Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Trong nỗi buồn tượng gỗ

PV - 10:35, 07/05/2019

Khi những nhà mồ truyền thống không còn, những người biết đẽo tượng ngày càng ít và già yếu, lớp trẻ thì không mặn mà, vậy là nghề đẽo tượng nhà mồ cũng gần như thất truyền, để lại nỗi buồn của những thân tượng theo suốt hành trình cuộc sống ở thế giới hư vô.

Tâm tư về một thời quá vãng như hằn in lên đôi mắt của già Uế khi đẽo tượng. Tâm tư về một thời quá vãng như hằn in lên đôi mắt của già Uế khi đẽo tượng.

Lão nghệ nhân già Uế (70 tuổi, ở Kon Ch’ro, Gia Lai) dừng tay đục. Đôi mắt quầng thâm vẫn toát lên những ánh nhìn tinh anh mơ màng buồn nhìn ra phía đại ngàn. Lâu rồi già mới đẽo tượng, thế nhưng cái tay vẫn rất dẻo, cái mắt nhìn vẫn chuẩn từng đường đục, đường rìu, và cái bụng thì vẫn đau đáu với những thân tượng đang dần thành hình.

Lão ngồi lặng một lúc, tẩu thuốc không còn bốc khói. Có lẽ lão đang nhớ lại thời quá vãng, khi những tượng mồ thủa trước sống dậy trong tâm tưởng. Trong làng giờ chỉ còn lão và một người nữa biết đẽo tượng mà thôi. Lũ trai lũ gái trong làng giờ không thích đẽo tượng nữa, và chẳng còn ai để cho lão truyền nghề. Lão lo, sau này làng chẳng còn ai biết đẽo tượng, những mùa ning nơng, mùa pơ thi hay ngày hội của làng sẽ chẳng còn ai biết làm tượng. Văn hóa cha ông ngàn đời sẽ mất đi.

Già Uế bùi ngùi nhìn về phía đại ngàn, nơi đó có thấp thoáng những bản làng nằm dưới cổ thụ rêu phong, những bức tượng hình người, vật với đủ hình thù kỳ dị đứng yên lặng trong bóng chiều quạnh hiu, u tịch. Không gian trầm lặng khiến cho những bức tượng gỗ có hồn, có những cung bậc cảm xúc, lòng tiếc thương như của người sống đối với người đã khuất.

Bao đời rồi, người Tây Nguyên như già Uế, như những già làng khác luôn đau đáu nỗi niềm tượng gỗ. Những thân gỗ vô tri qua bàn tay và tâm hồn của những người nghệ nhân như già Uế đã biến thành những người phụ nữ giã gạo, dệt vải, là cánh đàn ông vào rừng săn bắn, đi rẫy, là không khí lễ hội rộn ràng của buôn làng cùng những khuôn mặt tươi vui khi biểu diễn nhạc cụ, nhảy múa, uống rượu cần...; là người đàn ông đàn bà đang yêu, là người mẹ bồng con chờ chồng đi chiến trận...

Những thân tượng mục nát bên nhà mồ, khiến trái tim những người già quặn thắt. Những thân tượng mục nát bên nhà mồ, khiến trái tim những người già quặn thắt.

“Mỗi bức tượng là cả một trời thương nhớ mà người nghệ nhân khắc vào đó lòng mình, sự hy vọng của mình. Đó là cả tâm tưởng, cả nền văn hóa, cả sự dồn nén bao năm tạc nên thành thân tượng!”, già Uế mông lung nói thế trong nắng cao nguyên vàng rực.

Tôi đã đi nhiều buôn làng ở Tây Nguyên, gặp nhiều người đẽo tượng nhà mồ, hiểu rằng với cộng đồng nơi đây, tượng nhà mồ mang tất cả thông điệp, hơi thở cuộc sống buôn làng cho những linh hồn sang thế giới của Yang-Atâu. Những người đẽo tượng đã thổi hồn vào những thớ gỗ, biến những thớ gỗ thành hình dáng con người, thổi vào đó hồn cốt của những nỗi niềm mang chở khao khát và ý nguyện của tộc người mình trên khắp dải đất nắng gió này.

Những bức tượng nhà mồ được tạo nên từ đôi bàn tay trần trụi rám nắng, bằng tình cảm nén chìm trong lòng qua bao mùa rẫy, để rồi bật lên là dáng hình người đàn bà ôm mặt khóc thể hiện sự hoài niệm về cuộc sống, người trai trẻ rộn tiếng ching chiêng trong không khí hồ hởi, âm vang của sinh hoạt cộng đồng hay tượng thể hiện hình những con vật trung thành, gần gũi được gửi theo để phục vụ người chết…

Chỉ buồn một nỗi, tượng nhà mồ hiện đang dần thay đổi. Thời gian gần đây, những thay đổi lớn trong đời sống sinh hoạt cộng đồng các DTTS, phần nào tác động đến quan niệm nghệ thuật tạc tượng nhà mồ. Một nguyên nhân khác khiến tượng mồ ngày càng thưa vắng, đó là các loại gỗ được chọn để làm tượng như cà chít, căm xe… đã trở nên khan hiếm. Và lại càng buồn hơn bởi, hiện nay ở các khu nghĩa địa của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, là những ngôi mộ xây bằng bê tông cốt thép đang thay thế nhà mồ truyền thống.

Khi những nhà mồ truyền thống không còn, thay vào đó là những ngôi mộ được xây dựng theo lối hiện đại, thì văn hóa nhà mồ cũng sẽ không còn. Những người biết đẽo tượng ngày càng ít và già yếu, lớp trẻ thì không mặn mà, vậy nên việc đẽo tượng nhà mồ cũng gần như thất truyền, kéo theo đó là văn hóa nhà mồ rồi cũng sẽ rơi rụng theo thời gian.

Cứ thế, chỉ sau lễ bỏ mả, tượng nhà mồ dần dần bị lãng quên và năm tháng, nắng mưa sẽ dần dà làm hư hỏng, tan biến những tác phẩm nghệ thuật tượng mồ vào với đất. Dẫu rằng, tượng nhà mồ đã trở thành một nét văn hoá tâm linh không thể tách biệt, gắn chặt với cuộc sống của đồng bào các dân tộc nơi đây, nhưng nhìn những bức tượng đang dần mục nát kia, nhiều người không khỏi cảm thông cho nỗi buồn của những thân tượng mang ý nghĩa tâm linh dọc theo suốt hành trình cuộc sống ở thế giới hư vô.

Cứ thế, trong mênh mang chiều đại ngàn khi nói chuyện với người khách lạ đến từ đồng bằng, thi thoảng lão nghệ nhân già Uế lại chỉ vào ngực trái, nơi trái tim già đang buồn da diết mà thở dài.

Mùa này đang là mùa Ning Nơng, mùa của lễ hội chốn đại ngàn. Già Uế vẫn đau đáu nỗi niềm...

MINH NGỌC

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.