Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Hồi sinh văn hóa Chơ Ro: Phục dựng, phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian (Bài 1)

Huyền Trang - 06:23, 01/11/2022

Đồng bào dân tộc Chơ Ro ở Bà Rịa- Vũng Tàu sinh sống tập trung tại một số xã thuộc các huyện Châu Đức, Xuyên Mộc, Đất Đỏ, TX. Phú Mỹ và một số ít tại TP. Bà Rịa. Qua thời gian, chỉ còn một số nơi duy trì các lễ hội dân gian, lễ nghi tín ngưỡng, tôn giáo… Trước thực tế đó, Sở Khoa học và Công nghệ và Trung tâm Văn hóa-Nghệ thuật (VH-NT) tỉnh đã quyết tâm phục dựng văn hóa Chơ Ro qua quá trình thực hiện Đề tài “Nghiên cứu, phục dựng và phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian Chơ Ro, tỉnh Bà Rịa -Vũng Tàu”.

Đồng bào dân tộc Chơ Ro làm bánh cúng tổ tiên dịp Lễ hội Yang Va.
Đồng bào dân tộc Chơ Ro làm bánh cúng tổ tiên dịp Lễ hội Yang Va.

Păn-iêng ŏh

Khi cái nắng xuống dần, hoàng hôn từ từ chiếm lĩnh không gian, phần hội của Lễ hội Ốp Yang Va của đồng bào dân tộc Chơ Ro được phục dựng bởi chính người Chơ Ro tại Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh (huyện Châu Đức) bắt đầu. Sau nghi lễ lấy chiêng ra khỏi nơi cất giữ, tiếng cồng, chiêng được ngân lên vang vọng, giục giã…

Đó cũng là lúc những bài hát múa dân ca được xướng lên hòa nhịp với tiếng cồng chiêng rộn rã vang lên. Đồng bào Chơ Ro bước vào cuộc vui. Người già, người trẻ, nam - nữ thanh niên quay quần bên ché rượu vừa múa, hát những bài dân ca cổ truyền quen thuộc của dân tộc mình,

Bên mâm cỗ, giữa là bình rượu cần lớn, tôi nhắc lại lời hứa của nghệ nhân Lý Thị Nhiển, 77 tuổi, xã Bàu Chinh, huyện Châu Đức sáng cùng ngày. Đó là do tôi biết được cụ Nhiển hát bài “Păn-iêng ŏh” (Ru em) tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022 vừa qua đã được Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc khen ngợi.

- Buổi sáng, lúc làm bánh cúng tổ tiên, cụ hứa là tối nay sẽ hát?

Thay cho câu trả lời, cụ Nhiển cười, gật đầu, ngân nga “Păn-iêng ŏh”:

“Iêng ŏh, iêng ŏh, iêng ŏh iêng, iêng ŏh;

Vĭh răm răm padăm răm ju âu ơh…

(Ngủ đi em, ngủ đi em, ngủ đi em;

Nhắm mắt cho giấc ngủ thêm nồng…)

Câu hát ru em nhẹ nhàng, ngọt ngào, thân thương hòa trong tiếng cồng chiêng thánh thót. Cứ thế, mọi người múa, nhún nhảy theo giai điệu du dương, êm ái điệu hát ru.

Dứt bài, cụ Nhiển uống một hơi rượu cần. Tiếng cồng chiêng, kèn, tiếng Gongcha... lại tiếp tục réo rắt khiến người dự lễ không thể ngồi yên. Những điệu múa, bài ca về mối quan hệ cộng đồng, về tình bạn, tình làng, nghĩa xóm thể hiện sự niềm nở, hiếu khách, quý trọng tình bạn của người Chơ Ro được trình diễn tiếp nối.

“Đón ông đón bà tới chơi

Nhà tôi vui thật là vui

Ta ước mong sao tình ta

Đẹp như hoa rừng bản ta

Ta ước mong sao tình xóm giềng

Cùng yêu thương như người trong nhà…”

Nối tiếp, những bài ca lao động như lên nương làm rẫy, vào rừng săn bắn… được người Chơ Ro, học sinh Trường THPT Dân tộc Nội trú tỉnh hát múa với niềm tự hào, tinh thần hứng khởi, mang tâm thế đầy ắp hy vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc…

Các nghệ nhân Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh đánh cồng chiêng trong Lễ hội Yang Va phục dựng ngày 26/5/2022.
Các nghệ nhân Nhà Văn hóa dân tộc Bàu Chinh đánh cồng chiêng trong Lễ hội Yang Va phục dựng ngày 26/5/2022.

Hồn dân tộc Chơ Ro

Các nghệ nhân dân tộc Chơ Ro cho hay, diễn xướng dân gian Chơ Ro đầu tiên phải nói đến hát dân ca, bao gồm: Diễn xướng trữ tình dân gian: các thể loại dân ca, hò, hát, hát giao duyên, hát huê tình (Mời rượu, Cầu mưa, Đi rừng, Rủ nhau đi cấy, Rủ nhau đi trồng tỉa…; Diễn xướng dân gian tổng hợp như: Lễ hội Ốp Yang Va (Cúng Thần Lúa) và Lễ hội Ốp Yang Vri (Cúng Thần Rừng); các thể loại, hình thức múa: Múa tín ngưỡng: Múa bà Bóng, Múa theo bà Bóng lên đồng; Múa lao động: Múa cấy lúa, Múa sàng gạo, Múa giã gạo, Múa đánh chiêng, Múa sáng trăng; Múa sinh hoạt.

Ngoài hát múa dân ca thì 7 loại nhạc cụ đang được bảo tồn, lưu giữ và tham gia trong các sinh hoạt cộng đồng người Chơ Ro như: goong (chiêng), chinh (cồng), goong cla (chiêng tre), cầm vuột (kèn bầu), goong choloq, senh, tuyn (sáo) và toon (kèn môi). Trong đó, chiêng được ví như hồn của người Chơ Ro. Bà con quan niệm, cồng chiêng thiêng liêng vì không thể thiếu trong các lễ cúng Thần Lúa, Thần Rừng. Trước khi đánh chiêng phải có lễ xin phép ông bà, tổ tiên lấy chiêng. Cồng chiêng của người Chơ Ro được treo lên khung một cách kính cẩn.

Bà Lý Thị Nhiển trình diễn bài "Ru em" tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022. Ảnh: CTV.
Bà Lý Thị Nhiển trình diễn bài "Ru em" tại “Ngày hội Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” tổ chức tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội) ngày 12/2/2022. Ảnh: CTV.

Bà Lý Thị Nhiển là một trong số ít người Chơ Ro còn lưu giữ bộ cồng chiêng do ông bà để lại cho biết, những lần bị tù đày khi tham gia kháng chiến chống Mỹ, bà nhớ tiếng chiêng da diết. Với bà, chiêng còn là kỷ niệm của thời chinh chiến. Dù bây giờ truyền thống đánh chiêng chỉ mang tính chất triển lãm, giữ gìn nhưng cũng phải gắng dạy cho con cháu vì mất tiếng chiêng là mất luôn dân tộc. Chính vì vậy, bà đã “ép” hai trong tám đứa con của bà đã được học đánh cồng - chiêng, cùng bà đi thi diễn trong nước. Thậm chí, bà Nhiển vẫn miệt mài sáng tác thêm nhiều giai điệu để dạy cho học sinh ở Trường PTDT nội trú tỉnh,mong con em nối tiếp giữ gìn văn hóa dân tộc. Đặc biệt, bà là người đắc lực giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu, chế tác, sử dụng nhiều nhạc cụ truyền thống.

Âm nhạc độc đáo

Đó là chia sẻ của nhạc sĩ Phan Thiết, người đam mê nghiên cứu văn hóa, âm nhạc dân gian Chơ Ro với chúng tôi trong Lễ hội Ốp Yang Va của đồng bào dân tộc Chơ Ro phục dựng ngày 26/5 vừa qua.

Ông xuýt xoa: Tiếng chiêng của dân tộc Chơ Ro tựa như nhịp điệu của sóng biển vậy. Sóng lớn vào 3, sóng nhỏ ra 7. Cứ thế, tiếng cồng chiêng của người Chơ Ro mô phỏng nhịp điệu 3 -7 của sóng biển như một thanh âm vĩnh cửu, không bao giờ thay đổi. “Thật tuyệt diệu khi từ xa xưa, người Chơ Ro đã phát hiện được quy luật không đổi của nhịp sóng vỗ để mô phỏng cho tiếng chiêng. Tiếng chiêng của người Chơ Ro cũng là giọng người Chơ Ro. Đặc biệt, âm điệu của dân ca dân gian Chơ Ro cũng như ngôn ngữ của họ có đặc điểm không có dấu sắc và dấu nặng. Cũng vì thế mà những bài dân ca Chơ Ro mang âm hưởng mộc mạc, gần gũi, chất chứa bao cảm xúc, yêu thương”.

Đồng bào Chơ Ro quây quần bên mâm cỗ, rượu cần thổi kèn hát múa thâu đêm trong ngày lễ hội.
Đồng bào Chơ Ro quây quần bên mâm cỗ, thổi kèn và hát múa thâu đêm trong ngày lễ hội.

So với các dân tộc khác, nghệ thuật diễn xướng của người Chơ Ro không nhiều bài bản, đơn giản, nhịp ngắn, đơn sơ, tự nhiên gắn kết với thiên nhiên. Người Chơ Ro có dân ca, có múa, có âm nhạc. Người Chơ Ro còn lưu giữ được nghệ thuật diễn xướng dân gian, với những bài hát dân ca, những điệu múa truyền thống và những nhạc cụ dân gian mang hồn dân tộc, rất đặc sắc, có đặc trưng riêng, nét độc đáo, giàu tính thẩm mỹ, mang đậm tính nhân văn, khác biệt với nhiều dân tộc anh em. Vào những dịp lễ hội, hòa trong tiếng cồng, chiêng, người Chơ Ro vui hội hát múa cho đến tận thâu đêm. Và những dư âm ấy vẫn còn vang vọng mãi trong lòng người như réo rắt, mời gọi, gây thương nhớ…

Ông Phạm Diêm, Giám đốc Trung tâm Văn hóa-nghệ thuật tỉnh, Chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu, phục dựng và phát triển nghệ thuật diễn xướng dân gian Chơ Ro”:

Qua khảo sát điền dã, nhóm nghiên cứu nhận thấy, so với dân ca dân tộc Mạ, luôn là các bài hát mang âm điệu chủ đạo là lạc quan, vui tươi, khỏe khắn, thì ở dân ca Chơ Ro lại luôn mang sắc thái man mác buồn, mang tính tự sự, như âm nhạc truyền thống người Việt. Nếu những hát ru luôn ẩn chứa những lời răn dạy con thơ về cách sống lạc quan, hướng thiện, gắn bó với cỏ cây, núi rừng thì bài ca sinh hoạt, lao động trong gia đình lại chứa đựng lời nhắn nhủ, khuyên răn, báo tin, kể chuyện, sự quan tâm, lo lắng, chăm sóc yêu thương giữa các thành viên trong gia đình.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Bảo tồn múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar

Bảo tồn múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar

Chiều ngày 10/5/2025, tại làng Chăm Bỉnh Nghĩa thuộc xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận, Ban Phong tục thôn tổ chức Lễ hội Rija Nưgar đón mừng năm mới theo Chăm lịch. Nét độc đáo của Bỉnh Nghĩa là trong nghi lễ Rija Nưgar có hai tiểu lễ ở các làng khác không có, đó là hát đối đáp nam nữ (Adaoh pasa) và múa phồn thực (Tamia klai kluk) do các vị chức sắc và người dân tham gia thực hiện. Nghi lễ múa phồn thực thể hiện tư duy cặp đôi, âm dương hòa hợp, khát vọng về sự sinh sôi nảy nở của vạn vật.
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng: Xây dựng Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia xứng tầm truyền thống văn hóa – lịch sử và sự phát triển của đất nước

Thủ tướng: Xây dựng Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia xứng tầm truyền thống văn hóa – lịch sử và sự phát triển của đất nước

Sáng 19/5, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã kiểm tra tiến độ xây dựng Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia tại huyện Đông Anh, TP. Hà Nội và có cuộc làm việc về chuẩn bị tổ chức tại đây Triển lãm thành tựu kinh tế - xã hội nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh.
Bảo tồn múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar

Bảo tồn múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar

Sắc màu 54 - Thái Sơn Ngọc - 20:25, 19/05/2025
Chiều ngày 10/5/2025, tại làng Chăm Bỉnh Nghĩa thuộc xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận, Ban Phong tục thôn tổ chức Lễ hội Rija Nưgar đón mừng năm mới theo Chăm lịch. Nét độc đáo của Bỉnh Nghĩa là trong nghi lễ Rija Nưgar có hai tiểu lễ ở các làng khác không có, đó là hát đối đáp nam nữ (Adaoh pasa) và múa phồn thực (Tamia klai kluk) do các vị chức sắc và người dân tham gia thực hiện. Nghi lễ múa phồn thực thể hiện tư duy cặp đôi, âm dương hòa hợp, khát vọng về sự sinh sôi nảy nở của vạn vật.
Tuyên Quang đang ở trong mức độ thiên tai cấp rất nguy hiểm

Tuyên Quang đang ở trong mức độ thiên tai cấp rất nguy hiểm

Tin tức - Minh Nhật - 17:50, 19/05/2025
Theo thông tin từ Đài khí tượng thủy văn tỉnh Tuyên Quang, trong 24 giờ qua, trên địa bàn đã có mưa vừa, mưa to, có nơi mưa rất to, báo động mức độ thiên tai ở cấp rất nguy hiểm, đồng thời cảnh báo nguy cơ sạt lở cao trong 6 giờ tới.
Lào Cai tiếp tục triển khai, quán triệt thực hiện nghiêm túc, đầy đủ nội dung Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị

Lào Cai tiếp tục triển khai, quán triệt thực hiện nghiêm túc, đầy đủ nội dung Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị

Trang địa phương - Trọng Bảo - 16:29, 19/05/2025
Sáng 19/5, Tỉnh ủy Lào Cai đã tổ chức Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị, về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và Kỷ niệm 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025).
Rào cản thoát nghèo do tình trạng chồng lấn địa giới hành chính: Cái nghèo đu bám (Bài 1)

Rào cản thoát nghèo do tình trạng chồng lấn địa giới hành chính: Cái nghèo đu bám (Bài 1)

Xã hội - Huy Trường - Thanh Huyền - 16:22, 19/05/2025
Dưới cái nắng tháng 5, chúng tôi trở lại vùng chồng lấn địa giới hành chính (ĐGHC) xã Trà Vinh (huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) và xã Đăk Nên (huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum). Hàng chục năm nay, người dân nơi đây bị cái nghèo đu bám do việc chồng lấn địa giới hành chính chưa được giải quyết.
Thúc đẩy quảng bá giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Thúc đẩy quảng bá giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Bản sắc và hội nhập - Minh Nhật - 16:18, 19/05/2025
Nhằm hợp tác thúc đẩy quảng bá văn hóa, thể thao và du lịch của Việt Nam trên môi trường số. Ngày 19/5, tại Hà Nội, Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và TikTok Việt Nam đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác phối hợp quảng bá hoạt động của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025 Osaka, Kansai, Nhật Bản - một trong những sự kiện toàn cầu lớn nhất trong năm 2025.
Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đặc sắc Lễ hội Điện Trường Bà. Chùa Tây Thiên Tam Đảo. Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Thanh Hóa: Nhiều hộ nuôi tôm trái phép tại khu vực ven biển

Thanh Hóa: Nhiều hộ nuôi tôm trái phép tại khu vực ven biển

Media - Quỳnh Trâm - CTV - 16:15, 19/05/2025
Theo thống kê của thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa, trên địa bàn hiện có khoảng 60 trường hợp nuôi tôm tự phát, trái phép trên đất nông nghiệp, đất dự án. Dù chính quyền địa phương đã có những giải pháp xử lý vi phạm, thế nhưng đến nay vẫn chưa giải quyết dứt điểm tình trạng này, gây ra nhiều hệ lụy, ảnh hưởng đến môi trường trên địa bàn, hiện UBND thị xã Nghi Sơn đang triển khai các giải pháp để giải quyết dứt điểm, tình trạng này.
Người có uy tín phát huy vai trò trên nhiều lĩnh vực

Người có uy tín phát huy vai trò trên nhiều lĩnh vực

Dân tộc - Tôn giáo - Minh Thu - 16:12, 19/05/2025
Trong những năm qua, được sự quan tâm hỗ trợ về vật chất, động viên tinh thần, bồi dưỡng kiến thức của các địa phương, đội ngũ Người có uy tín trong đồng bào DTTS đã và đang phát huy mạnh mẽ vai trò trên nhiều lĩnh vực.
Bình Định: Lãnh đạo tỉnh dâng hoa tại Tượng đài Nguyễn Sinh Sắc - Nguyễn Tất Thành

Bình Định: Lãnh đạo tỉnh dâng hoa tại Tượng đài Nguyễn Sinh Sắc - Nguyễn Tất Thành

Tin tức - T.Nhân - H.Trường - 16:08, 19/05/2025
Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), sáng 19/5, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Bình Định tổ chức Lễ dâng hoa tại Tượng đài Nguyễn Sinh Sắc - Nguyễn Tất Thành.
Trình Quốc hội xem xét Dự án đường bộ cao tốc Quy Nhơn - Pleiku

Trình Quốc hội xem xét Dự án đường bộ cao tốc Quy Nhơn - Pleiku

Thời sự - Hoàng Quý - 16:07, 19/05/2025
Ngày 19/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV họp phiên toàn thể tại hội trường, để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc Quy Nhơn - Pleiku.
Trình Quốc hội xem xét điều chỉnh Dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu

Trình Quốc hội xem xét điều chỉnh Dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu

Thời sự - Hoàng Quý - 16:06, 19/05/2025
Ngày 19/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV họp phiên toàn thể tại hội trường để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu giai đoạn 1.