rừng sau bão Yagi

Hồi sinh những cánh rừng sau bão Yagi

Kinh tế - Mỹ Dung - 1 giờ trước
Hơn một năm sau khi cơn bão số 3 (bão Yagi) quét qua, gây thiệt hại nghiêm trọng cho hơn 120.000ha rừng, những triền đồi trọc ở tỉnh Quảng Ninh đã dần được phủ xanh trở lại. Sự đồng lòng của người dân, chính sách hỗ trợ kịp thời từ chính quyền và nỗi lực của ngành lâm nghiệp đã giúp hồi sinh những cánh rừng xanh.
Tuổi trẻ biên giới Gia Lai sẵn sàng lên đường nhập ngũ

Tuổi trẻ biên giới Gia Lai sẵn sàng lên đường nhập ngũ

Bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và là quyền cao quý của công dân. Tiếp nối truyền thống yêu nước nồng nàn của dân tộc, tuổi trẻ vùng biên giới, vùng đồng bào DTTS tỉnh Gia Lai đã hăng hái viết đơn tình nguyện thực hiện nghĩa vụ thiêng liêng của tuổi trẻ với khát vọng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bẻ thuốc cho dễ uống – thói quen nguy hiểm tiềm ẩn

Bẻ thuốc cho dễ uống – thói quen nguy hiểm tiềm ẩn

Sức khỏe - Minh Nhật - 2 giờ trước
Bẻ thuốc cho dễ uống là thói quen phổ biến nhưng cực kỳ nguy hiểm. Dược sĩ Bệnh viện Nhân dân 115 (TP Hồ Chí Minh) cảnh báo, có những loại thuốc khi bị nghiền nát sẽ mất tác dụng, tăng độc tính hoặc gây ngộ độc cấp.
Người giữ

Người giữ "hồn lửa" dân tộc Pà Thẻn

Sắc màu 54 - Vũ Mừng - 3 giờ trước
Người Pà Thẻn tỉnh Tuyên Quang tự hào khi có một kho tàng di sản văn hóa truyền thống phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong dòng chảy thời gian, những di sản này vẫn có sức sống mãnh liệt nhờ không ít công sức gìn giữ của Nghệ nhân Nhân dân Sìn Văn Phong tại thôn My Bắc, xã Tân Trịnh.
Các địa phương tích cực khôi phục sản xuất nông nghiệp sau mưa bão

Các địa phương tích cực khôi phục sản xuất nông nghiệp sau mưa bão

Kinh tế - Minh Thu - 3 giờ trước
Trong những ngày đầu tháng 10, một số tỉnh phía Bắc liên tiếp phải hứng chịu hai cơn bão lớn (bão số 10 và bão số 11). Bão và hoàn lưu sau bão đã gây mưa lũ, ngập lụt trên diện rộng, gây thiệt hại lớn đến sản xuất nông nghiệp. Ngay sau khi nước rút, ngành chức năng và Nhân dân các địa phương đã tích cực, chủ động khôi phục lại sản xuất.
Bí mật người Pháp giấu trên đỉnh đồi Hoàng Su Phì

Bí mật người Pháp giấu trên đỉnh đồi Hoàng Su Phì

Photo - Vũ Mừng - 4 giờ trước
Đứng ở trung tâm xã Hoàng Su Phì (tỉnh Tuyên Quang) nhìn về phía đông, ai cũng thấy những rừng thông xanh ngắt xếp lớp trên các triền đồi. Ít ai biết rằng, ẩn trong những tán thông ấy là một dấu tích đặc biệt của lịch sử, được người dân địa phương gọi là Bốt Pháp, hay Đồn Pố Lũng.
Thủ tướng: Xây dựng lực lượng Quân khu 5 cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, là lực lượng nòng cốt trên địa bàn chiến lược của Tổ quốc

Thủ tướng: Xây dựng lực lượng Quân khu 5 cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, là lực lượng nòng cốt trên địa bàn chiến lược của Tổ quốc

Thời sự - PV - 20:35, 16/10/2025
Chiều 16/10, tại Đà Nẵng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dự lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống lực lượng vũ trang Quân khu 5 (16/10/1945- 16/10/2025) và thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước trao Huân chương Hồ Chí Minh tặng lực lượng vũ trang Quân khu 5.