Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Hồi sinh văn hóa Chơ Ro: Phục dựng, phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian (Bài 1)

Huyền Trang - 06:23, 01/11/2022

Đồng bào dân tộc Chơ Ro ở Bà Rịa- Vũng Tàu sinh sống tập trung tại một số xã thuộc các huyện Châu Đức, Xuyên Mộc, Đất Đỏ, TX. Phú Mỹ và một số ít tại TP. Bà Rịa. Qua thời gian, chỉ còn một số nơi duy trì các lễ hội dân gian, lễ nghi tín ngưỡng, tôn giáo… Trước thực tế đó, Sở Khoa học và Công nghệ và Trung tâm Văn hóa-Nghệ thuật (VH-NT) tỉnh đã quyết tâm phục dựng văn hóa Chơ Ro qua quá trình thực hiện Đề tài “Nghiên cứu, phục dựng và phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian Chơ Ro, tỉnh Bà Rịa -Vũng Tàu”.

Đồng bào dân tộc Chơ Ro làm bánh cúng tổ tiên dịp Lễ hội Yang Va.
Đồng bào dân tộc Chơ Ro làm bánh cúng tổ tiên dịp Lễ hội Yang Va.

Păn-iêng ŏh

Khi cái nắng xuống dần, hoàng hôn từ từ chiếm lĩnh không gian, phần hội của Lễ hội Ốp Yang Va của đồng bào dân tộc Chơ Ro được phục dựng bởi chính người Chơ Ro tại Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh (huyện Châu Đức) bắt đầu. Sau nghi lễ lấy chiêng ra khỏi nơi cất giữ, tiếng cồng, chiêng được ngân lên vang vọng, giục giã…

Đó cũng là lúc những bài hát múa dân ca được xướng lên hòa nhịp với tiếng cồng chiêng rộn rã vang lên. Đồng bào Chơ Ro bước vào cuộc vui. Người già, người trẻ, nam - nữ thanh niên quay quần bên ché rượu vừa múa, hát những bài dân ca cổ truyền quen thuộc của dân tộc mình,

Bên mâm cỗ, giữa là bình rượu cần lớn, tôi nhắc lại lời hứa của nghệ nhân Lý Thị Nhiển, 77 tuổi, xã Bàu Chinh, huyện Châu Đức sáng cùng ngày. Đó là do tôi biết được cụ Nhiển hát bài “Păn-iêng ŏh” (Ru em) tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022 vừa qua đã được Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc khen ngợi.

- Buổi sáng, lúc làm bánh cúng tổ tiên, cụ hứa là tối nay sẽ hát?

Thay cho câu trả lời, cụ Nhiển cười, gật đầu, ngân nga “Păn-iêng ŏh”:

“Iêng ŏh, iêng ŏh, iêng ŏh iêng, iêng ŏh;

Vĭh răm răm padăm răm ju âu ơh…

(Ngủ đi em, ngủ đi em, ngủ đi em;

Nhắm mắt cho giấc ngủ thêm nồng…)

Câu hát ru em nhẹ nhàng, ngọt ngào, thân thương hòa trong tiếng cồng chiêng thánh thót. Cứ thế, mọi người múa, nhún nhảy theo giai điệu du dương, êm ái điệu hát ru.

Dứt bài, cụ Nhiển uống một hơi rượu cần. Tiếng cồng chiêng, kèn, tiếng Gongcha... lại tiếp tục réo rắt khiến người dự lễ không thể ngồi yên. Những điệu múa, bài ca về mối quan hệ cộng đồng, về tình bạn, tình làng, nghĩa xóm thể hiện sự niềm nở, hiếu khách, quý trọng tình bạn của người Chơ Ro được trình diễn tiếp nối.

“Đón ông đón bà tới chơi

Nhà tôi vui thật là vui

Ta ước mong sao tình ta

Đẹp như hoa rừng bản ta

Ta ước mong sao tình xóm giềng

Cùng yêu thương như người trong nhà…”

Nối tiếp, những bài ca lao động như lên nương làm rẫy, vào rừng săn bắn… được người Chơ Ro, học sinh Trường THPT Dân tộc Nội trú tỉnh hát múa với niềm tự hào, tinh thần hứng khởi, mang tâm thế đầy ắp hy vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc…

Các nghệ nhân Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh đánh cồng chiêng trong Lễ hội Yang Va phục dựng ngày 26/5/2022.
Các nghệ nhân Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh đánh cồng chiêng trong Lễ hội Yang Va phục dựng ngày 26/5/2022.

Hồn dân tộc Chơ Ro

Các nghệ nhân dân tộc Chơ Ro cho hay, diễn xướng dân gian Chơ Ro đầu tiên phải nói đến hát dân ca, bao gồm: Diễn xướng trữ tình dân gian: các thể loại dân ca, hò, hát, hát giao duyên, hát huê tình (Mời rượu, Cầu mưa, Đi rừng, Rủ nhau đi cấy, Rủ nhau đi trồng tỉa…; Diễn xướng dân gian tổng hợp như: Lễ hội Ốp Yang Va (Cúng Thần Lúa) và Lễ hội Ốp Yang Vri (Cúng Thần Rừng); các thể loại, hình thức múa: Múa tín ngưỡng: Múa bà Bóng, Múa theo bà Bóng lên đồng; Múa lao động: Múa cấy lúa, Múa sàng gạo, Múa giã gạo, Múa đánh chiêng, Múa sáng trăng; Múa sinh hoạt.

Ngoài hát múa dân ca thì 7 loại nhạc cụ đang được bảo tồn, lưu giữ và tham gia trong các sinh hoạt cộng đồng người Chơ Ro như: goong (chiêng), chinh (cồng), goong cla (chiêng tre), cầm vuột (kèn bầu), goong choloq, senh, tuyn (sáo) và toon (kèn môi). Trong đó, chiêng được ví như hồn của người Chơ Ro. Bà con quan niệm, cồng chiêng thiêng liêng vì không thể thiếu trong các lễ cúng Thần Lúa, Thần Rừng. Trước khi đánh chiêng phải có lễ xin phép ông bà, tổ tiên lấy chiêng. Cồng chiêng của người Chơ Ro được treo lên khung một cách kính cẩn.

Bà Lý Thị Nhiển trình diễn bài "Ru em" tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022. Ảnh: CTV.
Bà Lý Thị Nhiển trình diễn bài "Ru em" tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022. Ảnh: CTV.

Bà Lý Thị Nhiển là một trong số ít người Chơ Ro còn lưu giữ bộ cồng chiêng do ông bà để lại cho biết, những lần bị tù đày khi tham gia kháng chiến chống Mỹ, bà nhớ tiếng chiêng da diết. Với bà, chiêng còn là kỷ niệm của thời chinh chiến. Dù bây giờ truyền thống đánh chiêng chỉ mang tính chất triển lãm, giữ gìn nhưng cũng phải gắng dạy cho con cháu vì mất tiếng chiêng là mất luôn dân tộc. Chính vì vậy, bà đã “ép” hai trong tám đứa con của bà đã được học đánh cồng - chiêng, cùng bà đi thi diễn trong nước. Thậm chí, bà Nhiển vẫn miệt mài sáng tác thêm nhiều giai điệu để dạy cho học sinh ở Trường PTDT nội trú tỉnh,mong con em nối tiếp giữ gìn văn hóa dân tộc. Đặc biệt, bà là người đắc lực giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu, chế tác, sử dụng nhiều nhạc cụ truyền thống.

Âm nhạc độc đáo

Đó là chia sẻ của nhạc sĩ Phan Thiết, người đam mê nghiên cứu văn hóa, âm nhạc dân gian Chơ Ro với chúng tôi trong Lễ hội Ốp Yang Va của đồng bào dân tộc Chơ Ro phục dựng ngày 26/5 vừa qua.

Ông xuýt xoa: Tiếng chiêng của dân tộc Chơ Ro tựa như nhịp điệu của sóng biển vậy. Sóng lớn vào 3, sóng nhỏ ra 7. Cứ thế, tiếng cồng chiêng của người Chơ Ro mô phỏng nhịp điệu 3 -7 của sóng biển như một thanh âm vĩnh cửu, không bao giờ thay đổi. “Thật tuyệt diệu khi từ xa xưa, người Chơ Ro đã phát hiện được quy luật không đổi của nhịp sóng vỗ để mô phỏng cho tiếng chiêng. Tiếng chiêng của người Chơ Ro cũng là giọng người Chơ Ro. Đặc biệt, âm điệu của dân ca dân gian Chơ Ro cũng như ngôn ngữ của họ có đặc điểm không có dấu sắc và dấu nặng. Cũng vì thế mà những bài dân ca Chơ Ro mang âm hưởng mộc mạc, gần gũi, chất chứa bao cảm xúc, yêu thương”.

Đồng bào Chơ Ro quây quần bên mâm cỗ, rượu cần thổi kèn hát múa thâu đêm trong ngày lễ hội.
Đồng bào Chơ Ro quây quần bên mâm cỗ, thổi kèn và hát múa thâu đêm trong ngày lễ hội.

So với các dân tộc khác, nghệ thuật diễn xướng của người Chơ Ro không nhiều bài bản, đơn giản, nhịp ngắn, đơn sơ, tự nhiên gắn kết với thiên nhiên. Người Chơ Ro có dân ca, có múa, có âm nhạc. Người Chơ Ro còn lưu giữ được nghệ thuật diễn xướng dân gian, với những bài hát dân ca, những điệu múa truyền thống và những nhạc cụ dân gian mang hồn dân tộc, rất đặc sắc, có đặc trưng riêng, nét độc đáo, giàu tính thẩm mỹ, mang đậm tính nhân văn, khác biệt với nhiều dân tộc anh em. Vào những dịp lễ hội, hòa trong tiếng cồng, chiêng, người Chơ Ro vui hội hát múa cho đến tận thâu đêm. Và những dư âm ấy vẫn còn vang vọng mãi trong lòng người như réo rắt, mời gọi, gây thương nhớ…

Ông Phạm Diêm, Giám đốc Trung tâm Văn hóa-nghệ thuật tỉnh, Chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu, phục dựng và phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian Chơ Ro”:

Qua khảo sát điền dã, nhóm nghiên cứu nhận thấy, so với dân ca dân tộc Mạ, luôn là các bài hát mang âm điệu chủ đạo là lạc quan, vui tươi, khỏe khắn, thì ở dân ca Chơ Ro lại luôn mang sắc thái man mác buồn, mang tính tự sự, như âm nhạc truyền thống người Việt. Nếu những hát ru luôn ẩn chứa những lời răn dạy con thơ về cách sống lạc quan, hướng thiện, gắn bó với cỏ cây, núi rừng thì bài ca sinh hoạt, lao động trong gia đình lại chứa đựng lời nhắn nhủ, khuyên răn, báo tin, kể chuyện, sự quan tâm, lo lắng, chăm sóc yêu thương giữa các thành viên trong gia đình.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.