Analytic
Thứ Hai, ngày 07 tháng 04 năm 2025, 15:45:56

Hướng đi mới cho nghệ thuật chế tác tượng gỗ ở Tây Nguyên: Giá trị gốc của tượng nhà mồ đang dần mờ nhạt (Bài 1)

Lê Hường - 19:09, 03/04/2022

Tượng nhà mồ là một nét văn hóa độc đáo, biểu tượng tâm linh của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Qua bao nhiêu thăng trầm, nghệ thuật điêu khắc tượng gỗ nhà mồ đang dần hồi sinh trong tâm thế hoàn toàn mới. Tượng nhà mồ đã vượt ra khỏi không gian nhà mồ để đến với cộng đồng, xã hội.

Tượng nhà mồ được sưu tầm trưng bày tại Bảo tàng Đắk Lắk
Tượng nhà mồ được sưu tầm trưng bày tại Bảo tàng Đắk Lắk

Từ bao đời nay, tượng nhà mồ mang giá trị văn hóa tâm linh độc đáo đã gắn bó với đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) Tây Nguyên. Theo quan niệm của đồng bào, tượng nhà mồ hàm chứa khát vọng nhân sinh tiếp diễn ở thế giới bên kia. Những bức tượng hình người với đủ mọi sắc thái, biểu hiện cảm xúc vui, buồn, khổ đau, hạnh phúc, hay tượng con thú, cây cỏ được đặt tại nhà mồ để bầu bạn với người dưới mộ.

Nghệ thuật dành cho người đã khuất

Tượng nhà mồ, là tác phẩm điêu khắc có tính nghệ thuật đặc sắc dùng cho lễ bỏ mả (pơ thi)- nghi lễ quan trọng nhất trong nghi lễ vòng đời của đồng bào các DTTS ở Tây Nguyên. Nghi lễ thể hiện cuộc chia ly cuối cùng giữa người sống và người chết để tiễn đưa linh hồn về thế giới bên kia.

Nghệ nhân tạc tượng Y Thái Êban, buôn Kmrơng Prông B, xã Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk chia sẻ: Tượng nhà mồ thường mang dáng vẻ hoang sơ, không theo khuân mẫu, không cần chuẩn xác tỉ lệ, kích thước, mà quan trọng nhất là người làm tượng phải gửi gắm thông điệp, ý nghĩa vào trong đó. Được tạo ra một cách ngẫu nhiên theo cảm hứng của người làm tượng, nhưng mỗi bức tượng mang ý nghĩ riêng. Ví dụ như tượng ngồi hai tay chống cằm thể hiện người chồng hay vợ luôn nhớ thương người đã mất. Còn tượng ẵm con biểu hiện người vợ, người mẹ đi tìm chồng, chờ chồng…

“Điểm đặc biệt nhất trong các bức tượng, chính là sự biểu đạt trên khuôn mặt. Nó không những thật mà phải còn giàu cảm xúc, chỉ cần nhìn vào là hiểu được thông điệp của bức tượng", nghệ nhân Ê ban chia sẻ.

Mỗi bức tượng mang biểu hiện cảm xúc mà nghệ nhân Y Thái Êban muốn gửi gắm
Mỗi bức tượng mang biểu hiện cảm xúc mà nghệ nhân Y Thái Êban muốn gửi gắm

Nghệ nhân Ưu tú Ksor Krôh ở xã Ia Ka, huyện Chư Păh (Gia Lai) cũng chia sẻ, tượng gỗ dân gian gắn liền với nhà mồ và lễ pơ thi (bỏ mả). Tượng nhà mồ được dựng lên trong lễ bỏ mả để bầu bạn với người đã khuất. Vì thế, việc đẽo tượng là việc nghĩa tình và cũng không ai phán xét tượng đẹp, xấu bởi tượng gắn với đời sống tâm linh của đồng bào DTTS Tây Nguyên.

Theo quan niệm xưa, tượng nhà mồ phải làm trong rừng và phải thực hiện một cách bí mật trước khi lễ bỏ mả diễn ra. Rồi đưa tượng đến ngôi mả làm lễ, dựng tượng làm lễ cúng, đây là nghi lễ cuối cùng của vòng đời một con người. Sau nghi lễ người thân, gia quyến không còn ra thăm mộ nữa hay thờ cúng gì nữa.

Tượng nhà mồ gắn kết với nhà mồ, tạo thành một khối kiến trúc độc đáo của người Tây Nguyên dành cho người đã khuất. Không gian nhà mồ và tượng nhà mồ chứa đựng nét văn hóa tâm linh của đồng bào DTTS Tây Nguyên.

Nghệ nhân tạc tượng nhà mồ bằng những dụng cụ thô sơ tạo ra những tác phẩm tượng gỗ xù xì nhưng đầy cảm xúc
Nghệ nhân tạc tượng nhà mồ bằng những dụng cụ thô sơ tạo ra những tác phẩm tượng gỗ xù xì nhưng đầy cảm xúc

Gía trị gốc đang dần mờ nhạt

Tượng nhà mồ là tác phẩm mang nghệ thuật phục vụ đời sống tâm linh, thể hiện nghệ thuật điêu khắc có một không hai ở xứ sở đại ngàn này. Bởi tạc tượng nhà mồ không cần bản vẽ phác họa, không máy móc hỗ trợ, người nghệ nhân tưởng tượng trong đầu rồi dùng rìu, đục, dao... để tỉ mỉ đẽo, gọt biến những khúc gỗ vô tri thành những tác phẩm nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa.

Tuy nhiên, ngày nay, các khu nghĩa địa của đồng bào các DTTS Tây Nguyên đang dần vắng bóng tượng nhà mồ. Những ngôi mộ xây bằng bê tông cốt thép đang thay thế nhà mồ truyền thống. Người biết tạc tượng nhà mồ cũng dần ít đi và tượng nhà mồ dần mai một trong đời sống của đồng bào DTTS nơi đây.

Việc khôi phục lại nghệ thuật tạc tượng gỗ góp phần làm sinh động thêm đời sống, nét đẹp văn hóa của người Ê Đê. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, để khôi phục và phát triển nghệ thuật tạc tượng gỗ là rất khó, bởi nguồn gỗ khan hiếm. Chỉ có thể phục dựng nghệ thuật tạc tượng trong ngày hội văn hóa, hội thi tạc tượng bảo tồn và giúp cho du khách, quần chúng Nhân dân biết thêm về nghệ thuật này”.

Ông Đặng Gia DuẩnPhó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk

Già Ama Phương (SN 1951), trú buôn Buôn Đôn, xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk cho biết: tượng nhà mồ thể hiện tình thương, tấm lòng của người sống đối với người đã khuất. Mỗi bức tượng mang ý nghĩa khác nhau. 

Đối với đồng bào M’nông ở Buôn Đôn, tượng con công đặt tại nhà mồ vì mong muốn người chết sẽ biến thành con chim đẹp nhất, lớn nhất. Tượng ngà voi tượng trưng cho vùng đất săn bắt, thuần dưỡng voi rừng. Ngôi mộ có tượng voi, chứng tỏ khi còn sống, người nằm dưới mộ đã có công lao thuần dưỡng, chăm sóc voi, cuộc sống gắn liền với con voi.

“Ngày xưa, ngôi mộ nào cũng có tượng nhà mồ. Bây giờ chỉ những gia đình có điều kiện mới làm được. Tượng nhà mồ đã mai một rất nhiều, tượng vắng bóng ở các khu nhà mồ. Thế hệ chúng tôi còn biết gốc tích để kể lại, mai này thế hệ tôi mất hết đi thì không còn ai biết đến tượng nhà mồ, bản sắc văn hóa này cũng biến mất", già Phương lo lắng nói

Theo báo cáo của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk, toàn tỉnh có 606 buôn đồng bào DTTS tại 15 huyện, thị xã, thành phố. Trong tổng số 11.835 nghệ nhân thuộc các loại hình di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh, thì nghệ nhân tạc tượng hiện có 312 người.

Ông Đặng Gia Duẩn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk bộc bạch: Trước đây, những nghĩa địa của người Ê Đê có rất nhiều tượng nhà mồ để thể hiện tình cảm của người sống. Tạc được tượng nhà mồ phải là nghệ nhân rất đặc biệt thì bức tượng mới có cảm xúc.

Chính vì vậy, tượng nhà mồ trở thành hiện vật văn hóa đặc trưng của đồng bào Tây Nguyên. Hiện nay, các địa phương, nghệ nhân đang tìm cách để đưa tượng nhà mồ đến các khu, điểm du lịch. Ở đó, du khách được giới thiệu, được tìm hiểu về nghệ thuật điêu khắc đặc biệt này...

Bài 2: Tìm không gian mới cho tượng nhà mồ

Tin cùng chuyên mục
Nhân dân các dân tộc huyện Đăk Hà tổ chức Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương

Nhân dân các dân tộc huyện Đăk Hà tổ chức Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương

Theo thông lệ hơn 10 năm nay, mỗi dịp mùng 10 tháng 3 (Âm lịch) hằng năm, huyện Đăk Hà (Kon Tum) tổ chức Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương với ý nghĩa hướng về cội nguồn dân tộc. Hòa cùng ngày lễ của đất nước, cán bộ, Nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện cũng thể hiện được đạo lý uống nước nhớ nguồn, hun đúc thêm truyền thống yêu nước và các giá trị nhân văn tốt đẹp của dân tộc.
Tin nổi bật trang chủ
Linh thiêng hai tiếng đồng bào

Linh thiêng hai tiếng đồng bào

Bản sắc và hội nhập - PV - 3 phút trước
Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba. Câu ca ấy bao đời nay đã ăn sâu vào tiềm thức mỗi người dân đất Việt. Dù ở bất cứ nơi đâu, cứ đến ngày Giỗ Tổ, con dân đất Việt trên mọi miền Tổ quốc, kiều bào ta ở nước ngoài đều hướng về Đền Hùng (Phú Thọ), một lòng thành kính tri ân công đức tổ tiên.
Lãnh đạo và Nhân dân TP. Hồ Chí Minh dâng hương, tri ân công đức của Quốc Tổ Hùng Vương

Lãnh đạo và Nhân dân TP. Hồ Chí Minh dâng hương, tri ân công đức của Quốc Tổ Hùng Vương

Tin tức - Tào Đạt - 40 phút trước
Ngày 7/4 (nhằm mùng 10/3 âm lịch), Thành ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam TP. Hồ Chí Minh tổ chức Lễ Giỗ tổ Hùng Vương năm 2025 với chủ đề “Nhớ ơn Quốc Tổ Hùng Vương”, tại Khu tưởng niệm Vua Hùng thuộc Công viên Lịch sử - Văn hóa dân tộc (TP. Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh).
Bình Dương dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng

Bình Dương dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng

Tin tức - Duy Chí - 1 giờ trước
Thể hiện lòng hiếu kính với tổ tiên, đặc biệt là tình cảm, nỗi nhớ cội nguồn của người dân phương Nam chưa có điều kiện được về thăm “đất Tổ”, đã mang sản vật, hương, quả dâng lên bàn thờ các Vua Hùng tại Cây Đa Hồn Việt – Bình Dương.
Lãnh đạo và Nhân dân các tỉnh, thành phố khu vực Tây Nam Bộ tổ chức dâng hương Giỗ tổ Hùng Vương

Lãnh đạo và Nhân dân các tỉnh, thành phố khu vực Tây Nam Bộ tổ chức dâng hương Giỗ tổ Hùng Vương

Tin tức - Tào Đạt - 1 giờ trước
Sáng 07/4/2025 (mùng 10/3 âm lịch), lãnh đạo và Nhân dân tại nhiều tỉnh, thành phố khu vực Tây Nam Bộ đã dâng hương, dâng hoa để tưởng nhớ, tri ân công ơn của các Vua Hùng và những bậc tiền nhân đã đặt nền móng cho dân tộc Việt Nam, đất nước Việt Nam mãi trường tồn, rạng danh và thịnh vượng.
Đặc sắc Lễ hội Then Kin Pang Lai Châu năm 2025

Đặc sắc Lễ hội Then Kin Pang Lai Châu năm 2025

Sắc màu 54 - Minh Nhật - 1 giờ trước
Sáng 7/4, tại xã Khổng Lào (huyện Phong Thổ), UBND tỉnh Lai Châu long trọng tổ chức khai mạc Lễ hội Then Kin Pang năm 2025 với chủ đề “Lời Then vọng mãi”.
Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 5/4, có những thông tin đáng chú ý sau: Hành trang Văn hóa truyền thống. Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam. Chuỗi hạt cườm và bản sắc văn hóa người Co. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Bộ Nội vụ thông tin mới nhất về 4 chính sách đối với cán bộ khi bỏ cấp huyện, sắp xếp lại cấp xã

Bộ Nội vụ thông tin mới nhất về 4 chính sách đối với cán bộ khi bỏ cấp huyện, sắp xếp lại cấp xã

Tin tức - Minh Nhật - 2 giờ trước
Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Thị Hà vừa thông tin về các chế độ, chính sách đối với đội ngũ cán bộ, công chức, người lao động khi tổ chức chính quyền địa phương theo 2 cấp.
Đồng bào DTTS Gia Lai hướng về ngày Giỗ Tổ

Đồng bào DTTS Gia Lai hướng về ngày Giỗ Tổ

Trang địa phương - Hòa Bình - 2 giờ trước
“Dù ai đi ngược về xuôi,Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng Mười tháng BaKhắp miền truyền mãi câu ca,Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”.Câu ca dao mãi vang vọng trong lòng mỗi người dân Việt Nam từ thế hệ này sang thế hệ khác, nhắc nhớ tri ân công lao của các vị Vua Hùng đã có công dựng nước. Cùng với người dân cả nước, đồng bào Ba Na, Gia Rai ở tỉnh Gia Lai đoàn kết một lòng hướng về ngày Giỗ Tổ với niềm tự hào, thành kính.
Triệu tấm lòng Nhân dân hướng đến Kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

Triệu tấm lòng Nhân dân hướng đến Kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

Trang địa phương - Bảo Ngân - Lê Hường - 2 giờ trước
Hàng triệu tấm lòng Nhân dân hòa cùng những giai điệu hào hùng hướng đến Kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước tại Chương trình "Bản trường ca hòa bình". Đặc biệt, màn trình diễn 3D Mapping trước Hội trường Thống nhất (tức Di tích lịch sử Dinh Độc Lập tại TP. Hồ Chí Minh) nức lòng đồng bào khi tái hiện lịch sử hào hùng của dân tộc.
Chủ tịch nước Lương Cường thăm cán bộ chiến sĩ Công an tỉnh Phú Thọ

Chủ tịch nước Lương Cường thăm cán bộ chiến sĩ Công an tỉnh Phú Thọ

Thời sự - PV - 4 giờ trước
Sáng 7/4, nhân dịp về dâng hương Giỗ Tổ Hùng Vương, Chủ tịch nước Lương Cường đã tới thăm và động viên cán bộ, chiến sĩ Công an tỉnh Phú Thọ tại Trung tâm Thông tin chỉ huy, đặt tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng.
Cần Thơ: Khai mạc Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ năm 2025

Cần Thơ: Khai mạc Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ năm 2025

Ẩm thực - Tào Đạt - 22:49, 06/04/2025
Tối 6/4, tại Quảng trường quận Bình Thủy (TP. Cần Thơ) đã diễn ra Lễ khai mạc Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ lần thứ XII, năm 2025, với chủ đề “Bảo tồn và phát huy giá trị bánh dân gian Nam Bộ”.